Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Ενας σωφρονιστικός υπάλληλος των φυλακών Νιγρίτας τον συνοδεύει μέχρι τον χώρο συνάντησής μας, ανάμεσα στα κελιά νεοεισερχομένων και την καγκελένια πύλη που οδηγεί στις πτέρυγες. Ο 69χρονος αρχικά αποφεύγει την οπτική επαφή. Εχει κυρτούς ώμους και χαλαρά χέρια. Φοράει φλις ζακέτα, παντελόνι φόρμας και καφέ πέδιλα με μαύρη κάλτσα. Παραπονιέται ότι τα πέλματά του μουδιάζουν, ότι είναι υπερτασικός, ότι υποφέρει από υπνική άπνοια και κοιμάται με ειδικό μηχάνημα στο προσκεφάλι του. Η κουρασμένη όψη του όμως αλλάζει όταν εξηγεί πώς κατέληξε στο κελί που μοιράζεται με δύο ισοβίτες. «Είχα ψώνιο, κυρίως για το αρχαίο νόμισμα», λέει ανοίγοντας διάπλατα τα μάτια του.
Εικόνα από τις φυλακές Νιγρίτας. Φωτογραφία: ΑΠΕ
Ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος καταδικάστηκε το 2012 σε 22 χρόνια φυλάκιση ως εγκέφαλος κυκλώματος αρχαιοκαπήλων που δρούσε σε 13 νομούς και προωθούσε αρχαία ευρήματα στο εξωτερικό. «Δεν είμαι ούτε άγιος, ούτε ιεραπόστολος. Αλλά ποτέ δεν καρπώθηκα οφέλη», λέει.
Η αρχαιολογική έρευνα στον λόφο Καστά της Αμφίπολης έφερε στην επικαιρότητα αρκετές ιστορίες λαθρανασκαφών και τυμβωρύχων. Χωρικοί είπαν για γείτονές τους που θησαύρισαν και για πιέσεις που τους ασκούσαν τοπικές σπείρες. Μέχρι σήμερα όμως κανένας καταδικασμένος αρχαιοκάπηλος δεν είχε μιλήσει επώνυμα. Ο κ. Παπαδόπουλος δέχτηκε να μιλήσει στην «Κ» για το «πάθος» –όπως το περιγράφει– που τον οδήγησε στη φυλακή.
«Το τι γίνεται έξω, πρώτα στη φυλακή μαθαίνεται. Να τον θυμάσαι τον γέρο», λέει. Γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα, όπως υποστηρίζει, ακόμα και για κυκλώματα στην Αμφίπολη. «Πολλοί από αυτούς έχουν πεθάνει. Έβγαζαν παλιά κάτι πήλινα αριστουργήματα και τα έδιναν τζάμπα σε κάποιον τραπεζίτη στη Θεσσαλονίκη. Κάποιοι από αυτούς βοηθούσαν παλιά τους αρχαιολόγους και στις ανασκαφές», λέει.
Η συνεργασία με τις Αρχές
Στο δωμάτιο που βρισκόμαστε δεν υπάρχουν κάμερες ο κρατούμενος όμως κάθε τόσο μιλάει χαμηλόφωνα, σχεδόν συνωμοτικά, σαν να μας ακούει κάποιος. Πριν καταλήξει εδώ, όταν ήταν ακόμη προφυλακισμένος στα Διαβατά, παρουσιάστηκε τρεις φορές στον ανακριτή Σερρών για να καταθέσει για άλλη υπόθεση αρχαιοκαπηλίας.
Οι αρχές απασχολούνταν με ένα σπάνιο ασημένιο οκτάδραχμο του Βασιλείου της Βισαλτίας.
Είχε δεσμευτεί το 2010 στη Ζυρίχη μετά την πώλησή του σε δημοπρασία αντί 116.500 ελβετικών φράγκων. Επρεπε κάπως να ξετυλίξουν το κουβάρι για να αποδείξουν πώς το νόμισμα βγήκε από την Ελλάδα.
