Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Γύρω στις έξι ξημερώματα 1ης Σεπτεμβρίου, μια μικρή λέμβος κινείται μεταξύ Χίου και Τσεσμέ. Μέσα στη βάρκα βρίσκονται στοιβαγμένα 49 άτομα, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, το μικρότερο τεσσάρων μηνών. Φαίνονται φοβισμένοι και φωνάζουν.

Ενας μετανάστης χειρίζεται τη μικρή μηχανή της λέμβου. Είναι εμφανές ότι δεν διαθέτει εμπειρία, καθώς «παίρνει» επικίνδυνες στροφές και σε κάποια στιγμή «χτυπά» στο πλωτό του Λιμενικού στην προσπάθειά του να κατευθυνθεί προς ένα ακατοίκητο νησάκι στο οποίο υπάρχει μόνο ένα στρατιωτικό φυλάκιο με στρατιώτες που υπηρετούν τη θητεία τους σε απόσταση μικρότερη από τέσσερα ναυτικά μίλια από τις τουρκικές ακτές.

Το πλήρωμα του ελληνικού σκάφους προσπαθεί να ακινητοποιήσει το δουλεμπορικό χωρίς να το ανατρέψει, διότι σε αυτήν την περίπτωση οι επιβάτες του θα καταλήξουν στη θάλασσα και, όταν δεν τα καταφέρνει, επιχειρεί να το οδηγήσει σε παραλία του μικρού νησιού για να «δέσει» με σχετική ασφάλεια. Ο χειριστής του μικρού σκάφους, όμως, έχει κάτι άλλο στο μυαλό του.

Ενώ οι πρώτες ακτίνες του ηλίου διακρίνονται στον ορίζοντα, η βάρκα κατευθύνεται προς τα βράχια, όπου δεν μπορεί να πλησιάσει το περιπολικό του Λιμενικού. Φτάνοντας στην ακτή οι μετανάστες σκίζουν τη βάρκα τους, πετούν τη μηχανή στη θάλασσα και διασκορπίζονται.

Οι Ελληνες αξιωματικοί καλούν τότε για βοήθεια τις ειδικές δυνάμεις του Λιμενικού και ένα μικρότερο, πιο ευέλικτο φουσκωτό φτάνει μέσα σε λίγα λεπτά και κατευθύνεται προς το νησί μαζί με δύο μέλη του πληρώματος του περιπολικού.

Στρατιώτες και λιμενικοί επιχειρούν τώρα να εντοπίσουν τους διασκορπισμένους μετανάστες πάνω στη βραχονησίδα.

Ύστερα από «διαπραγματεύσεις» και αφού τους εξηγούν μιλώντας αγγλικά αλλά και με χειρονομίες ότι πρόκειται για ακατοίκητο νησί που δεν έχει τρόφιμα και νερό, οι μετανάστες συγκεντρώνονται σε ένα σημείο.

Η επιχείρηση κρατάει περισσότερες από δύο ώρες και όταν τελικά γίνεται η επιβίβαση, ο ήλιος είχε ανέβει ψηλά.

Το περιπολικό του Λιμενικού είναι «σχεδιασμένο» για συγκεκριμένες επιχειρήσεις, όπως καταδιώξεις και περιπολίες και όχι για τη μεταφορά τόσο μεγάλου αριθμού ατόμων. Οι μετανάστες «μοιράζονται» στην πρύμνη και την πλώρη και το περιπολικό ξεκινάει για τη Χίο.

Ανάμεσα στους τρομαγμένους επιβάτες, ξεχωρίζει μια μητέρα που ταΐζει το νεογέννητό της με μπιμπερό.

Ένας έφηβος που κάθεται δίπλα στη μητέρα και την ανήλικη αδερφή του προσπαθεί να δείχνει δυνατός. Σφίγγει τα δόντια καρφώνοντας το βλέμμα του ίσια και αποφεύγει να κοιτάξει τα μέλη του πληρώματος.

Το πρόσωπο της γυναίκας δίπλα του είναι αρκετά διαφορετικό και «μουντζουρωμένο». Τα δάκρυά της έχουν χαλάσει το... μακιγιάζ που προηγήθηκε του ταξιδιού. Όταν το σκάφος μπαίνει στο λιμάνι της Χίου και ένας αξιωματικός βγάζει την ελληνική σημαία, είναι η πρώτη που χειροκροτάει.

