Της απεσταλμένης μας στο ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΕΛΕΝΗΣ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ
Το πιο καυτό θέμα αυτόν τον καιρό στις Βρυξέλλες σε σχέση με τη χώρα μας είναι πώς, πότε και αν όντως θα γίνει η ελάφρυνση του ελληνικού χρέους. Από τον Νοέμβριο του 2012 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προσπαθούν να βρουν την κατάλληλη φόρμουλα που θα καταφέρει να μειώσει το 174% του ΑΕΠ ελληνικό χρέος. Αυτή όμως δεν η πρώτη φορά που η Ελλάδα καλείται να μειώσει το χρέος της. Τον Φεβρουάριο του 2012, ελληνικά ομόλογα ύψους 206 δισ. κουρεύτηκαν πάνω από 50%. Τότε αυτό είχε επιτευχθεί κυρίως με την βοήθεια λιγότερων από 13 ανθρώπων σε ένα μικρό γραφείο στο Λουξεμβούργο που σε συνεργασία με την Αθήνα κατάφεραν το μεγαλύτερο «κούρεμα» στην οικονομική ιστορία του πλανήτη. Η «Κ» επισκέφθηκε το αρχηγείο του μικρού αυτού οργανισμού και κατέγραψε τις άγνωστες ιστορίες των ανθρώπων που υφαίνουν από τότε μέχρι σήμερα το ευρωπαϊκό δίχτυ ασφαλείας.
Οριακή προθεσμία
Παρασκευή, 17 Φεβρουαρίου 2012. Ενα μικρό γραφείο στο Λουξεμβούργο που αριθμεί μόλις 13 υπαλλήλους αναμένει με αγωνία την τελική εντολή από τον Οργανισμό Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους στην Αθήνα μέχρι τις έξι το απόγευμα, ώρα Ελλάδος. Εκτός από έναν δικηγόρο του γραφείου, που εκείνες τις ημέρες είναι άρρωστος και δουλεύει από το διαμέρισμά του, όλα είναι έτοιμα στο μικρό δουκάτο της Ευρώπης για το ιστορικό «κούρεμα» του ελληνικού χρέους.
Και στην Αθήνα όμως όλοι θεωρούν ότι τίποτα δεν πρόκειται να καθυστερήσει την τελική έγκριση του εμβάσματος για να ξεκινήσει η έκδοση των ομολόγων αξίας ύψους 15 δισ. που θα ίσχυαν μετά το «κούρεμα», ώστε στη συνέχεια να σταλούν από τη Φρανκφούρτη στην Ελλάδα. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, χαλάει το εκτυπωτικό μηχάνημα στο γραφείο του ΟΔΔΗΧ.
Κάθε λεπτό που περνάει χωρίς το αναμενόμενο χαρτί από την Αθήνα αυξάνει την αδρεναλίνη. Ο 47χρονος Γερμανός Ρολφ Στράους, στέλεχος σε εκείνο το γραφείο στο Λουξεμβούργο, ήξερε πολύ καλά ότι, αν χανόταν η προθεσμία, θα δημιουργείτο πολύ μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα, αλλά συγχρόνως θα έστελνε και ένα πολύ άσχημο μήνυμα στις αγορές. Ομως στις 17.50 το εκτυπωτικό μηχάνημα λειτούργησε, η υπογραφή στάλθηκε με φαξ και η τελική εντολή για το έμβασμα πέρασε.
Σε τρία λεπτά, τα 15 δισ. βρέθηκαν από τη Φρανκφούρτη στην Αθήνα, σύμφωνα με τη διήγηση του Στράους, που έζησε εκείνη την ημέρα, όπως λέει, την πιο οριακή προθεσμία της καριέρας του. «Ηταν το μεγαλύτερο “κούρεμα” χρέους από άποψη όγκου στην ιστορία. Η δυσκολία ήταν ότι έπρεπε να βρούμε κάτι που θα συμφωνούσαν και οι αγορές αλλά και τα μέλη της Ευρωζώνης», θυμάται χαρακτηριστικά. Ο Στράους είναι ο διευθυντής Οικονομικής Πολιτικής του μικρού εκείνου γραφείου στο Λουξεμβούργο, που δεν είναι άλλο από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης EFSF, που έπρεπε για να δημιουργηθεί να περάσει κυριολεκτικά από σαράντα κύματα, και σήμερα πια ονομάζεται ESM.