Ο κ. Παπαδόπουλος ανέφερε ότι είχε δει φωτογραφίες του νομίσματος από τα τέλη του 2005 και υπέδειξε άλλον συγκατηγορούμενό του που γνώριζε περισσότερα για την υπόθεση. Τον ερχόμενο Μάρτιο αναμένεται να ξεκινήσει στην Ελλάδα η δίκη για το νόμισμα της Βισαλτίας.
Στο βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Σερρών που έχει στη διάθεσή της η «Κ» αναφέρεται ότι ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος «είχε κάθε λόγο να συνεργαστεί με τις αστυνομικές και δικαστικές αρχές δίνοντας βάσιμες πληροφορίες τις οποίες λόγω της παράνομης δραστηριότητάς του είναι σε θέση να γνωρίζει». Ο συνήγορός του μίλησε για ειλικρινή και έμπρακτη μεταμέλεια, αλλά όπως φάνηκε από την καταδικαστική απόφαση αυτό δεν αναγνωρίστηκε ως ελαφρυντικό.
Η συνεργασία αστυνομικών και πληροφοριοδοτών σε υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας μετρά πολλές δεκαετίες. Στα πρακτικά δίκης του 1970 στο Ηράκλειο Κρήτης για υπόθεση αρχαιοκαπηλίας που έχει στην κατοχή της η «Κ» αστυνομικός λέει στην κατάθεσή του: «Συνήθως από τους ίδιους τους παρανομούντας έχομεν τους καταδότας και πληροφοριοδότας. Οταν το αδίκημα είναι σοβαρόν δεν μπορεί να επιδειχθή ανοχή εκ μέρους της αστυνομίας επειδή θα βοηθήση ή προβλέπεται ότι θα βοηθήση δια την ανακάλυψιν αρχαιοκαπηλίας εις κάποιον που διέπραξε το αδίκημα αυτό».
Ο κ. Παπαδόπουλος όμως λέει ότι και το 2006 είχε βοηθήσει τις αρχές. «Είχα έναν φίλο μικροαπατεώνα. Είχε δύο- τρία αγάλματα και τέσσερις επιτύμβιες στήλες. Ζητούσε να του φέρω αγοραστή. Στο μεταξύ είχε καρκίνο και τον πήγαινα στο ΑΧΕΠΑ για θεραπεία. Ηταν στο τελευταίο στάδιο», λέει. Υπέδειξε, όπως υποστηρίζει, στην αστυνομία πού βρίσκονταν οι αρχαιότητες χωρίς να καταδώσει τον φίλο του. «Ρουφιάνος δεν υπήρξα, ούτε θα γίνω ποτέ», λέει.
Η παράνομη δράση
Ο κ. Παπαδόπουλος προδόθηκε από το τηλέφωνό του. Η αστυνομία έφτασε στα ίχνη του από ένα παιχνίδι της τύχης. Στις 3 Ιουλίου 2011 εξαφανίστηκε ο κάτοικος Πευκοχωρίου Χαλκιδικής Ρ.Χ. Σύμφωνα με τη δικογραφία, από την έρευνα της αστυνομίας προέκυψαν υπόνοιες ότι αυτός και άνθρωποι του περιβάλλοντός του εμπλέκονταν σε υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας. Οι αστυνομικοί έκριναν ότι κινδύνευε η ζωή του. Από την άρση τηλεφωνικού απορρήτου οι αρχές έφτασαν στον Παναγιώτη Παπαδόπουλο. Ο Ρ.Χ. τον είχε καλέσει την ημέρα της εξαφάνισής του.
Επί επτά μήνες οι συνομιλίες του κ. Παπαδόπουλου παρακολουθούνταν. Από αυτές προέκυψε σύμφωνα με την αστυνομία ότι εμπορευόταν κυρίως αρχαία νομίσματα, σε ΗΠΑ, Αγγλία, Γερμανία, Αυστρία και Βουλγαρία.
Αρχαία νομίσματα που κατασχέθηκαν από την αστυνομία κατά τις συλλήψεις ατόμων που εμπλέκονται στο κύκλωμα αρχαιοκαπηλίας.
