Της Αννας Γριμάνη
H ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Θα απαντήσω με την ιδιότητά μου ως δημιουργού. Πώς εκφράζεται,
ποιητικά και κριτικά, η ελληνικότητά μου όταν γράφω, δεδομένου ότι
για ένα συγγραφέα η γραφή είναι η συστατική και επικοινωνιακή
ταυτότητά του. Παραλλάσσοντας τους όρους του ερωτήματός σας,
λοιπον, θα έλεγα με τη μορφή του φαντασιακού βιώματος και τη
βιοθεωρητική αρχή δημιουργίας. Πέρα από τα ψευδοδιλήμματα
«τοπικισμός ή εξευρωπαϊσμός» και «παράδοση ή νεοτερικότητα».
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Φυσικά τις λέξεις, που με αυτές οικοδομείται και το ποίημα. Από
τις πιο απλές μονάδες, άμεσα βγαλμένες από το στόμα του λαού. Για
παράδειγμα, ο στίχος «ο πόνος φέρνει τον αχό κι ο αχός το μοιρολόι»
στηρίζεται σε λέξεις που είναι και απλές και ακρογωνιαίες για το
νόημα: πώς από το συναίσθημα του πόνου (ως ερέθισμα) γεννάται ο
ειρμός του θρήνου (ως ηχολόγημα) και από αυτόν, ως ποίημα και ως
πράξη τελετουργική με υπερτοπική οντότητα, το μοιρολόι. Ενας
ορισμός ποιητικής μαζί και βιοθεωρίας.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Με την ικανότητά του είτε να αφομοιώνει αναδημιουργώντας είτε να
αξιοποιεί αναζωογονώντας την αποθεματική δυναμική τού γλωσσικού μας
κεφαλαίου (δίχως προγονοπληξίες). Επ’ αυτού, μέγα παράδειγμα ο
Καβάφης, που έλεγε «δεν είμαι Eλλην ούτε ελληνίζων αλλά
ελληνικός».
Αυτό που με χαλάει.
Ο,τι σήμερα, εν σχέσει προς τα προηγούμενα ερωτήματα, φαλτσάρει.
Από τις Μεγαρίτισσες και τα ναυτάκια του Αιγαίου ώς τους μουσικούς
ζουρνάδες, για να αναφερθώ και σε άλλες τέχνες. Και σε αυτές τα
θετικά ελληνικά διαπιστευτήριά μας είναι άλλα. Λ.χ. ο
εξπρεσιονιστής Μπουζιάνης, που θυμίζει στις ακουαρέλες του φιγούρες
από αρχαιοελληνικές ληκύθους. Και στη μουσική ο Σκαλκώτας, που
απέδωσε τα ελληνικά μοτίβα πέρα από τις συνταγές της εθνικής σχολής
μας.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Φυσικά προσόν, γι’ αυτόν που θέλει να νεωτερίσει,
προβληματισμένος από την κυκλοφορία των χυμών και της δικής του
ρίζας. Και έτσι να προβληματίσει και τους ξένους, δίχως ούτε να
αφεθεί και να βουλιάξει στην παράδοση ούτε να προφασισθεί πως
έχουμε μια γλώσσα που μιλιέται από λίγα εκατομμύρια και η τέχνη της
διαβάζεται μονάχα από ελάχιστες χιλιάδες αναγνώστες.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Από τους τρεις πομπούς πολιτισμού, ο δημιουργός εκ των πραγμάτων
είναι πιο κοντά προς τη λεγόμενη κουλτούρα. Και δημιουργεί εν μέσω
δύο αντιπόδων: του επιστήμονα, που ανακαλύπτει και προάγει την
αλήθεια που δεν έχει βέβαια πατρίδα, και -αντιθέτως- του πολιτικού,
που γύρω από το ιδεολόγημά της ρητορεύει. Ο δημιουργός, αδυνατώντας
λόγω του ρευστού στόχου του («ωραίου») να έχει την
αντικειμενικότητα του επιστήμονα, γίνεται συχνά από παραγωγός
πολιτισμού αναπαραγωγός του και, όπως ο πολιτικός, και εκείνος
ρητορεύει.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα είναι τώρα η κοινή δεξαμενή μας, όπου
εκβάλλει, δίχως να αποσοβείται, ο ρόλος και η συμβολή κάθε λαού.
Αλλά όπως έγραφε ο Σολωμός για τη συνεισφορά των ρόλων των δικών
του ηρωίδων: Και μες στη θάλασσα γλυκά βαστούσαν τα νερά τους.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Το «γιατί» το συνεχίζει ένα «διότι…» και το «πρέπει» η απόρριψη
ενός δέοντος. Δύο λέξεις που αναρτώνται μεταξύ αιτίας και σκοπού.
Σαν δύο τέρματα, που ανάμεσά τους παίχτηκε επανειλημμένα το
παιχνίδι της ελληνικότητας.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Οχι ένας, αλλά μια σειρά ποιητική. Από αλληλοσυμπληρωματικές ή
συνεχόμενες φωνές. Οπως, από τα παροικιακά ή μικροαστικά τους
περιβάλλοντα, η φωνή του πολυπολιτισμικού Καβάφη και του ιχνευτή
εδάφους Καρυωτάκη. Και μεταπολεμικά, οι κρίκοι της συνέχειας:
Εγγονόπουλος, Σαχτούρης, Λάγιος. Μια συνέχεια διακριτή εν μέσω
ρήξεων, με υπογειωμένη σε όλους την ελληνικότητα κάτω από τις
προφυλακές του ευρωπαϊκού μοντερνισμού τους.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Οπως το είπε, απολογητικά, και πάλι ο Σολωμός: «Μήγαρις έχω άλλο
στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» Η ελευθερία και η γλώσσα
είναι, με οποιαδήποτε ομογενοποίηση, τα αδιαπραγμάτευτα στοιχεία
της ταυτότητάς μας.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Κατά τη διαδρομή, να πω, που έδειχνε ώς χθες «Ο δρόμος» του
Εμπειρίκου; Ομως σήμερα τα δεδομένα είναι άλλα. Προς τα μέσα, με
τους ξένους μετανάστες απαιτείται η αναμόρφωση του ελληνικού
τοπίου, ώστε οργανικά να τους ενσωματώσει. Προς τα έξω, η οδός μας
ανακόπτεται από τα σύνορα που τελευταία ταλαντεύονται επικίνδυνα.
Αλλά και όταν γίνεται η έξοδος, μας παραμονεύει η παγκοσμιοποίηση.
Και αυτά ένας συγγραφέας δεν μπορεί να τα αγνοήσει.
* Ο Γιάννης Δάλλας είναι ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής
των Αρχαίων Λυρικών.