Προτού φτιαχτεί ο μηχανισμός
Τον Μάιο του 2010, η Ελλάδα γίνεται η πρώτη χώρα της Ευρωζώνης που θα χρειαστεί να λάβει δάνεια ύψους περίπου 80 δισ. από τους εταίρους της. Συντεταγμένος μηχανισμός για το πώς θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο δεν υπήρχε. Οι Ευρωπαίοι καλούν τότε το ΔΝΤ άρον άρον για να μπορέσει να συνδράμει τόσο οικονομικά όσο και με τεχνική βοήθεια στην προσπάθεια αυτή.
Οταν τελικά υπογράφεται το Μνημόνιο της Ελλάδας, όλοι πιστεύουν ότι τα χειρότερα πέρασαν. Ολοι, εκτός από τις αγορές. Τρεις μέρες μετά την υπογραφή, το ευρώ βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και υποτιμάται κατά 5% έναντι του δολαρίου. Τα spreads στην ευρωπαϊκή περιφέρεια αυξάνονται επικίνδυνα, με τον οίκο αξιολόγησης Moody’s να προειδοποιεί για κίνδυνο μετάδοσης σε Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο. Τότε, γίνεται ξεκάθαρο πια ότι η Ελλάδα δεν είναι η «μοναδική περίπτωση» που κάποιοι πιστεύουν αλλά και ότι η Ευρωζώνη θα χρειαστεί ένα δίχτυ προστασίας για ανάλογες περιπτώσεις.
Αυτός είναι και ο σκοπός του EFSF και των εγγυήσεων ύψους 440 δισ. με τα οποία τον προικίζουν (προτού μετονομαστεί σε ESM) οι Ευρωπαίοι ηγέτες: ένα Ευρωπαϊκό ΔΝΤ που θα δανείζεται χρήματα από τις αγορές με το καλύτερο δυνατό επιτόκιο και στη συνέχεια θα δανείζει αυτά τα χρήματα στις χώρες, που εξαιτίας της κρίσης δεν είχαν πια πρόσβαση σε αυτές. Με αυτόν τον τρόπο οι χώρες κερδίζουν χρόνο αλλά και τα καλύτερα δυνατά επιτόκια δανεισμού όσο προβαίνουν στις απαραίτητες αλλαγές στην οικονομία τους για να καταφέρουν κάποια στιγμή να ξαναβγούν στις αγορές.
Ο μηχανισμός ξεκινάει να στήνεται τον Ιούνιο του 2010, όταν ο Γερμανός οικονομολόγος Κλάους Ρέγκλιν, που μόλις είχε γυρίσει από εξάμηνη εκπαιδευτική άδεια στο Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης, λαμβάνει ένα αναπάντεχο τηλεφώνημα. Μετά επτά χρόνια ως γενικός διευθυντής της Οικονομικής Διεύθυνσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχε μόλις ξεκινήσει μία συμβουλευτική εταιρεία επενδύσεων, και σίγουρα δεν περιμένει να ακούσει στο τηλέφωνο τον παλιό του γνώριμο και τότε πρόεδρο του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ.
«Φτιάχνουμε τον μηχανισμό στήριξης για την Ευρωζώνη και σκέφτηκα ότι είσαι ο καταλληλότερος για να το αναλάβεις», ακούγεται από την άλλη πλευρά της γραμμής. Ο Ρέγκλιν, με προϋπηρεσία στο ΔΝΤ και ρόλο συμβούλου στο υπουργείο Οικονομικών του Βερολίνου στο βιογραφικό του, φαντάζει και στους υπόλοιπους υπουργούς Οικονομικών ως η καλύτερη δυνατή επιλογή.
Πώς στήθηκε το αρχηγείο της διάσωσης
Τον Ιούλιο του 2010, ο Ρέγκλιν έχει ήδη μετακομίσει στο Λουξεμβούργο και δουλεύει στα μικρά γραφεία που του έχει παραχωρήσει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων που βρίσκεται μερικά μέτρα πιο κάτω στον ίδιο δρόμο. Η πρώτη πρόσληψη που κάνει είναι ο 47χρονος Γερμανός Ρολφ Στράους που από τον γυάλινο ουρανοξύστη της ΕΚΤ στη Φρανκφούρτη βρίσκεται τώρα σε ένα γραφείο με μόλις τρεις υπολογιστές.
