EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Πρώτα-πρώτα είναι η πραγματικότητα· το ότι μιλάω ελληνικά, το
ότι ζω εδώ πέρα (όπως και όλοι οι γύρω μου) και, βέβαια, το ότι έχω
κι εγώ τον μικρό ή μεγαλύτερο εγωισμό μου και την ανάγκη να
αυτοεπιβεβαιωθώ. Αλλο τώρα αν συχνά η ανάγκη αυτή της
αυτοεπιβεβαίωσης μας οδήγησε και μας οδηγεί -ο αναμάρτητος τον
λίθον βαλέτω- σε απειράριθμες ανοησίες που στηρίχτηκαν είτε στο
αίσθημα είτε στη συνείδηση.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Ενας σωρός οι κοινοί τόποι: το μεσημεριανό καλοκαιριάτικο
ουζάκι, ο μπάτης, το «για ένα φιλότιμο», η πονεμένη και αγαθή
χωριάτισσα – λες και αυτά δεν μπορούν να συμβούν στην αντικρινή
όχθη του Αιγαίου ή όπου αλλού.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Μα ο κάθε άνθρωπος μπορεί να είναι υπέροχος, λοιπόν κι
εμείς!
Αυτό που με χαλάει.
Πιο πολύ, το να νομίζουμε ότι είμαστε κάτι το διαφορετικό – και
εννοείται, καλύτερο.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Σίγουρα είναι προσόν: για σκεφτείτε πώς ζουν οι οικονομικοί
μετανάστες στον τόπο μας και τόσοι άλλοι στον κόσμο. Οσο για τη
θέση μας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, είναι μεγάλο μειονέκτημα να
μαθαίνεις παιδί μια γλώσσα που δεν μιλιέται παρά από ελάχιστους
ανθρώπους, αλλά και δεν αποτελεί καν ένα πρώτο στάδιο για την
εκμάθηση μιας πιο ισχυρής γλώσσας (όπως όλες οι λατινικές, οι
σλαβικές, κ.ά.).
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Φαντάζομαι πως εννοείτε κάτι το ξεχωριστό, όχι την απλή
καθημερινότητα. Δηλαδή, τέχνη, επιστήμη, «τεχνολογικές
καινοτομίες», κάτι τέτοιο. Αυτό όμως το «ρητορική ελληνικότητα»
αποκλείει και την τεχνολογία και τις θετικές επιστήμες, ώστε
απομένουν μόνο οι ηθικές, οι ανθρωπιστικές, καθώς και η λογοτεχνία,
βέβαια. Λοιπόν, ναι, κάτι παράγει, σίγουρα, και μερικές φορές
αρκετά σημαντικό: έχω διαβάσει εξαίρετες ιστορικές μελέτες,
δοκίμια, ποίηση, θέατρο, πεζογραφία – όλα τους όμως, καθώς είναι
γραμμένα στα ελληνικά, δύσκολα θα γίνουν κοινό, παγκόσμιο, κτήμα.
Το ίδιο συμβαίνει και με κάποιες εξαίρετες θεατρικές παραστάσεις.
Υπάρχει φυσικά και η άλλη εκδοχή, εκείνη της «ρητορικής
ελληνικότητας» -ο Γκαίτε το είπε κάποτε πολύ ωραία: «με τη βλακεία
ούτε οι θεοί δεν μπορούν να τα βάλουν»-, όπως υπάρχει και η «μαζική
κουλτούρα, όγκοι κοπριάς».
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Δηλαδή, όλοι οι Ελληνες είμαστε το ίδιο πράγμα; Ας αφήσουμε
όσους ανεμίζουν την υπέροχη καταγωγή από τον Σωκράτη, τον Σοφοκλή ή
τον Αρχιμήδη, κι ας αναζητήσουμε τους εχέφρονες – δεν είναι λίγοι.
Πάντως, η αρχαιότητα είναι ένα ατού και για τις δύο κατηγορίες.
Το ελληνικό μου «γιατί» και ένα «πρέπει» που πέταξα.
«Γιατί», απλούστατα, γεννήθηκα σ’ αυτόν τον τόπο, από Ελληνες
γονείς, κι όλοι οι γύρω μου ήταν Ελληνες. (Καθώς έχω μάλιστα κακό
αυτί, έχω και μια πρόσθετη δυσκολία στις ξένες γλώσσες.) Οπως όλοι
μας, χρειάστηκε να πετάξω πολλά «πρέπει»· πάντως, ελπίζω να
απαλλάχτηκα κάπως από εκείνο το «πρέπει να είμαστε υπερήφανοι…» και
τους συναφείς εγωισμούς.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Θα προτιμούσα να μην είναι ένας, ούτε, σώνει και καλά, Ελληνας.
(Υπάρχουν τόσα μεταφρασμένα ποιήματα που μας γοητεύουν εξίσου.)
Αλλά έστω, Διονύσιος Σολωμός στην κορυφή της πυραμίδας.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Με μπερδεύει κάπως η ερώτηση. Ισως η πιο σωστή απάντηση να είναι
ότι σε πείσμα κάθε δυσκολίας, θα ήθελα να βρίσκω τη δύναμη και να
παλεύω όσο μπορώ, κι εγώ και όλοι οι πλαϊνοί μου, για να
βελτιώσουμε όσα μπορούμε, κι ακόμη περισσότερο, για να μη
χειροτερέψουν άλλα. Ας μη στενεύουμε όμως το ουσιαστικό με το
επίθετο· πρώτ’ απ’ όλα είμαστε άνθρωποι – όχι;
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Δεν τη βλέπω να διαφοροποιείται και τόσο από τους άλλους – οι
συγκλίσεις, άλλωστε, προχωρούν δίχως να μας ρωτάνε.
* O Αλέξης Πολίτης διδάσκει Νεοελληνική Φιλολογία στο
Πανεπιστήμιο Κρήτης.