Τους τελευταίους τρεις μήνες τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου δέχονται ογκούμενο κύμα μεταναστών που έρχονται παράνομα περνώντας από την Τουρκία με φουσκωτές λέμβους ή άλλου είδους πλοία. Τα επίσημα στοιχεία είναι απολύτως ενδεικτικά: ενώ το 2012 οι διωκτικές αρχές είχαν συλλάβει στο Ανατολικό Αιγαίο 3.345 άτομα, το 2013 ο αριθμός ανήλθε στους 10.508, ενώ ως το τέλος Αυγούστου είχαν συλληφθεί 17.639 άτομα, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για πάνω από 31.000 συλλήψεις ως το τέλος της χρονιάς. Τον Αύγουστο του 2012 συνελήφθησαν 379 άτομα, του 2013, 926 και τον περασμένο Αύγουστο συνελήφθησαν 6.297 άτομα. Τα σκάφη του Λιμενικού περιπολούν τα θαλάσσια σύνορα, ωστόσο αδυνατούν «να αναχαιτίσουν» τον εκρηκτικά αυξανόμενο αριθμό μεταναστών που προέρχονται κυρίως από την εμπόλεμη Συρία.

Οι λιμενικοί προσπαθούν να εντοπίσουν τα πλωτά όσο αυτά βρίσκονται στα τουρκικά χωρικά ύδατα, ώστε – μετά μια τυπική διαδικασία – να ειδοποιηθεί τουρκικό σκάφος για να επιβιβασθούν σε αυτό οι μετανάστες. Ωστόσο πολλά σκάφη δεν εντοπίζονται εγκαίρως λόγω της μεγάλης ακτογραμμής και των όχι ικανών αριθμητικά δυνάμεων του Λιμενικού, ενώ άλλα που εντοπίζονται εισέρχονται τελικά στα δικά μας χωρικά ύδατα λόγω της καθυστερημένης «ανταπόκρισης» των Τούρκων. Στελέχη του Λ.Σ. μιλώντας στην «Κ» τονίζουν ότι οι Τούρκοι συνάδελφοί τους συνήθως «δεν αγχώνονται ιδιαίτερα να μαζέψουν τα δουλεμπορικά καΐκια όταν πρέπει να το κάνουν».

Φτάνοντας στο λιμεναρχείο της Χίου, αφού έχουν συλληφθεί στη θάλασσα ή στη στεριά, οι μετανάστες περνούν διαδικασία καταγραφής, λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων και μέτρησης ύψους. Υποβάλλεται δικογραφία στην αρμόδια Εισαγγελία για παράνομη είσοδο στην Ελλάδα, και παραδίδονται στην αστυνομία, αρμόδια για τη διαχείριση των μεταναστών. Στη συνέχεια, κάποιοι από αυτούς μεταφέρονται στο κέντρο κράτησης στο Μερσινίδι, με χωρητικότητα μόλις 130 ατόμων, έως ότου διευκρινισθεί αν πρόκειται για πρόσφυγες που χρήζουν διεθνούς προστασίας ή για οικονομικούς μετανάστες, οπότε και ενεργοποιείται η διαδικασία της απέλασης. Το τελευταίο διάστημα όμως οι υπηρεσίες έχουν κυριολεκτικά φθάσει «στο αδιαχώρητο». Η αστυνομία καθυστερούσε να παραλάβει τους μετανάστες καθώς δεν είχε επαρκείς χώρους για την κράτησή τους, με αποτέλεσμα να παραμένουν στη δικαιοδοσία του Λιμενικού για μερικές ημέρες. Όπως λέει στην «Κ» ο λιμενάρχης Χίου Γιάννης Αργυράκης, πέρυσι – όταν δεν υπήρχε κονδύλιο για τη σίτιση των μεταναστών – λιμενικοί έβαζαν χρήματα ακόμα και από την τσέπη τους για να τους πάρουν τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης...

Οι υπηρεσίες και οι τοπικές κοινωνίες του Βορείου Αιγαίου έχουν αναλάβει ένα φορτίο που δυσκολεύονται να σηκώσουν οικονομικά. «Είχαν βγάλει έξω το σκάφος του Λιμενικού για ζημιά στα τζάμια και στην ενδιαίτηση γενικά και – ανοίγοντας τη μηχανή – είδαν ότι έχουν πρόβλημα στις προπέλες. Τα λεφτά δεν έφταναν για να επισκευαστούν όλα, οπότε δόθηκε προτεραιότητα στην προπέλα και τα τζάμια... άλλη φορά» μας λέει ο Βασίλης Γρέγος, παλαιός ναυτικός και νυν αλιέας.

«Η παρουσία ξένων δυνάμεων στη χώρα που βοηθούν – πληρώματα, σκάφη – είναι πολύ μικρή σε σχέση με το τι έχουμε ανάγκη» σημειώνει ο υπουργός Ναυτιλίας και Αιγαίου.