«Το πρώτο πράγμα που αποφασίσαμε είναι ότι χρειαζόμασταν δυνατό καφέ για να δουλεύουμε καλύτερα. Ακόμα έχουμε τη διάσημη καφετιέρα, η αγορά της οποίας ήταν η πρώτη απόφαση που πήραμε», λέει ο Στράους γελώντας.
Φεύγοντας για το Λουξεμβούργο, ο Στράους αφήνει πίσω του στη Γερμανία γυναίκα και παιδιά, καθώς το συμβόλαιο που έχει υπογράψει είναι προσωρινό. Η αναποφασιστικότητα και η απροθυμία των Ευρωπαίων ηγετών να δράσουν αποφασιστικά έχουν πείσει ολόκληρη την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία αλλά και τον Στράους ότι μαζί με τον Ρέγκλιν στήνουν έναν μηχανισμό στήριξης που όμως δεν θα χρειαστεί να ενεργοποιηθεί ποτέ.
«Οταν ξεκινήσαμε, θυμάμαι να συναντάμε επενδυτές με τον Κλάους, λέγοντάς τους, “κοιτάξτε, αυτός είναι ο μηχανισμός, αλλά πιθανότατα δεν θα ενεργοποιηθεί”», θυμάται ο Κριστόφ Φράνκε, νούμερο δύο στην ιεραρχία του οργανισμού και ένας από τους πρώτους οικονομολόγους που επιστρατεύτηκαν. «Ακόμη και ο Κλάους Ρέγκλιν πίστευε ότι σκοπός του EFSF ήταν απλώς να ηρεμήσει τις αγορές. Αυτό σκεφτόμασταν στην αρχή και ήταν προφανώς λάθος», επιβεβαιώνει ο Στράους.
Ομως οι άνθρωποι των αγορών έβλεπαν τα πράγματα πιο καθαρά. Η Γαλλίδα Ανιές Μπελαΐς δουλεύει εκείνη την εποχή σε μία επενδυτική εταιρεία στο Σίτι του Λονδίνου. Η ίδια επενδύει σε αναδυόμενες αγορές της Νοτίου Αφρικής, στην Τουρκία και στη Βραζιλία και βλέπει ότι ακόμη και αυτές οι χώρες επηρεάζονται σημαντικά από την κρίση στην Ελλάδα. Με βαθιά πίστη στο ευρωπαϊκό εγχείρημα, δεν δέχεται τη χλεύη των Αγγλων συναδέλφων της για την αποτυχία του ευρώ.
Λίγο αργότερα, θα αφήσει την δουλειά της στο Σίτι και θα μετακομίσει κι αυτή στο Λουξεμβούργο. «Είμαστε αρκετοί που δουλεύουμε εδώ γιατί πιστεύουμε στην Ευρωζώνη σχεδόν πνευματικά», λέει.
Οι πρώτοι μήνες του οργανισμού θυμίζουν περισσότερο μία μικρή start-up εταιρεία παρά ένα ευρωπαϊκό νομισματικό ταμείο που θα βάλει φρένο στην κρίση της Ευρωζώνης.
Οπως εξηγεί ο Ρολφ Στράους, το πρώτο βήμα για τον EFSF ήταν να βαθμολογηθεί από τους οίκους αξιολόγησης. Από τον Moody’s και τον S&P στον Fitch Ratings, όλοι περνούν από το μικρό γραφείο στο Λουξεμβούργο για να καταλάβουν πώς λειτουργεί ο νεοσύστατος οργανισμός που με λίγα μόλις στελέχη έχει σκοπό να δανείζεται δισεκατομμύρια ευρώ. «Θέλαμε να αποκτήσουμε την υψηλότερη δυνατή αξιολόγηση, ΑΑΑ», λέει ο Στράους που θυμάται χαρακτηριστικά να περνάει την πρώτη παραμονή Χριστουγέννων μέσα στο γραφείο συζητώντας με τους ειδικούς των οίκων αξιολόγησης κάθε λεπτομέρεια.
