Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Είναι και τα δύο. Eίναι το αίσθημα της άμεσης, βιωματικής επαφής
με την ελληνική πραγματικότητα και είναι η συνείδηση που έχουμε γι’
αυτή τη συνεχώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα. Δεν μπορούμε να
διαμορφώσουμε μιαν ουσιαστική σχέση με τον τόπο μας χωρίς αυτό το
αίσθημα, όπως δεν μπορούμε να εκφράσουμε βαθύτερα την
πραγματικότητά του χωρίς αυτή τη συνείδηση. Αλλά συχνά μια
ιδεολογικοποιημένη και ακόμα περισσότερο κίβδηλη συνείδηση, αντί να
φωτίζει συσκοτίζει την πραγματικότητα. Τέτοια ήταν κατά τη γνώμη
μου η αντίληψη που διαμορφώθηκε στα ’30, η οποία προβάλλει ένα
φανταστικό παρελθόν ως υποχρεωτικό πρότυπο του παρόντος.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τη γλώσσα μας. Είναι πολύ μικρή μπροστά στις τεράστιες γλώσσες
του πλανήτη, αλλά πολύ μεγάλη στη διάρκεια, συνεπώς και στην
εκφραστικότητά της. Μ’ αυτήν μπορώ να αγγίζω τους κοντινούς μου, να
επικοινωνώ με τους πιο μακρινούς, να συμφωνώ ή να διαφωνώ μαζί
τους, να συμπίπτω και να συγκρούομαι. Χάρη σ’ αυτή τη γλώσσα
πλουτίζω σε σκέψη και έκφραση, ενώ γράφοντάς την προσπαθώ κι εγώ να
την πλουτίσω.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Βρίσκεται νομίζω στη δύναμή του να αντιστέκεται και να
επιβιώνει. Ωρες ώρες απορώ πώς αντισταθήκαμε σε κολοσσούς που
έδειχναν ακατανίκητοι, πώς επιβιώσαμε μέσα από τόσες συμφορές. Αλλά
υπάρχει και η «άσχημη εκδοχή» του Ελληνα, που συνίσταται στην
ικανότητά του να καταστρέφει και να αυτοκαταστρέφεται.
Αυτό που με χαλάει.
Εδώ θα μπορούσα να παραθέσω έναν μακρύ κατάλογο που θα
συμπεριλάμβανε και τον εαυτό μου. Μένω μόνο στο εκτεταμένο σήμερα
φαινόμενο διπλού λόγου και διπλής ηθικής, με ίσως πιο χτυπητό
δείγμα του εκείνους που, ενώ διακηρύσσουν τη σπουδαιότητα τού είναι
της ουσίας, υπηρετούν τη σκοπιμότητα τού φαίνεσθαι της εικόνας.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Μπορεί να είναι προσόν στο βαθμό που αποδέχεσαι τον σημερινό
χωρίς σύνορα κόσμο διατηρώντας την ελληνική υπόστασή σου. Μπορεί να
είναι μειονέκτημα όταν θέλεις να σταδιοδρομήσεις σε μια μεγάλη χώρα
του σημερινού κόσμου και προσπαθείς πάση θυσία να ταυτιστείς μαζί
της.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Οταν λέμε «παράγουμε πολιτισμό» κατά βάθος εννοούμε ότι
παράγουμε κάποια αναλώσιμα πολιτισμικά προϊόντα. Αυτά μπορεί για
ένα διάστημα να μας ικανοποιούν, αλλά έχουν πάντα ημερομηνία λήξης.
Το δύσκολο είναι να δημιουργούμε πολιτισμό μέσα στα πάνω και στα
κάτω των εποχών και παρά τη συνεχή «ρητορική ελληνικότητα». Δηλαδή
να δημιουργούμε έργα με την προσδοκία αλλά και την αβεβαιότητα πως
θα διαρκέσουν. Εργα που για την πραγμάτωσή τους χρειάζεται κανείς
να στοιχηματίζει ολόκληρη τη ζωή του.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Με την ελληνική βεβαίως, επικουρικώς με την ευρωπαϊκή. Καμιά
φορά όμως με τις πολλές περιπλανήσεις οι ταυτότητες χάνονται.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Το «γιατί» μου είναι ατομικό από την ιδιοσυγκρασία μου,
συλλογικό από τις συνθήκες όπου ζω, ελληνικό από την αρχαία
ελληνική σκέψη, ευρωπαϊκό από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Το «πρέπει»
ή μάλλον τα «πρέπει» που πέταξα προέρχονταν από τις κατά καιρούς
προσηλώσεις μου σε κάποιες ακράδαντες πίστες.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ευτυχώς δεν είναι μόνο ένας. Οι ποιητές που διαβάζω και
ξαναδιαβάζω ξεκινούν από τον Κάλβο και τον Σολωμό, τον Καβάφη και
τον Παλαμά, τον Καρυωτάκη και τον Σικελιανό, τον Ρίτσο και τον
Σεφέρη και προχωρώντας φτάνουν ώς τους σημερινούς Γιώργη
Παυλόπουλο, Κική Δημουλά, Χρίστο Λάσκαρη και κατόπιν στους όχι
λίγους αλλά ήδη σημαντικούς νεότερους.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Νομίζω πως η αλήθεια δεν είναι ελληνική ή αμερικανική ή ρωσική ή
κινεζική κ.ο.κ. Την αναζητώ πάντα μέσα από τη χωρίς δεσμεύσεις,
κατά το δυνατόν βέβαια, επαφή με τους ανθρώπους και τα πράγματα,
μέσα από την χωρίς περιορισμούς και αυτοπεριορισμούς, κατά το
δυνατόν και πάλι, παρατήρησή τους, εμού συμπεριλαμβανομένου. Τέλος,
η αδιαπραγμάτευτη έκφρασή της.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Είναι η οδός που οδηγεί στην ένταξη του παρόντος μέσα στην
Ιστορία και στην προβολή της Ιστορίας μέσα στο παρόν.
* Ο Τίτος Πατρίκιος είναι ποιητής. Το τελευταίο του βιβλίο «Η
νέα χάραξη» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
