EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμανη
H ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Είναι κυρίως αίσθημα και αυτό είναι το πρόβλημα. Γιατί οι
Ελληνες αγαπούν πιο πολύ το αίσθημά τους παρά το αντικείμενο της
αγάπης τους. Αν είχε φωνή η πατρίδα τους, θα έλεγε αυτό που λέει
ένας ήρωας του Μπρεχτ: «Πολλοί μ’ αγάπησαν, ελάχιστοι μου φέρθηκαν
καλά».
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Για παράδειγμα, μια πηγή νερού σ’ ένα βουνό της Αρκαδίας. Εδώ το
νερό κυλάει και μιλάει από αιώνες. Οι χωρικοί ονομάζουν την πηγή
«Παλαβοντίτσα» κι όταν πίνουν από αυτή, είναι σαν να ρουφάνε την
ιστορία του κόσμου και μαζί τα ανεξήγητα.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Υπάρχουν στιγμές που ένας εγωιστής νιώθει τον εγωισμό του σαν
ανυπόφορο περιορισμό. Γίνεται τότε ξαφνικά γενναιόδωρος για να
εξιλεωθεί κι αυτό είναι κάτι που ξέρουμε ότι συνέβη στον τόπο μας,
σε κρίσιμες ιστορικές περιστάσεις. Θέλω να ελπίζω ότι δεν θα πάψει
να συμβαίνει, έστω σπάνια.
Αυτό που με χαλάει.
Η δυσκολία που έχουν πολλοί να αναρωτιούνται: «Αυτό που κάνω πού
μπορεί να οδηγήσει;». Η κοινωνία μας υποφέρει πολύ από αυτή την
αδυναμία να υπολογίζονται οι συνέπειες των πράξεων και αυτό δείχνει
πόσο εύκολα σπαταλιέται η νοημοσύνη των Ελλήνων στα μικρά και τα
άμεσα. Κατατριβόμαστε πρόθυμα με τα μικρά και την ίδια στιγμή
θεωρούμε πως μας αξίζουν τα μεγάλα! Ιδού η αντίφαση. Και από αυτή
την αντίφαση πηγάζει ένας ασταμάτητος γογγυσμός
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Το ζήτημα είναι να βρούμε τι είδους πλεονεκτήματα περιέχονται
στα μειονεκτήματά μας. Φερ’ ειπείν, μέσα στην ανυπομονησία υπάρχει
η ενεργητικότητα. Πρέπει, λοιπόν, αυτή την ενεργητικότητα να τη
βάλουμε στο σωστό κανάλι. Πράγμα που σημαίνει να ρυθμίσουμε τη ροή
της χωρίς να φοβόμαστε μήπως πάψουμε να είμαστε αυθόρμητοι.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Η ανυπομονησία είναι κι εδώ το πρόβλημα. Για να παραχθεί
πολιτισμός, απαιτούνται υπομονετική εργασία, μελέτη, ρεμβασμός και
πάλι μελέτη. Ομως, σήμερα είναι τόσο πολλοί αυτοί που νομίζουν ότι
δημιουργικός είναι κάποιος όταν είναι διαρκώς στο πόδι.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται τον σύγχρονο
κόσμο;
Κάθε λαός επιδιώκει να αφήσει τα ίχνη του στη ζωή της
οικουμένης. Στην ελληνική περίπτωση, τα ίχνη αυτά δεν αφορούν
συγκεκριμένα επιτεύγματα (υλικά και πνευματικά), γιατί δεν δόθηκε ο
ιστορικός χρόνος για να παραχθούν τέτοια. Οπότε η ταυτότητά μας
είναι σφραγισμένη, όχι από έργα, αλλά από αγώνες. Δυστυχώς δεν
καταφέραμε ακόμη να δώσουμε στο αγωνιστικό στοιχείο την οικουμενική
διάσταση που του αξίζει. Να δείξουμε ότι το να αγωνίζεται ένας λαός
είναι από μόνο του μια αξία σ’ έναν πλανήτη που καταστρέφεται
επειδή βασίζεται υπερβολικά στις ανέσεις.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Θα ‘θελα από το «γιατί» να βγαίνει λιγότερο παράπονο ή
αγανάκτηση και περισσότερο επιθυμία να καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει
γύρω μας. Οσο για το «πρέπει», πιστεύω ότι στη χώρα μας είναι
ανάγκη όλοι να το ξανασκεφτούμε – να ξανασκεφτούμε δηλαδή την
έννοια του καθήκοντος και να μην τη συγχέουμε με τον εξαναγκασμό ή
την αγγαρεία. Το «πρέπει» μπορεί να είναι μια λύτρωση για έναν λαό
που δεν έμαθε να δεσμεύεται σε τίποτα.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Κώστας Καρυωτάκης – γιατί πόνεσε, αλλά δεν κλαψούρισε.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Μια αίσθηση, που σπάνια με εγκαταλείπει: ότι ζω σ’ έναν κόσμο
όπου οι απόντες είναι διαρκώς παρόντες.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Ο μόνος δρόμος είναι αυτός που ανοίγουν οι δυνατότητες. Το τι
είναι δυνατό να πράξει ένας λαός προκύπτει από το πόσο βαθιά μπορεί
να κοιτάξει μέσα στις οδύνες του. Και σήμερα, με την οικονομική
κρίση, πληρώνουμε αυτό ακριβώς: ότι θελήσαμε να ξεχάσουμε γρήγορα
τι περάσαμε στο παρελθόν. Η θέληση για ζωή μετατράπηκε σε
εθελοτυφλία. Τώρα, λοιπόν, πρέπει να ξανανοίξουμε τα μάτια μας και
να βαδίσουμε καρτερικά – με μια καρτερία που πιθανόν να έχει μέσα
της και κάτι από το πείσμα των παλαιότερων γενεών.
* Ο Βασίλης Καραποστόλης είναι καθηγητής Πολιτισμού και
Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συγγραφέας. Το βιβλίο του
«Διχασμός και Εξιλέωση – περί πολιτικής ηθικής των Ελλήνων» μόλις
κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη.