Η «πρεμιέρα» του οργανισμού δεν θα αργούσε πολύ να έρθει. Η Ιρλανδία, η δεύτερη χώρα μετά την Ελλάδα που επρόκειτο να υπογράψει μνημόνιο με την τρόικα, έχει αρχίσει να αποκλείεται και αυτή από τις αγορές. Εχει αποθέματα για να αντέξει χωρίς πρόσβαση σε ρευστότητα για περίπου τέσσερις μήνες. Η ομάδα των 15 ατόμων του EFSF δουλεύει εκείνη την περίοδο 20 ώρες την ημέρα. «Αν κάποιος αρρώσταινε, δεν θα μπορούσαμε να τον αντικαταστήσουμε, ενώ όλοι δουλεύαμε κάτω από τεράστια πίεση για να προλάβουμε», λέει ο Στράους.
«Ξέραμε ότι δεν είχαμε περιθώρια αποτυχίας, αν αποτυγχάναμε, θα ήταν μία τεράστια καταστροφή για μας, για την Ευρώπη και για τις χώρες σε κρίση», θυμάται ο Στράους, που ακόμη και σήμερα περιγράφει συναισθηματικά φορτισμένος την ανακούφιση που ένιωσε τη στιγμή που ο συνεργάτης του κατέβασε το ακουστικό του τηλεφώνου λέγοντας, «OK, η έκδοση είναι επιβεβαιωμένη», αναφερόμενος στην έκδοση του πρώτου ομολογιακού δανείου του νεοσύστατου οργανισμού τον Ιανουάριο του 2011.
Ομως στα μέσα του 2012 η ανάγκη να αντικατασταθεί ο EFSF με έναν μόνιμο μηχανισμό γίνεται πια ξεκάθαρη. Η Πορτογαλία είναι η τρίτη χώρα μετά την Ιρλανδία και την Ελλάδα που έχει ζητήσει και αυτή να μπει σε πρόγραμμα. Στις Βρυξέλλες βλέπουν ότι το δίχτυ ασφαλείας που πίστευαν ότι έχουν φτιάξει με τον EFSF δεν είναι αρκετό και πρέπει να αναβαθμιστεί. Ετσι, οι αρχηγοί της Ευρωζώνης υπογράφουν, τον Φεβρουάριο του 2012, τη δημιουργία του ESM. Ο ESM θα είναι μόνιμος, σε αντίθεση με τον προσωρινό EFSF, θα έχει αυξημένο εγγεγραμμένο κεφάλαιο 700 δισ., αλλά συγχρόνως θα έχει και ένα κεφάλαιο 80 δισ. για επενδύσεις. Το μικρό γραφείο μεταφέρεται σε ένα ολοκαίνουργιο κτίριο και τα αρχικά 15 άτομα του EFSF είναι σήμερα 128.
Αξέχαστη για όλα τα στελέχη του ESM η περίπτωση της Ελλάδας
Η Ελλάδα είναι η χώρα που έχει μείνει χαραγμένη στη μνήμη των περισσότερων στελεχών στο γραφείο του οργανισμού. Είναι, άλλωστε, η χώρα με τα μεγαλύτερα δάνεια από τον EFSF – περίπου 140 δισεκατομμύρια που λήγουν στα επόμενα 30 χρόνια.
«Εγώ θα έχω βγει στη σύνταξη πολύ πριν η Ελλάδα ξεπληρώσει», λέει γελώντας ο Κριστόφ Φράνκε.
Αντίστοιχες λήξεις ομολόγων, π.χ., στο ΔΝΤ συμβαίνουν σε τρία αντί τριάντα χρόνια, εξηγεί η αναλύτρια αγορών Ανιές Μπελαΐς θέλοντας να υπογραμμίσει ότι στον οργανισμό αυτό είναι δεδομένη η αλληλεγγύη που θα όφειλαν να επιδεικνύουν μεταξύ τους τα μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας. Γι’ αυτό άλλωστε η ίδια βλέπει και τη σχέση της Ελλάδας με τον οργανισμό σαν ένα γάμο, «ας ελπίσουμε πετυχημένο», όπως λέει.
