Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

«Ποιος θα το φανταζόταν, να μένουμε εδώ και να μην έχουμε λεφτά να θάψουμε τον γιο μας», λέει ο 63χρονος Hλίας Λοστρόμος.

Δύο ημέρες μετά το δυστύχημα, το συμβούλιο της Δημοτικής Κοινότητας Διονύσου αποφάσισε να παραχωρήσει δωρεάν για έξι έτη έναν τάφο στην οικογένεια Λοστρόμου λόγω οικονομικής αδυναμίας. «Ήταν γνωστό ότι ήμασταν σε αυτή την κατάσταση και δεν είχαμε λεφτά για κηδεία. Μας στάθηκαν ο δήμος και οι συμπολίτες που έδωσαν βοήθεια, αλλιώς ακόμα στο ψυγείο του νεκροτομείου θα ήταν ο γιος μου», λέει ο κ. Λοστρόμος.

Δεν είναι ο μόνος που αντιμετώπισε αυτή τη δυσκολία. Την τελευταία τριετία υπάλληλοι δημοτικών υπηρεσιών, κοινωνικοί λειτουργοί νοσοκομείων, εργολάβοι κηδειών αλλά και καθηγητές ανατομίας με τους οποίους μίλησε η «Κ» συναντούν πιο συχνά οικογένειες που αδυνατούν να καλύψουν τα έξοδα ταφής συγγενών τους.

«Ποιος θα το φανταζόταν, να μένουμε εδώ και να μην έχουμε λεφτά να θάψουμε τον γιο μας» λέει ο 63χρονος Λοστρόμος, καθώς μας ξεναγεί στο σπίτι του σε έναν κατάφυτο λόφο του αθηναϊκού προαστίου. Γεννήθηκε στη Νότια Ροδεσία, όπως ονομαζόταν εκείνα τα χρόνια η Ζιμπάμπουε. Εργάστηκε για τρεις δεκαετίες σε ναυτιλιακές εταιρείες στο εξωτερικό. «Ημασταν μια χαρά οικονομικά. Ετσι χτίσαμε τα σπίτια στις αρχές του ’90», λέει.

Ο ίδιος εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ελλάδα το 2005, μετά από μια αποτυχημένη επενδυτική απόπειρα στα Εμιράτα που του στοίχισε μεγάλο μέρος των κεφαλαίων του. «Γύρισα κατεστραμμένος. Δεν είχα σταθερή απασχόληση μετά και είχα δύο παιδιά στα κολέγια. Το απόθεμα το φάγαμε» λέει. Με τον καιρό έπεσε και το μίσθωμα της δεύτερης μεζονέτας. Από 2.000 ευρώ που ήταν πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας σήμερα νοικιάζεται προς 700 ευρώ, ενώ ο κ. Λοστρόμος δεν έχει λάβει απάντηση εδώ και χρόνια σε πωλητήριο που έχει βάλει.

«Μετά τον θάνατο του γιου του μας ενημέρωσαν φίλοι και γείτονες για το πρόβλημα ρευστότητας» λέει στην «Κ» η Ιωάννα Κακούρη, που ως πρόεδρος της δημοτικής κοινότητας Διονύσου πέρσι δέχτηκε το αίτημα του κ. Λοστρόμου και αντίγραφο της φορολογικής του δήλωσης για δωρεάν ταφή.

Υπεύθυνες δηλώσεις

Πριν φτάσουν αντίστοιχα περιστατικά στους δήμους, οι κοινωνικές υπηρεσίες των νοσοκομείων είναι οι πρώτες που καλούνται να συνδράμουν στην αντιμετώπισή τους. «Εχουμε περιπτώσεις ανθρώπων που ήταν άστεγοι για πολλά χρόνια και μετά τον θάνατό τους το οικογενειακό τους περιβάλλον εξακολουθεί να μη θέλει να έχει σχέση μαζί τους ούτε για την ταφή», λέει η προϊσταμένη της κοινωνικής υπηρεσίας του Αττικόν, Μαρία Σκαλουδάκη, που δεν παρατηρεί στο νοσοκομείο όπου εργάζεται αύξηση των αζήτητων νεκρών την περίοδο της οικονομικής κρίσης.

