EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμανη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Συνείδηση. Το αίσθημα είναι φευγαλέο και έχει μεγάλη γκάμα
εντάσεων. Η συνείδηση είναι αναπόφευκτη και δεν αποτινάσσεται
εύκολα, εκφράζεται διαρκώς και μας συνοδεύει ακόμα κι όταν, ας μου
επιτραπεί το λογοπαίγνιο, δεν το συνειδητοποιούμε.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Tα μικρά που αγάπησα είναι σχεδόν όλα βγαλμένα από το συρτάρι
των παιδικών μου αναμνήσεων: η αλάνα όπου παίζαμε μπάλα, οι
κοτρόνες που βάζαμε για δοκάρια, τα ξύλινα σπαθιά και τουφέκια για
τον… πόλεμο στα χωράφια και τα εγκαταλελειμμένα οπλοπολυβολεία.
Αγάπησα ακόμη τις φωνές από τις μάνες, όταν το σούρουπο καλούσαν
από τα μπαλκόνια τα παιδιά τους για να γυρίσουν στο σπίτι· τον
καρπουζά που πουλούσε την πραμάτεια του πάνω από το τρακτέρ· τους
χωματόδρομους.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο ξενιτεμένος επιστήμονας στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά
κέντρα του εξωτερικού – σκληρά εργαζόμενος και σεβαστός από τους
συναδέλφους του, ο οποίος, κρυφά ή φανερά, θα ‘θελε να γυρίσει και
να προσφέρει στον τόπο του, αν η πραγματικότητα ήταν έστω και λίγο
πιο ευνοϊκή. Και βέβαια, ο Ελληνας επιστήμονας που δίνει μάχες εκ
των έσω, μη έχοντας συμβιβαστεί και προσφέροντας με ελάχιστη
στήριξη και υποδομές.
Αυτό που με χαλάει.
Ο νεποτισμός. Ο τσιφτετελληνισμός. Η παρηκμασμένη κυρίαρχη άποψη
για το τι είναι ευ ζην. Τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς πράσινο,
χωρίς πάρκα και με πρόχειρες παιδικές χαρές, ή χωρίς το χρόνο των
γονιών που αξίζει να τους αφιερωθεί. Η αδυναμία του συνανθρώπου μας
με ειδικές ανάγκες να χρησιμοποιήσει τα κατειλημμένα από
αυτοκίνητα, μηχανάκια, πραμάτειες, πινακίδες, καφετεριακές
καρέκλες, σκουπίδια και ό,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί,
πεζοδρόμια. Η αυταπάτη ότι μπορούμε να χτίσουμε μια καλύτερη
πατρίδα στο ρελαντί με ασθμαίνουσα ατμομηχανή ανάπτυξης το
κράτος.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Παρότι είμαι ορθολογιστής, έχω την εντύπωση πως είναι προνόμιο,
χωρίς να μπορώ ειδικότερα να το προσδιορίσω. Υποθέτω ότι αυτό
συμβαίνει επειδή από όταν είμαστε μικροί μάς εμφυτεύεται η ιδέα ότι
είμαστε ένας λαός με ξέχωρο ιστορικό πεπρωμένο. Εάν όμως θέσουμε
την ερώτηση στην πεζή σφαίρα της καθημερινής πραγματικότητας, η
απάντηση εξαρτάται από το πού ζεις. Προσωπικά, στην επαγγελματική
μου σταδιοδρομία, η καταγωγή δεν λειτούργησε ούτε υπέρ ούτε κατά,
γεγονός που τιμά τη χώρα όπου ζω, αλλά δεν μαρτυρεί τίποτε για την
ελληνική ταυτότητά μου.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Αν αναφερόμαστε σε σημερινό πολιτισμό με παγκόσμια απήχηση,
πιστεύω ότι «όχι» για τα τελευταία χρόνια. Η χώρα είναι μικρή και
οι μηχανισμοί διάδοσης κουλτούρας στενά ελεγχόμενοι από εκείνους
που την εμπορεύονται. Υπάρχουν ανάλογες ή μικρότερες χώρες, που
κάνουν πολιτισμικές διεισδύσεις στην παγκόσμια σκηνή, έστω και
φευγαλέα, ενώ εμείς πια δεν έχουμε ένα αξιοπρόσεκτο, μικρό κίνημα ή
ρεύμα, που να δίνει το σύγχρονο πολιτιστικό στίγμα μας και
παράλληλα να αντικατοπτρίζει την ελληνικότητά μας.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται τον σύγχρονο
κόσμο;
Σημασία έχει, πέρα από εμάς, πώς αντιλαμβάνονται οι μη Ελληνες
τη σύγχρονη ταυτότητά μας. Μπορούμε ν’ απαντήσουμε χωρίς να
αναφερθούμε στα πρόσφατα γεγονότα, που μας έφεραν στο φως της
παγκόσμιας δημοσιότητας; Γιατί είναι άδικη έως ένα βαθμό η εικόνα
που προβάλλουν οι έξωθεν απόψεις για το ποιοι είμαστε, πώς ζούμε
και ποια είναι τα ιδανικά μας. Αντί όμως αυτά να απορρίπτονται ως
απόρροια μιας περιορισμένης αντίληψης των ιδιαιτεροτήτων μας,
πρέπει να γίνουν κίνητρο αυτοεξέτασης και απαλλαγής από τις εθνικές
μας νευρώσεις.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Αυτά πάνε μαζί, όπως, για παράδειγμα, γιατί πρέπει να
αυτοπροσδιοριζόμαστε με βάση το ιστορικό παρελθόν και να μη
στοχεύουμε σ’ ένα εφάμιλλο μέλλον;
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Ελύτης όταν αποδίδει Λόρκα. Και φυσικά ο Σαββόπουλος.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Αφού επιζήσαμε και διατηρήσαμε τόσα στοιχεία της μοναδικότητάς
μας μέσα από ένα αντίξοο ιστορικό μονοπάτι, κάτι, διάολε, θα πρέπει
να κάναμε σωστά!
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Θα πρέπει να είναι εξωστρεφής, ευέλικτη, δίχως φοβίες του
επαναπροσδιορισμού και της αέναης αναγέννησης της εθνικής μας
ταυτότητας. Και, προπάντων, να έχει συλλογικό όραμα, που μας λείπει
σήμερα.
* Ο Λάζαρος Ωραιόπουλος είναι επιστήμονας με αντικείμενο την
Ατμόσφαιρα στο ερευνητικό κέντρο GSFC της NASA.