Την οικονομική αδυναμία παραδέχεται και ο λιμενάρχης κ. Αργυράκης, ο οποίος λέει ότι αρκετές φορές ζητεί από επιχειρήσεις του νησιού να βοηθήσουν για την επισκευή των σκαφών. Η χρήση των σκαφών είναι πολύ πιο εντατική από τις προδιαγραφές τους, με αποτέλεσμα συχνά να παρουσιάζονται βλάβες.

Σύμφωνα με τον υπουργό Ναυτιλίας Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη, ο οποίος μίλησε στην «Κ», το Λιμενικό προσπαθεί να εκμεταλλευθεί «κάθε ευρώ στο έπακρο» από την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση μέσω του Ταμείου Εξωτερικών Συνόρων και μέχρι στιγμής έχει καταφέρει «το μεγαλύτερο εξοπλιστικό πρόγραμμα που έχει γίνει στο Λ.Σ. από την εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων». Όμως η ξένη βοήθεια μέσω της Frontex που απέδωσε τα προηγούμενα χρόνια, αυτή τη στιγμή βαίνει μειούμενη. «Η απευθείας χρηματοδότηση έχει μειωθεί κατά 75% σε σχέση με τέσσερα χρόνια πριν», σημειώνει ο υπουργός. «Η παρουσία ξένων δυνάμεων στη χώρα που βοηθούν – πληρώματα, σκάφη – είναι πολύ μικρή σε σχέση με το τι έχουμε ανάγκη», λέει ζητώντας να αυξηθεί το λειτουργικό κόστος της ευρωπαϊκής επιχείρησης, αλλά και να σταματήσουν οι διαρκείς μομφές για απάνθρωπη συμπεριφορά του Λιμενικού, που όπως σημειώνει, είναι «υποστελεχωμένο και υποχρηματοδοτούμενο». «Έχουμε κάνει δεκάδες χιλιάδες διασώσεις, και είναι ελάχιστες – όσο τραγικές και αν είναι – οι απώλειες τις οποίες έχουμε».

Η πλειονότητα των μεταναστών που καταλήγουν το τελευταίο διάστημα στη Χίο είναι πρόσφυγες που «απέδρασαν» από τον εμφύλιο της Συρίας.

Γι’ αυτούς υπάρχει μεν ειδική ρύθμιση, και μετά τις διαδικασίες του Λιμενικού αφήνονται ελεύθεροι με έγγραφο αναστολής απέλασης για έξι μήνες, αλλά δεν υπάρχει πρόβλεψη για την περαιτέρω διαχείρισή τους. Οι ιστορίες φρίκης που μεταφέρουν δικαιολογούν την προσπάθειά τους να ξεφύγουν.

«Μου έβγαζαν τα νύχια με τανάλιες, μου έκαναν ηλεκτροσόκ, έβαζαν το κεφάλι μου στο νερό και ζητούσαν να τους πω ποιος από τους φίλους μου μοιράζεται τις ίδιες ιδέες με μένα».

«Έγραφα σατιρικά ποιήματα και νουβέλες στο Διαδίκτυο και στο Facebook. Είχαν ανταπόκριση, ιδίως από μορφωμένα άτομα, από φοιτητές. Με συνέλαβαν και μου είπαν να σταματήσω να γράφω αλλιώς θα τιμωρηθώ. Τους αγνόησα και με συνέλαβαν για δεύτερη φορά», λέει στην «Κ» ο 32χρονος Μοχάμεντ.

«Εκαναν έφοδο στο σπίτι μου με όπλα. Ήμουν φυλακισμένος για τρία χρόνια. Μου έβγαζαν τα νύχια με τανάλιες, μου έκαναν ηλεκτροσόκ, έβαζαν το κεφάλι μου στο νερό και ζητούσαν να τους πω ποιος από τους φίλους μου μοιράζεται τις ίδιες ιδέες με μένα στο πανεπιστήμιο. Δεν είπα κανένα όνομα».

«Ύστερα ξεκίνησε η επανάσταση στη Συρία, πέρασα παράνομα στην Τουρκία και τώρα είμαι εδώ. Είναι η πρώτη μου μέρα στην Ελλάδα», λέει.

«Θέλω να ακολουθήσω το όνειρό μου να γράφω. Το όπλο μου είναι η πένα μου και οι λέξεις μου είναι οι σφαίρες μου», συμπληρώνει και, ναι, χαμογελάει.

Άλλες ιστορίες που ακούσαμε στη Χίο είναι περισσότερο «συνήθεις» αλλά εξίσου αφοπλιστικές.