Η Παναγιώτα Νικολούδη όμως, διευθύνουσα της νοσηλευτικής υπηρεσίας στο Γενικό Κρατικό Νίκαιας, λέει ότι ο αριθμός οικογενειών που αδυνατούν οικονομικά να θάψουν συγγενείς τους είναι αυξανόμενος τα τελευταία χρόνια.

«Ήταν αναμενόμενο από την ώρα που τα οικονομικά του κόσμου έχουν μειωθεί», λέει. Η ίδια θυμάται ένα δύσκολο περιστατικό που απασχόλησε το νοσοκομείο πρόσφατα. Κάτοικος επαρχιακής πόλης είχε αναφέρει τηλεφωνικά ότι δεν μπορεί να παραλάβει και να θάψει τη σορό του αδερφού του και στη συνέχεια δεν απαντούσε στις κλήσεις του νοσοκομείου. Αφού οι αρμόδιοι νοσηλευτές εντόπισαν την ανιψιά του θανόντος, ζήτησαν εισαγγελική παρέμβαση και τελικά εκείνη συμπλήρωσε την απαραίτητη υπεύθυνη δήλωση ότι βρίσκεται σε οικονομική αδυναμία ταφής.

Μέχρι σήμερα οι προσεγγίσεις στο θέμα των αζήτητων – λόγω οικονομικής αδυναμίας – νεκρών βασίζονταν σε ανεκδοτολογικές μαρτυρίες και εκτιμήσεις. Η «Κ» μελέτησε προκηρύξεις και συμβάσεις μεταξύ νοσοκομείων και γραφείων τελετών αλλά και αρχεία γραφείων που συνεργάζονται με νοσοκομεία της Αττικής για τους αζήτητους- άπορους νεκρούς σε μία προσπάθεια να αποτυπώσει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα.

Διαδικασία ταφής αζήτητων-απόρων νεκρών

Τα περισσότερα νοσοκομεία πραγματοποιούν ετήσιους διαγωνισμούς και αναθέτουν σε γραφεία τελετών τις κηδείες των αζήτητων-άπορων νεκρών. Ως αζήτητοι ορίζονται πέρα από μοναχικά ή αγνώστων στοιχείων άτομα και εκείνα των οποίων οι οικογένειες δηλώνουν οικονομική αδυναμία. Ως άποροι, όσοι είχαν βιβλιάριο πρόνοιας.

Ορισμένα νοσοκομεία πραγματοποιούν διαγωνισμούς κατά περίσταση, όταν μαζευτούν αρκετές σοροί. Στατιστικά στοιχεία γι’ αυτές τις ταφές δεν κρατούνται παντού και η εικόνα που έχουν οι υπεύθυνοι για το θέμα δεν είναι παντού ολοκληρωμένη. Σε κάποια νοσοκομεία όμως, που αναρτούν συστηματικά τις συμβάσεις τους στη Διαύγεια, προκύπτει αύξηση του ετήσιου προϋπολογισμού για κηδείες αζήτητων και άπορων νεκρών τα τελευταία χρόνια.

Ενδεικτικά, ο Ευαγγελισμός διέθετε 30.000 ευρώ το 2012 για την ταφή αζήτητων και άπορων, ενώ το 2013 το σχετικό ποσό ανήλθε στα 45.000 ευρώ. Από τις προκηρύξεις και συμβάσεις που εντόπισε η «Κ» στη Διαύγεια φαίνεται πως η αύξηση αυτή δεν οφείλεται σε μεγαλύτερες αμοιβές των γραφείων τελετών για μια τέτοια ταφή, που συνήθως δεν ξεπερνάει τα 1.300 ευρώ.

Ακόμη πιο κατατοπιστικά είναι τα στοιχεία που εντόπισε η «Κ» σε αρχεία γραφείων τελετών που συνεργάζονται με μεγάλα νοσοκομεία. Ενδεικτικά σε ένα από αυτά, το 2010, στο 13% των κηδειών που ανέλαβε οι συγγενείς δήλωσαν αδυναμία ταφής για οικονομικούς λόγους. Το 2011 το αντίστοιχο ποσοστό ανέβηκε στο 15% και το 2012 έφτασε το 31%. Συγκεντρωτικά στο ίδιο γραφείο την περίοδο 2007-2011 το 14,8% των σορών που δέχτηκε από νοσοκομεία συνοδεύονταν από υπεύθυνες δηλώσεις οικονομικής αδυναμίας συγγενών. Την τελευταία τριετία όμως το αντίστοιχο ποσοστό ανέβηκε στο 25%.