H Μπελαΐς έφτασε στον ESM από τις αγορές του Λονδίνου το καλοκαίρι του 2012, όταν η συζήτηση για το Grexit ήταν καθημερινή. Τονίζει σε κάθε ευκαιρία ότι τέτοια συζήτηση εντός του οργανισμού δεν γίνεται ποτέ. «Ισα ίσα εδώ προσπαθούσαμε να δούμε πώς θα κάνουμε μεγαλύτερη και πιο πιστευτή στις αγορές την παρέμβασή μας», υποστηρίζει.
Οταν στο πλαίσιο της θέσης της τής ζήτησαν να προσλάβει αναλυτές που θα παρακολουθούσαν τα προγράμματα των χωρών που δανείζονται από τον οργανισμό, εκείνη έκανε κάτι πρωτοποριακό που αφορά και την Ελλάδα. Για κάθε χώρα, προσέλαβε στέλεχος με την αντίστοιχη καταγωγή.
«Η οικονομική ανάλυση είναι πολύ σημαντική», αλλά από μόνη της όχι αρκετή λέει η Γαλλίδα οικονομολόγος. «Αυτό που χρειάζεται να καταλάβω είναι τι είναι πρόθυμη η κυβέρνηση (της κάθε χώρας) να κάνει και τι όχι. Υπάρχει θέληση ή αντίσταση στις μεταρρυθμίσεις»;
Ετσι, για την Ελλάδα προσλαμβάνεται ο 36χρονος οικονομολόγος Νικόλας Βεντούρης που παρακολουθεί την οικονομική προσαρμογή μέχρι εκείνη τη στιγμή από τον ΙΟΒΕ στην Αθήνα. «Υπάρχουν πολλές διαφορετικές απόψεις στο τμήμα μας. Ολοι προερχόμαστε από διαφορετικά υπόβαθρα», λέει ο Βεντούρης. Οπως εξηγεί η Μπελαΐς, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, γιατί η τρόικα δεν έχει πάντα την οπτική των αγορών. Οταν, για παράδειγμα, η τρόικα θεωρεί ότι η Ελλάδα δεν κάνει τις μεταρρυθμίσεις με τον ρυθμό που θα έπρεπε, το σημαντικό είναι πώς θα εκφραστεί αυτό, ώστε να μη δημιουργηθεί αναταραχή στις αγορές.
Η Μπελαΐς είναι από τους πρώτους που είδαν τα θετικά σημάδια για τη χώρα μας τον περασμένο Μάρτιο, όταν άρχισε να αυξάνεται η ζήτηση για ελληνικά ομόλογα στην αγορά. «Πήγα στο Λονδίνο, συναντήθηκα με ανθρώπους της αγοράς που ήδη αγόραζαν ελληνικά ομόλογα. Εκεί που παίρνονται οι πολιτικές αποφάσεις οι άνθρωποι θεωρούσαν ότι αυτό είναι αδύνατον, αλλά εμείς είχαμε διαφορετική οπτική γωνία».
Αυτήν τη διαφορετική οπτική η Μπελαΐς και η ομάδα της τη μεταφέρoυν στον επικεφαλής του ESM Κλάους Ρέγκλιν, που κάθεται στο τραπέζι του Eurogroup. Αν και δεν έχει δικαίωμα ψήφου, οι παρεμβάσεις θεωρούνται κρίσιμες και για την Μπελαΐς είναι ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς σε ένα τραπέζι γεμάτο πολιτικούς και τεχνοκράτες υπάρχει κάποιος με βαθιά γνώση της αγοράς που μπορεί να δει τον αντίκτυπο κάθε απόφασης στις αγορές του Σίτι, της Wall street, του Τόκιο κ.ά.
Παρόλο που οι ημέρες ενός υποστελεχωμένου οργανισμού, με δανεικά γραφεία και μία μόνο καφετιέρα, έχουν περάσει ανεπιστρεπτί, για τη Γαλλίδα αναλύτρια το κίνητρο πίσω από την εξαντλητική δουλειά παραμένει το ίδιο. «Από τη μία, μερικές φορές νιώθω εξαντλημένη, δεν μπορώ να σκέφτομαι συνέχεια την Ευρώπη», λέει σε μια αποστροφή του λόγου της. Σύντομα όμως επανέρχεται. «Από την άλλη, αυτό που κάνουμε εδώ επηρεάζει ζωές ανθρώπων. Είναι οι ιστορίες κρατών και εμείς είμαστε δεμένοι μαζί τους».
