EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμανη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Aλλάζει, εξαρτάται από την περίπτωση. Ανερέθιστη, περιορίζεται
σε πίσω πλάνο ως συνείδηση του ποιος είσαι. Εάν τύχει θαυμασμού ή
υποτίμησης, τότε έρχεται στο προσκήνιο με συναισθηματικές
διαστάσεις, που την καθιστούν έντονη και ισχυρή. Ενίοτε γίνεται και
το θέμα σοβαρής σκέψης και, μερικές φορές, το αντικείμενο έρευνας
για διάφορες φυλετικές ή εθνικές διασταυρώσεις, συγχωνεύσεις ή
συγκρούσεις μέσα στις χιλιετίες της ελληνικότητας. Δεν είμαστε οι
μόνοι ειδήμονες επί του θέματος – κάποτε μαθαίνουμε ότι επιβάλλεται
από τις εξωτερικές επόψεις, όταν αυτές αναδιφούν τις ιστορικές,
θρησκευτικές και κοινωνικές παραμέτρους που αποτελούν την
ελληνικότητα. Αλλά ενδόμυχα… είναι πάντοτε υπέροχη
συναίσθηση!
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Το κουφέτο.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Μικρός, αλλά τολμηρός.
Αυτό που με χαλάει.
Η ατέρμονη εθνική αυτοκριτική του σαλονιού. Είναι περισσότερο
φιλαρέσκεια παρά οικοδόμημα και δημιουργεί την εντύπωση ότι η ίδια
η πράξη της αυτοκριτικής μάς εξαιρεί από τις ευθύνες.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Το προσόν μας είναι και μειονέκτημα: Προσόν σήμερα η
ελληνικότητα του παρελθόντος, αλλά μειονέκτημα το γεγονός ότι
παραμένει το μοναδικό μας προσόν.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Ο Ελληνας της νέας εποχής παράγει, αλλά το έργο του δεν φτάνει
την κριτική μάζα παραγωγής πολιτισμού. Οι ενεργοί Ελληνες φαίνονται
περισσότερο σαν εξαιρέσεις, δίνοντάς μας ελπίδα και απλώς
αποστομώνοντας εκείνους που μας μέμφονται.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται τον σύγχρονο
κόσμο;
Είτε ως Ωνάσηδες είτε ως πονηροί. Οπως αντίστοιχα, είτε όλοι μάς
θέλουν είτε μας φοβούνται και μας αποφεύγουν. Σπάνια μας αποδίδουν
απευθείας αυτό που δικαιούμαστε – πρέπει να το παλέψουμε πόντο με
πόντο. Συνήθως στο εξωτερικό παίρνουμε ό,τι αξίζουμε στο τέλος κάθε
πράξης, κι αυτό είναι πιο δύσκολο από το καθεστώς συμπεριφοράς που
αντιμετωπίζουν οι ντόπιοι. Υπάρχει ένα κατάλοιπο υποψίας προς τους
Ελληνες, που δυστυχώς αυτό τον καιρό τρέφεται ακόμη περισσότερο από
τις πρόσφατες καταστάσεις της ελληνικής πραγματικότητας και τις
εικόνες της που προβάλλονται στο εξωτερικό.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί να δουλεύουμε μόνο μισή ημέρα και να αργούμε τα
Σαββατοκύριακα; Πριν από πολλά χρόνια είδα το έργο «To Sir with
Love», στο οποίο ο προσωρινός δάσκαλος του προβληματικού σχολείου
αρνήθηκε δίχως «πρέπει» τη θέση που ονειρευόταν σαν μηχανολόγος,
για να συνεχίσει εκεί να προσφέρει, διότι ανακάλυψε δυναμικό
ποιότητας στη νεολαία του σχολείου – παρέμεινε να πασχίσει με νέους
για τους νέους… Εγώ δεν έμεινα.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Αγγελος Σικελιανός, γιατί πίστευε στα οράματα σύνδεσης του
παρελθόντος για τον σημερινό Ελληνα. Το ίδιο, τολμώ να πω,
αποπειρώμαι και εγώ.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Ο,τι κι αν κάνω, είναι αδύνατο να μην αισθανθώ Ελληνας – είναι
επίκτητο, αλλά αποτελεί και το πρίσμα μέσα από το οποίο βλέπω τον
ίδιο μου τον εαυτό. Δεν υπάρχει παράκαμψη, υπεκφυγή ή παραμέρισμα
αυτής της οπτικής – είναι το ένα παράθυρο από το οποίο διακρίνεται
στα μάτια μου το σύνολο των πραγμάτων. Ούτε είμαστε άτομα
προσδιορισμένα μόνο από τις ικανότητές μας, είμαστε «ελληνικά»
άτομα, με διαφορετικές δυνατότητες, όμως λαξευμένες από τα ελληνικά
δεδομένα μας. Η ελληνικότητα δεν είναι ικανότητα ούτε φίλτρο
επιλογών, αλλά τρόπος αυτοδημιουργίας.
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Βλέπω την πραγματικότητα μονόπλευρα και τίποτε γύρω μου δεν με
βοηθά να τη δω διαφορετικά – η οδός και τα πάντα για μένα θεωρώ ότι
είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Το «τότε» είναι προφανές. Το
«τώρα» αινιγματικό – δεν φέρει πάντα την ετικέτα του κολλημένη στο
μέτωπο· ωστόσο, εάν κοιτάξει κανείς προσεκτικά το τώρα των
σημαντικών Ελλήνων, διαπιστώνει ότι αυτό «κυλάει» στα αυλάκια που
χάραξαν οι δικοί μας: η σκέψη είναι για την κατανόηση εαυτών και
κοινωνίας. Ακόμα κι εάν ετούτη είναι ντυμένη με σύγχρονα ρούχα,
συνεχίζει να σημαίνει εκπαιδευμένος πόθος, ψυχική αυτάρκεια,
αξιοκρατική φιλία, πολιτική ισότητα, γνωσιο-λατρεία.
* Ο Θεόδωρος Σκαλτσάς κατέχει την Εδρα Αρχαίας Φιλοσοφίας στο
Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου.