«Αδυναμία καταβολής εξόδων για την παραλαβή και την κηδεία της θανούσης συζύγου μου. Η θανούσα παραμένει αζήτητη στο νοσοκομείο για τον παραπάνω λόγο», έγραψε πέρσι σε μία υπεύθυνη δήλωση προς νοσοκομείο ο σύζυγος 82χρονης που πέθανε από πνευμονικό οίδημα. Η σορός της γυναίκας του είχε συμπληρώσει πέντε ημέρες στα αζήτητα μέχρι την υποβολή της δήλωσης. Σε αντίστοιχα έγγραφα που είναι σε γνώση της «Κ» η κόρη μιας 84χρονης, ο αδερφός μιας 55χρονης, η αδελφή και η κόρη ενός 76χρονου, δήλωσαν ότι αδυνατούν να αναλάβουν την ταφή των συγγενών τους.

Στρέφονται στο ανατομείο

Μέχρι τo 1981 αρκετές από τις σορούς άπορων ή μοναχικών ατόμων κατέληγαν στο ανατομείο της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Ωσπου θεσμοθετήθηκε η δωρεά σώματος και πλέον πρέπει κάποιος συνειδητά να έχει υπογράψει σχετική δήλωση πριν από τον θάνατό του. «Ευγνωμονώ αυτούς τους ανθρώπους που βάσει της προσφοράς τους διδάσκουν τους γιατρούς πώς να είναι σωστοί στο έργο τους με τους ζωντανούς» λέει στην «Κ» για τους δωρητές ο καθηγητής χειρουργικής ανατομικής Παναγιώτης Σκανδαλάκης.

Σήμερα, στις αποθήκες του ταριχευτηρίου της Ιατρικής Σχολής Αθηνών 52 σοροί περιμένουν τη σειρά τους για να ανέβουν στα μαρμάρινα τραπέζια της αίθουσας ανατομίας. Όπως διαβεβαιώνουν στο ανατομείο, πάντα υπήρχε ένας μικρός αριθμός δωρητών που παρακινούνταν από το υψηλό κόστος μιας ταφής. Τους τελευταίους μήνες όμως, ο επίκουρος καθηγητής Αντώνης Μαζαράκης λέει ότι δέχεται συχνά πιέσεις συγγενών θανόντων που θέλουν να δώσουν τις σορούς στο ανατομείο. «Λένε ότι δεν τους περισσεύουν λεφτά για την κηδεία. Κοινωνικοί λειτουργοί νοσοκομείων στην προσπάθειά τους να εξυπηρετήσουν, τους στέλνουν σε εμάς» λέει. Οι σοροί πάντως δεν γίνονται δεκτές, καθώς οι θανόντες θα έπρεπε να είχαν υπογράψει δήλωση δωρεάς. 

Η διαδικασία ταφής των αζήτητων νεκρών ξεκινά συνήθως δέκα ημέρες μετά τον θάνατο. Στην Αθήνα λειτουργεί μόνο στο Γ΄ Κοιμητήριο ειδικό τμήμα για αυτές τις σορούς. Παλιότερα φιλοξενούσε οικογενειακούς τάφους, μετά τον σεισμό του ’81 όμως δημιουργήθηκε πρόβλημα στατικότητας. Το 2011 με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου διατέθηκε για αζήτητους και άπορους νεκρούς. Φέτος 85 αζήτητοι σοροί ενταφιάστηκαν εκεί (σε αυτούς περιλαμβάνονται όχι μόνο οι συγγενείς οικογενειών που είχαν οικονομική αδυναμία, αλλά και άγνωστοι, μοναχικοί νεκροί, ή μετανάστες χωρίς οικείους στην Ελλάδα). Αυτός ο αριθμός είναι ο μεγαλύτερος της τελευταίας επταετίας.

«Στο Βυζάντιο έδιναν κίνητρα και σήμερα λέμε ποιος θα δώσει τα λιγότερα. Αυτό, από μόνο του, είναι μια έκπτωση», λέει ο αναπληρωτής καθηγητής στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, Κωνσταντίνος Κορναράκης.