Δίπλα στο λιμεναρχείο του νησιού πάντως ο χώρος είναι ακατάλληλος. Στα τρία λυόμενα σπιτάκια έχουν προστεθεί τέντες του Στρατού για να προστατεύουν τους μετανάστες από τον ήλιο. Η εικόνα εκεί, τις προηγούμενες εβδομάδες, εκτός από την ημέρα επίσκεψης του υπουργού Δημόσιας Τάξης Βασίλη Κικίλια στο νησί, κάθε άλλο παρά καλή ήταν, καθώς δεν υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές για τη φιλοξενία αυτών των ανθρώπων.

«Εκεί που κοιμούνται οι σκύλοι κοιμούνται και οι άνθρωποι», λέει ο 28χρονος Γιώργος Ατσάλης, που έχει την επιχείρησή του ακριβώς δίπλα στο λιμεναρχείο. Καθημερινά βλέπει τους μετανάστες να παλεύουν για την προσωπική τους υγιεινή με ένα λάστιχο.

«Το πρώτο που βλέπει ένας τουρίστας είναι σκουπίδια, το νερό που είναι στεριασμένο έξω που μυρίζει άσχημα. Φοβόμαστε μην αρρωστήσουμε. Δεν φταίνε φυσικά αυτοί οι άνθρωποι», λέει. Ο ίδιος επιρρίπτει ευθύνες στον δήμο για την έλλειψη καθαριότητας.

Από την πλευρά του ο δήμος δηλώνει ότι δεν μπορεί να διαχειριστεί ένα τόσο οξύ πρόβλημα. Τους τελευταίους μήνες έχει παραχωρήσει προσωρινά στο Λιμενικό ακόμα έναν χώρο στο κέντρο της πόλης, που είχε φτιαχτεί για αίθουσα δημοτικού συμβουλίου, αλλά που επίσης στερείται υποδομών. Δεν έχει μπάνιο, κρεβάτια και δεν χωράει τον αριθμό των ανθρώπων που καλείται να εξυπηρετήσει.

«Η Χίος έχει ευαισθητοποιημένο πληθυσμό που γνωρίζει τα προβλήματα», λέει στην «Κ» ο γιατρός Νικ. Παντελάρος, που για λογαριασμό της οργάνωσης «Γιατροί του Κόσμου» βοηθάει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων πρωτοβάθμιας υγείας των μεταναστών. Κι άλλες οργανώσεις συγκεντρώνουν είδη πρώτης ανάγκης για τους μετανάστες, ενώ επιχειρηματίες βοηθούν στην επισκευή των σκαφών του Λιμενικού.

«Δεν είναι ζήτημα που ελέγχει η Χίος, δεν είναι ζήτημα που ελέγχει καν η Ελλάδα», λέει ο δήμαρχος Χίου.

«Και εμείς φεύγαμε κάποτε, φεύγουν και αυτοί. Πάνε να σώσουν τη ζωή τους και στον δρόμο πνίγονται. Δεν έρχονται για πλάκα από εδώ. Κοιτάνε να επιβιώσουν, παρατάνε τα σπίτια τους, παρατάνε ό,τι περιουσία έχουν. Αλλά δεν φταίνε οι άνθρωποι, ο πόλεμος τα κάνει όλα. Τα συμφέροντα δεν αφήνουν να γίνει ειρήνη», μας λέει ο Αντώνης Χιώτης, ο οποίος βοηθάει το Λιμενικό βγάζοντας τα πλωτά από τη θάλασσα αφιλοκερδώς προκειμένου να γίνει η συντήρησή τους.

«Σε λίγο που θα χαλάσει ο καιρός θα είναι ολοένα και πιο δύσκολο, δυστυχώς οι άνθρωποι ζουν σε συνθήκες όχι καλές, ωστόσο οι υπηρεσίες του δήμου προσπαθούν καθημερινά να βοηθήσουν», υπογραμμίζει ο νέος δήμαρχος Χίου Μανώλης Βουρνούς, ο οποίος κάνει λόγο για ένα τεράστιο πρόβλημα.

«Δεν είναι ζήτημα που ελέγχει η Χίος, δεν είναι ζήτημα που ελέγχει καν η Ελλάδα. Είναι ζήτημα των γενικότερων γεωπολιτικών ανακατατάξεων, μέρος των οποίων είναι η Ε.Ε. στην οποία ανήκουμε και σε αυτό το ζήτημα πρέπει να ρίξει ειδικό βάρος η Ένωση. Δεν μπορεί η Ελλάδα ή κάποιο νησί του Αιγαίου να έχει τη δική του άσκηση πολιτικής, ακόμα και προνοιακής, σε αυτό το ζήτημα», καταλήγει.