Στους κύκλους των Ελλήνων αρχαιοκαπήλων ο Ιταλός μεσάζοντας ήταν γνωστός ως «Νίνο». Στη δεκαετία του ’90, αρχαιότητες κρυμμένες σε τελάρα με σταφύλια ταξίδευαν από την Κρήτη με προορισμό γκαλερί του στο Μόναχο. Εχουν περάσει σχεδόν 20 χρόνια από τον θάνατό του, το όνομά του όμως δεν λέει να ξεχαστεί. Οι ενδείξεις, ότι ταφική στήλη που πρόκειται να δημοπρατηθεί στο Λονδίνο αποτελεί προϊόν λαθρανασκαφής, φωτίζουν και πάλι τη δράση του.
Το βράδυ της 20ής Μαΐου, σε καθιερωμένο έλεγχό του σε ηλεκτρονικό κατάλογο μεγάλου οίκου δημοπρασιών, ο δρ Χρήστος Τσιρογιάννης εντόπισε μια αττική μαρμάρινη ταφική στήλη του 4ου αιώνα π.Χ. Ως ημερομηνία δημοπράτησης αναφέρεται η ερχόμενη Δευτέρα, 12 Ιουνίου, και τιμή εκκίνησης οι 60.000 λίρες. Η όψη του αντικειμένου όμως κίνησε υποψίες στον Ελληνα ερευνητή παράνομων αρχαιοτήτων και διεθνών αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων στο Πανεπιστήμιο της Γκλασκώβης. Παρόμοια στήλη εμφανίζεται σε φωτογραφίες πολαρόιντ σε κατασχεθέν υλικό του Ιταλού εμπόρου αρχαιοτήτων Τζιανφράνκο Μπεκίνα.
Η στήλη σε φωτογραφία από το αρχείο Μπεκίνα (αριστερά) και σε φωτογραφία από κατάλογο οίκου δημοπρασιών το 2008 όταν για πρώτη φορά φαίνεται πως τέθηκε προς πώληση.
Στο παρελθόν αξιοποιώντας το ίδιο αρχειακό υλικό ο κ. Τσιρογιάννης κατάφερε να ταυτίσει δεκάδες αρχαιότητες με προϊόντα λαθρανασκαφών και να συμβάλει στον επαναπατρισμό τους. Η πιο πρόσφατη υπόθεση ελληνικού ενδιαφέροντος την οποία ερεύνησε οδήγησε, τον Φεβρουάριο, στην κατάσχεση τμήματος ρωμαϊκής σαρκοφάγου σε γκαλερί της Νέας Υόρκης. Ακολουθώντας την ίδια μέθοδο ενημέρωσε χθες την Ιντερπόλ, τη Scotland Yard και τις ελληνικές αστυνομικές αρχές για την αττική ταφική στήλη που βρίσκεται στο Λονδίνο. «Είναι ένα αντικείμενο που θα πρέπει άμεσα το ελληνικό κράτος να διεκδικήσει μέσω των αρμοδίων φορέων του και να επαναπατρίσει το ταχύτερο δυνατό», λέει στην «Κ».
Σε ένα από τα 140 ντοσιέ που κατασχέθηκαν το 2002 σε γκαλερί του Μπεκίνα στη Βασιλεία περιέχονται τα στοιχεία που χρησιμοποίησε ο κ. Τσιρογιάννης για τη νέα ταύτιση. Στη ράχη του συγκεκριμένου ντοσιέ αναγράφονται τα αρχικά «SAV», τα οποία αντιστοιχούν σύμφωνα με τον ερευνητή στον Αντόνιο «Νίνο» Σαβόκα.
Σακ βουαγιάζ με αρχαία
Το όνομα του Σαβόκα είχε απασχολήσει πολλάκις τις ελληνικές αρχές κατά τη δεκαετία του ’90. Ηταν Μάιος του 1995, όταν η πολύμηνη παρακολούθηση ομάδας αρχαιοκαπήλων απέδωσε καρπούς. Μυστικοί αστυνομικοί είδαν τότε τον 74χρονο πατέρα του «Νίνο», Τζιουζέπε Σαβόκα, να φορτώνει σε αυτοκίνητο δύο μεγάλα σακ βουαγιάζ έξω από μπαρ στο Μπραχάμι. Τον ακολούθησαν μέχρι το αεροδρόμιο του Ελληνικού και τον σταμάτησαν στα γκισέ της αεροπορικής εταιρείας Lufthansa. Μέσα στις αποσκευές βρήκαν 350 αρχαία αντικείμενα. Σύμφωνα με τους αστυνομικούς, επρόκειτο να σταλούν στη γκαλερί του «Νίνο» στο Μόναχο.
Ενα χρόνο νωρίτερα στο πλαίσιο της επιχείρησης με την κωδική ονομασία «Geryon», οι Ιταλοί καραμπινιέροι σε έφοδό τους στην ίδια γκαλερί είχαν εντοπίσει κουτιά με θραύσματα αρχαιοτήτων από την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Ακολούθησε τότε, σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, αίτημα της Ελλάδας στη Γερμανία για έκδοση του Ιταλού εμπόρου, το οποίο όμως δεν εκτελέστηκε.