Το δίκτυο που τον κατηγόρησαν ότι είχε συστήσει άπλωνε τα πλοκάμια του από τις Σέρρες μέχρι τη Λάρισα. Σε αυτό συμμετείχαν αγρότες, μεσάζοντες και εκτιμητές αρχαιοτήτων. Συνεννοούνταν με κωδικές λέξεις. Αποκαλούσαν τα νομίσματα «κουμπιά», «φακές» ή «φασόλια». Εάν κάποιο προερχόταν από Λάρισα το βάφτιζαν «λαρισάκι». Εάν απεικόνιζε τον Φίλιππο το έλεγαν «Φιλιππάκι».
Ο κ. Παπαδόπουλος υποπτευόταν ότι παρακολουθούταν. Χαρακτηρίζει όμως τους συνομιλητές του «αφελείς» και «φαντασιόπληκτους». «Με έπαιρναν ψαχτήρια από διάφορα μέρη της Ελλάδος. Ερχομαι έλεγα αλλά δεν πήγαινα. Το έλεγα για να τους αποφύγω», υποστηρίζει.
Στις 10 Ιανουαρίου 2012, έξι μήνες μετά την εξαφάνισή του, ο Ρ.Χ. βρέθηκε νεκρός στο Πευκοχώρι. Το αυτοκίνητό του είχε ανατραπεί και εγκλωβιστεί σε ρέμα βάθους οκτώ μέτρων. Σε αυτό οι αστυνομικοί βρήκαν έναν ανιχνευτή μετάλλων. Απέκλεισαν την εγκληματική ενέργεια. Για τον Παναγιώτη Παπαδόπουλο όμως ήταν πλέον αργά. Συνελήφθη δύο μήνες αργότερα μαζί με άλλα 43 φερόμενα μέλη του κυκλώματος.
Το τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων Θεσσαλονίκης τον καταδίκασε σε 22 χρόνια φυλάκιση για σύσταση συμμορίας, νομιμοποίηση εξόδων από παράνομη δραστηριότητα και εξαγωγή αρχαίων νομισμάτων. Τον ερχόμενο Μάρτιο θα δικαστεί η έφεσή του στο πενταμελές Εφετείο Θεσσαλονίκης. «Κανονικά έπρεπε να δικαστώ για πλημμέλημα. Αν σκότωνα δεν θα έτρωγα 22 χρόνια», λέει.
Ακούστε τη συνέντευξη με τον Παναγιώτη Παπαδόπουλο μέσα στη φυλακή:
Πώς ξεκίνησε
Στη δεκαετία του ’80 ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος ήταν ένας από τους πιο γνωστούς εκτελωνιστές της Θεσσαλονίκης. «Φτωχόπαιδο ήμουν. Πέρασα στη Φιλοσοφική αλλά παράλληλα έπιασα δουλειά σε εκτελωνιστικό γραφείο. Εκείνα τα χρόνια το επάγγελμα του εκτελωνιστού ήταν επιστήμη», λέει. Παράτησε τις σπουδές του καθώς στη δεκαετία του ’70 έβγαζε όπως αναφέρει πάνω από 300.000 δραχμές το μήνα. Σε ηλικία 28 ετών είχε έναν όροφο ιδιόκτητα γραφεία στην οδό Πολυτεχνείου, 20 υπαλλήλους και συνεργαζόταν με 80 εταιρείες. Είχε όμως και μια αδυναμία: τα αρχαία νομίσματα.
«Το νόμισμα το χάλκινο δεν το θεωρώ μνημείο και δεν είναι είναι μνημείο πλην ελαχίστων εξαιρέσων», λέει και γι’ αυτό, παρά την καταδίκη του, αρνείται τον τίτλο του αρχαιοκάπηλου. Στο σπίτι του η αστυνομία είχε βρει και δύο ανιχνευτές μετάλλων. Ο ίδιος λέει ότι δεν γνώριζε καν να τους χρησιμοποιεί.