«Η διαδικασία δεν αλλάζει. Το φέρετρο που χρησιμοποιείται είναι απλό, επενδύεται εσωτερικά με σεντόνι, μαξιλάρι, σάβανο, ό,τι προβλέπεται από τη θρησκεία», λέει ο ιδιοκτήτης γραφείου τελετών Στράτος Βουλάμανδης καθώς μας δείχνει τα υλικά που επιλέγονται. Συνεργάζεται εδώ και χρόνια με νοσοκομεία του Πειραιά στην ταφή αζήτητων και άπορων νεκρών. Η σύμβαση που έχει με το Γενικό Κρατικό Νίκαιας προβλέπει ότι δεν θα πληρώνεται από το νοσοκομείο για την κηδεία, αλλά από τα ταμεία εφόσον ο νεκρός ήταν ασφαλισμένος. Την περίοδο 2005-2010 ανέλαβε 31 ταφές αζήτητων και άπορων, ενώ την τελευταία τετραετία 50 ταφές.

Ο αναπληρωτής καθηγητής στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, Κωνσταντίνος Κορναράκης, παρατηρεί ότι σε αντίθεση με σήμερα στο Βυζάντιο προσφέρονταν φοροαπαλλαγές στα εργαστήρια που αναλάμβαναν ταφές απόρων. «Εδειχναν έτσι ότι ο άνθρωπος που φεύγει δεν θεωρείται ξένο σώμα, αλλά κομμάτι της κοινωνίας που πρέπει να φροντίσουμε», λέει. «Στο Βυζάντιο έδιναν κίνητρα και σήμερα λέμε ποιος θα δώσει τα λιγότερα. Βλέπουμε ότι γίνονται μειοδοτικοί διαγωνισμοί για τις ταφές. Αυτό, από μόνο του, είναι μια έκπτωση».

Αριθμοί αντί ονόματα

Το 36ο τμήμα του Γ΄ Κοιμητηρίου διαφέρει από τα υπόλοιπα στην εικόνα. Οι πιο πολλοί τάφοι εκεί είναι αδόμητοι, χωρίς μαρμάρινη επένδυση. Καλύπτονται μόνο με χώμα. Οι περισσότεροι είναι και ανώνυμοι. Φέρουν απλά αριθμούς, ακόμα κι αν είναι γνωστή η ταυτότητα του νεκρού. Σε λιγοστούς από αυτούς συγγενείς και φίλοι έχουν τοποθετήσει ξύλινους σταυρούς. Όπως στον τάφο μιας 83χρονης που πέθανε φέτος από πνευμονική εμβολή. Το όνομά της έχει γραφτεί με μαρκαδόρο σε έναν λευκό, ξύλινο σταυρό. Η κόρη της, όπως γνωρίζει η «Κ» από την έρευνά της, είχε υποβάλει υπεύθυνη δήλωση για αδυναμία κάλυψης της κηδείας.

Στον Διόνυσο ο τάφος του γιου του Ηλία Λοστρόμου δεν μαρτυρά την οικονομική δυσκολία που αντιμετώπισε η οικογένεια. Βρίσκεται στο κέντρο του νεκροταφείου, το οποίο έχει χτιστεί σε αναβαθμίδες στο Πεντελικό όρος. Ο Γιώργος Πατσαλιάς ήταν αντιπρόεδρος της δημοτικής κοινότητας Διονύσου πέρσι, όταν σκοτώθηκε ο γιος του κ. Λοστρόμου. Όπως λέει στην «Κ», φέτος θα μειωθούν τα δημοτικά τέλη του κοιμητηρίου τα οποία είχαν αυξηθεί τα προηγούμενα χρόνια.

«Ο γιος μου ήταν 27 χρόνων και είχε λαμπρό μέλλον. Μόλις μαθεύτηκε ο θάνατός του αμέσως έκαναν τη χειρονομία να μας πουν ότι θα μας δώσουν τάφο για έξι χρόνια χωρίς να πληρώσουμε τίποτα. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση», λέει ο Ηλίας Λοστρόμος. «Όλοι τρέξανε. Να ’ναι καλά».