Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Εάν η ελληνικότητα έχει σημασία, είναι
κυρίως σαν αίσθηση, δηλαδή σαν πρόσληψη του κόσμου και αναπαραγωγή
του, με βάση το βίωμα και το σώμα, παρά τον αφηρημένο «καθαρό λόγο»
και τα υπερβατικά σχήματα που προέρχονται από άλλο κόσμο.
Ελληνικότητα είναι η ελληνική συμβολή στα παγκόσμια προβλήματα και
συνεπώς έχει ως αποδέκτη ολόκληρη την ανθρωπότητα. Εάν, αντιθέτως,
περιορισθεί προς αυτοκατανάλωση μόνον των Ελλήνων, τότε είναι
χαμένη από χέρι. Σε αυτό τον ρόλο, η συνείδηση δεν είναι
απαραίτητη, κινδυνεύει να εξελιχθεί σε περιοριστικό πλαίσιο. Κάθε
τι είναι ό,τι είναι ανεξάρτητα από τη συνείδηση που έχουμε γι’
αυτό.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τον αέρα της καλοκαιριάτικης αθηναϊκής νύχτας, που επιτρέπει να
βγαίνεις από το περιοριστικό ανθρωπομορφικό σχήμα και να
συμφιλιώνεσαι με τη φύση.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Η απείθεια, η ακόρεστη περιέργεια, η φιλομάθεια, το πνεύμα
δυσπιστίας και αμφισβήτησης έναντι όλων των θεωρουμένων ως
αυτονόητων, αλλά και έναντι όλων των αυτοανακηρυγμένων εξουσιών. Κι
ακόμη, η αίσθηση του δημόσιου χώρου: οι Ελληνες δεν μιλούν αλλά
αγορεύουν, όπως οι Αρχαίοι στην αγορά. Ακόμη και θέματα μικρά και
τελείως προσωπικά, παίρνουν διαστάσεις πολιτικής τραγωδίας.
Αυτό που με χαλάει.
Οι κυβερνήσεις πάντα, οι λαοί ποτέ. Αλλωστε, στην Ελλάδα της
παρακμής, εκ των άνω κηρύσσεται δημαγωγία ο εκλεγόμενος να τηρεί
τις υποσχέσεις με τις οποίες απέσπασε την ψήφο των ψηφοφόρων, ενώ
θεωρείται σοβαρή και υπεύθυνη πολιτική το να τις αθετεί.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Προνόμιο θετικό για όποιον το αξιοποιεί, σαν πολίτης του κόσμου,
αλλά επαχθές για όποιον το περιφρουρεί, και συνεπώς το αδικεί, το
περιφρονεί ή επιδιώκει να απαλλαγεί από αυτό.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Πολιτισμός σημαίνει τρόπος ζωής και δεν παύει να παράγεται, υπό
οιεσδήποτε συνθήκες, ακόμη και τις πιο καταπιεστικές και στείρες,
αλλά οπωσδήποτε δεν βρίσκεται στα υπουργεία πολιτισμού ούτε στις
επιδοτούμενες από αυτά εκδηλώσεις. Υπάρχει οπωσδήποτε κάποια
ρητορική ελληνικότητα, όμως αυτό δεν συνιστά πολιτισμό, αλλά
οικειοποίηση και παρασιτισμό.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Ως αποτυχημένοι Δον Κιχώτες, χωρίς την εκφραστικότητα ούτε και
το μεγαλείο του πρότυπου του Θερβάντες. Οταν διεκδικούν την
εξαργύρωση ιστορικών επιταγών γελοιοποιούνται. Ομως, όταν μετέχουν
στους σύγχρονους προβληματισμούς και ανησυχίες της ανθρωπότητας,
τότε αναγνωρίζονται, με κύρος και σεβασμό. Το ιστορικό παρελθόν δεν
εξασφαλίζει το παρόν, αλλά δεν αποτελεί κατ’ ανάγκην και φορτίο από
το οποίο ο σύγχρονος Ελληνας θα έπρεπε να απαλλαγεί. Συνιστά
οπωσδήποτε θετική προϋπόθεση, που όμως δεν είναι αρκετή για την
παρουσία στον σύγχρονο κόσμο.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Δεν πέταξα ένα «γιατί», αλλά πολλά, ούτε ένα «πρέπει», αλλά
επίσης πολλά. Ο κόσμος είναι ακριβώς όπως είναι. Τα «γιατί» και
«πρέπει» εκφέρονται από ηθικολόγους και δασκάλους, στους οποίους
δεν επιθυμώ να ανήκω. Προτιμώ τα «πώς», προκειμένου να μετέχω στο
γίγνεσθαι αυτού του κόσμου, το οποίο συμπεριλαμβάνει ακόμη και την
επανάσταση και ανατροπή του. Η πρόοδος δεν είναι φαινόμενο
εγκεφαλικό, αλλά κοινωνικό. Και αντιδραστικός είναι αυτός που
ανάγει την κοινωνική δυναμική σε αποκύημα φαντασίας κάποιων
συγκεκριμένων εγκεφάλων.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ασφαλώς, κάποιος ποιητής της παρακμής, όπως ο Καβάφης, ο
Καρυωτάκης, ο Καββαδίας και οπωσδήποτε κάποιος που δεν έχει
συνθηκολογήσει ούτε αυτομολήσει και παραδοθεί στον αντίπαλο.
Μεγάλοι ποιητές είναι οι λεγόμενοι «ήσσονες». Η αίσθηση της
παρακμής δεν εμποδίζει την ποίηση, αλλά την κάνει περισσότερο
περίπλοκη και πολυδιάστατη, πιο ανθρώπινη. Η αίσθηση παρακμής
προσδίδει τη σοφία, που ακόμη και σήμερα αποτελεί προνόμιο των
ποιητών.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Η Ελλάδα, σταυροδρόμι όλων των πολιτισμών και παρατηρητήριο του
κόσμου. Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Να συμβιώνεις με τα προβλήματά σου ανοικτά, αντί να αγχώνεσαι
για να τα επιλύσεις. Με τον χρόνο, τα προβλήματα επιλύονται
ταχύτερα και καλύτερα, από ό,τι με τους σπασμωδικούς συμβιβασμούς,
τις ασυγχώρητες και αντιπαραγωγικές παραχωρήσεις. Πανδαμάτωρ ο
χρόνος, αλλά και ανελέητος κομιστής της προόδου.
* O Kώστας Βεργόπουλος είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο
Πανεπιστήμιο Paris VIII. Το τελευταίο βιβλίο του, «Το μεγάλο ρήγμα
– η αποδόμηση του κόσμου», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη.