Οσο καιρό δούλευε ως εκτελωνιστής το ενδιαφέρον του για τις αρχαιότητες είχε περάσει σε δεύτερη μοίρα. Η κυρίως ασχολία του με τη νομισματολογία άρχισε το 2007, μετά το θάνατου του 27χρονου γιου του σε τροχαίο. «Εχασα τον κόσμο από τη ζωή μου. Κοιμόμουν πέντε το πρωί και ξυπνούσα έξι. Τι έκανα; Βρήκα παρηγοριά στη μάθηση. Ολη νύχτα διάβαζα… Νομίσματα… Αθηναϊκά, μακεδονικά, λαρίσης, πελοποννησιακά, κορινθιακά, το κάθε ένα έχει την ιδιαιτερότητά του», λέει και προς στιγμήν χάνεται στους συνειρμούς του. Μιλάει για την αρχαία Κόρινθο, τις θεσσαλικές πόλεις, τον Μέγα Αλέξανδρο που «είχε νομισματοκοπεία στα πέρατα της οικουμένης για να πληρώνει τους στρατιώτες». Γι’ αυτόν, τα νομίσματα φαίνεται να ήταν ό,τι μια τράπουλα για τον τζογαδόρο.
Τα ψαχτήρια, οι Βούλγαροι και τα κάλπικα
Σύμφωνα με τη δικογραφία φυλούσε μεγάλο αριθμό νομισμάτων στο σπίτι του στη Γερακαρού Θεσσαλονίκης. Τα καθάριζε, τα ταξινομούσε και τα πουλούσε 10-15 ευρώ το κομμάτι. Από τον «Λάρι» ή «Αμερικάνο», μετανάστη στις ΗΠΑ, λάμβανε σύμφωνα με την αστυνομία έως και 5.000 ευρώ μηνιαίως. Από δύο υπηκόους Βουλγαρίας «Ιβάν» και «Διαμαντή» έπαιρνε ποσά 500- 2.000 ευρώ. Επένδυε αυτά τα χρήματα στην αγορά νέων νομισμάτων.
«Πήγαινα σε κάποιον, είχε 100 νομίσματα, διάλεγα τέσσερα πέντε και τα έδινα σε ορισμένους συλλέκτες», λέει ο κ. Παπαδόπουλος. «Δεν είμαι ο μοναδικός που πάω και μαζεύω. Πενήντα περνάνε κάθε μέρα από τα ψαχτήρια». Παραδέχεται ότι είχε πάει σε δημοπρασίες στο εξωτερικό και μπορούσε να ξεχωρίσει το αυθεντικό από το κάλπικο νόμισμα.
«Οι Βούλγαροι τελευταία την πλαστότητα την κάνανε βιομηχανία. Τα ψαχτήρια βρίσκουν μήτρες που έκοβαν οι αρχαίοι νομίσματα, μετά λιώνουν χαλκό, ασήμι ή χρυσό, χτυπούν και βγαίνει η στάμπα», λέει.
Ισχυρίζεται ότι βοήθησε υπάλληλο σε οίκο δημοπρασιών της Ζυρίχης να μην αγοράσει κίβδηλο νόμισμα και αυτός από ευγνωμοσύνη του έστειλε 1.000 ελβετικά φράγκα.
Υποστηρίζει όμως πως ό,τι έκανε δεν ήταν «επ’ ουδενί για βιοπορισμό», αλλά «από πάθος και από μάθηση». Λέει ότι δεν είχε μεγάλα περιουσιακά στοιχεία. Και ότι τα χάλκινα νομίσματα με τα οποία ασχολούνταν ήταν ευτελούς οικονομικής και αρχαιολογικής αξίας.
Προτού τελειώσει ο χρόνος μας, ανοίγει η πόρτα του δωματίου στο οποίο βρισκόμαστε και μπαίνει ένας κρατούμενος. «Παππού, φεύγω. Αποφυλακίζομαι», λέει στον κ. Παπαδόπουλο. «Τελείωσες; Να θυμάσαι ορισμένα πράγματα που σου είπα», του απαντάει και όταν μένουμε πάλι μόνοι λέει: «Ευτυχώς προκαλώ το σεβασμό. Γιατί ο σεβασμός δεν αγοράζεται, αποκτάται».
