Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Οπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, είναι ιδεολόγημα -(βλ. το
βιβλίο «Ο Ποιητής ως Εθνος»)- που συγκροτήθηκε για να γεμίσει το
φαντασιακό πεδίο μιας μικρής χώρας που έβγαινε στον σύγχρονο κόσμο.
Απαντούσε σε ζητήματα ταυτότητας και συνάμα καθόριζε μια
πολιτισμική στάση απέναντι στην Ευρώπη. Η προβληματική που την
γέννησε φαίνεται πως έχει ακόμη κάποια σημασία, το περιεχόμενό της
όμως ανήκει σε άλλη εποχή.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τον τόπο μου – κάποτε με δεχόταν όπως ο χρόνος τη στιγμή, χωρίς
να κάνω προσπάθεια.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Οταν δεν χρησιμοποιεί το παρελθόν ως άλλοθι για τις αδυναμίες
του παρόντος. Το πείσμα και το πάθος σε αντίξοες συνθήκες.
Αυτό που με χαλάει.
Η έλλειψη προγραμματισμού και προοπτικής, η υπερβολή και η
προχειρότητα, η αντιμετώπιση των προβλημάτων την τελευταία στιγμή,
η αδιαφορία και ο συνωστισμός στα παράθυρα της τηλεόρασης…
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Οπως συνέβαινε και στο παρελθόν, αυτό μένει να το αποδείξει
κανείς στην πορεία του στο χρόνο. Για τον Καβάφη, για παράδειγμα,
που έζησε όλη σχεδόν τη ζωή του εκτός Ελλάδος, δεν στάθηκε εμπόδιο.
Το έργο του, ωστόσο, παραμένει επίκαιρο, όχι γιατί ήταν Ελληνας ή
«ελληνικός», όπως έλεγε ο ίδιος, αλλά γιατί συνεχίζει να απαντά σε
σύγχρονα ερωτήματα. Το ζήτημα, επομένως, είναι πώς φέρνει κανείς
στα μέτρα του το παρελθόν και πώς προχωρεί στο μέλλον αξιοποιώντας
τα όποια προτερήματά του.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Συμβαίνουν συγχρόνως και τα δύο. Δεν είναι, όμως, λίγοι εκείνοι
που εργάζονται συστηματικά και δηλώνουν μια ευπρόσωπη παρουσία. Το
ερώτημα, βέβαια, είναι τι είδους πολιτισμός παράγεται.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Οπως πάντα, με πολλές διαφορετικές ταυτότητες. Θα μπορούσαμε να
κοιτάξουμε το ζήτημα της ατομικής ταυτότητας στο πλαίσιο μιας
διαρκούς σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα σε έναν δυνητικό και σε
έναν επιλεκτικό ελληνισμό. Ο πρώτος παραπέμπει σε μια δεξαμενή
συσσωρευμένων πολιτισμικών πρακτικών, ιδεών και αντιλήψεων, που
μεταβάλλεται και διευρύνεται με την πάροδο του χρόνου. Ο δεύτερος
είναι η επιλεκτική συγκεκριμενοποίηση ενός τμήματος ή ορισμένων
στοιχείων της μεγάλης αυτής δεξαμενής. Οι επιμέρους ατομικές
συγκεκριμενοποιήσεις είναι πολύ πιθανόν να παρουσιάζουν κοινά
σημεία, όπως και διαφορές, τόσο σε ένα δεδομένο χρονικό σημείο, όσο
και στην εξέλιξη της Ιστορίας.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
«Γιατί» οι Ελληνες του εξωτερικού -επειδή τους λείπει τόσο η
Ελλάδα- να ασπάζονται άκριτα οτιδήποτε έχει εκείνη να τους
προσφέρει, μόνο και μόνο διότι είναι ελληνικό; Δεν πρέπει να
αποδέχεσαι κάτι που δεν σου ταιριάζει και προσωπικά αυτό το
«πρέπει» το πέταξα. Οσο για τα υπόλοιπα «πρέπει» της ζωής μας,
συνήθως, εκείνα που δεν οδηγούν πουθενά, ξεθωριάζουν από μόνα
τους.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Σολωμός, για τον αξεπέραστο λυρισμό του, ακόμη κι όταν
βρίσκεται σε σπαράγματα στίχων, ο Σεφέρης, γιατί μου δίδαξε την
αυτοπειθαρχία, και ο Καβάφης, γιατί μου έδειξε πως η αλήθεια
βρίσκεται πάντα αλλού.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Η αλήθεια δεν έχει έθνος. Την είδαν μόνον όσοι πίστεψαν. Για
τους υπόλοιπους είναι απαραίτητη ως προοπτική στην αναζήτηση
νοήματος.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Ο αναπόφευκτος ίσως δρόμος, ανάλογος άλλων αναπτυσσόμενων χωρών,
που προσπαθούν να εκσυγχρονισθούν χωρίς να χάσουν τον εαυτό
τους.
* O Αντώνης Δρακόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής της
Νεοελληνικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του
Σίδνεϊ. Από τις εκδόσεις «Πλέθρον» κυκλοφορεί το βιβλίο του «Ο
Σεφέρης και η Κριτική».