Ο τυμβωρύχος
Τον Ιανουάριο του 1996 ο «Νίνο» πέφτει θύμα της φήμης του. Μασκοφόροι εισβάλλουν στη βίλα του, περνούν χειροπέδες στην οικογένειά του και φεύγουν με λεία χιλιάδες ελληνικά και ρωμαϊκά νομίσματα. Το όνομά του είχε εμπλακεί και στην πολύκροτη υπόθεση διακίνησης σπάνιας ελεφαντοστέινης κεφαλής του Απόλλωνα, που θεωρείται ότι σμιλεύτηκε από τον Φειδία. Το αντικείμενο είχε βρεθεί το 1995 έξω από τη Ρώμη από τον Ιταλό τυμβωρύχο (αποκαλούμενο «tombarolo» στην πατρίδα του) Πιέτρο Κασασάντα. H κεφαλή φέρεται να πωλήθηκε μαζί με άλλες αρχαιότητες στον «Νίνο» και εκείνος να προσπάθησε ανεπιτυχώς να την προωθήσει σε αμερικανικά μουσεία, ώσπου πέθανε το 1998 από καρδιακή προσβολή. Το αντικείμενο ανακτήθηκε από τη συλλογή του εμπόρου Ρόμπιν Σάιμς το 2003.
Το 1997 είχαν επαναπατριστεί στην Ελλάδα 187 αρχαία αντικείμενα με απόφαση δικαστηρίου του Μπρίντιζι. Επρόκειτο για αμφορείς, υδρίες και χάλκινα κοσμήματα από τη Μακεδονία και την Ηπειρο, αλλά και ειδώλια από την Τανάγρα. Είχαν μεταφερθεί στην Ιταλία από Ελληνες με φορτηγά μέσω Πατρών. Σύμφωνα με δημοσίευμα της «Κ» (6/12/1997) ο «Νίνο» άσκησε έφεση για να αποτρέψει την επιστροφή τους στην Ελλάδα, αλλά δεν τα κατάφερε. Η απόφαση του ιταλικού δικαστηρίου ήταν αμετάκλητη.
Τα στοιχεία
Στο ντοσιέ με τα αρχικά «SAV» από το κατασχεθέν αρχείο Μπεκίνα, ο κ. Τσιρογιάννης εντόπισε τρεις φωτογραφίες πολαρόιντ με την ταφική στήλη που δημοπρατείται τη Δευτέρα. Σε μία από αυτές το αντικείμενο παρουσιάζεται σε κακή κατάσταση, ακουμπισμένο σε τοίχο, με ξύλινες τάβλες να καλύπτουν την μπροστινή πλευρά του. Το σκηνικό παραπέμπει σε αποθήκη κυκλώματος αρχαιοκαπήλων και όχι σε αίθουσα μουσείου.
Σε μία από αυτές τις φωτογραφίες τα αρχικά «Cham» πιθανότατα παραπέμπουν σύμφωνα με τον ερευνητή σε γνωστό συντηρητή αρχαιοτήτων που θα αναλάμβανε να καθαρίσει το εύρημα προτού αυτό αλλάξει χέρια.
Ακόμη, έγγραφα που εντόπισε ο κ. Τσιρογιάννης στο ντοσιέ με τις συναλλαγές του «Νίνο» Σαβόκα δείχνουν ότι από το 1977 μέχρι και το 1990 η στήλη βρισκόταν στην κατοχή του Ιταλού εμπόρου Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Το 1990 φαίνεται πως μεταβιβάζεται μαζί με άλλες αρχαιότητες στον συλλέκτη Τζορτζ Ορτίζ. Στο έγγραφο της μεταβίβασης η αξία της εκτιμάται μεταξύ 50.000-80.000 ελβετικών φράγκων.
Φωτογραφία της στήλης στο αρχείο Μπεκίνα (αριστερά) με σημειωμένα τα αρχικά «Cham». Δεξιά η μεταβίβαση με άλλα αντικείμενα στον Ορτίζ.
Σημαντική λεπτομέρεια πάνω στην οποία βασίστηκε ο ερευνητής για την ταύτιση είναι η αναγραφή του ύψους της στήλης. Στο έγγραφο της μεταβίβασης έχει σημειωθεί με μολύβι ότι το ύψος της είναι 109,5 εκατοστά. Ιδιες διαστάσεις δίνει και ο ηλεκτρονικός κατάλογος του οίκου δημοπρασιών στο Λονδίνο.
«Δεν είναι παράδοξο μια αρχαιότητα να αποθηκεύεται για πολλά χρόνια και να βγαίνει στο εμπόριο με ψεύτικο ή παραλλαγμένο ιστορικό συλλογής», λέει ο κ. Τσιρογιάννης.
