Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Είναι ένα συνειδητό αίσθημα και μια αισθηματική συνείδηση. Και
καθόλου η συρρίκνωση των ζωντανών αντιφάσεων του τόπου σε μια
πλαστή εικόνα ενός μονοσήμαντου, εμπορευματοποιημένου και εύπεπτου
στερεότυπου. H «ελληνικότητα» στην τρέχουσα εκδοχή της στάθηκε μια
φοβική άμυνα απέναντι στο «άλλο» και το «ξένο», ένα ιδεολογικό
δεκανίκι μιας ανάπηρης ξενοφοβίας, ένας φάρος για τους ναυαγούς του
λαϊκισμού και της πατριδοκαπηλίας. Στην αυθεντική της έκφραση όμως,
η ελληνικότητα είναι η εξισορρόπηση και η δημιουργική ανασύνθεση
των πολιτιστικών και κοινωνικών αντιθέτων, ένα διαρκές και ανοιχτό
ερώτημα αναφορικά με το μέσα και το έξω, το εγώ και το εμείς, τον
περιορισμένο γεωγραφικό τόπο και το ευρύ πνευματικό τοπίο.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
«Εστησ’ ο Eρωτας χορό με τον ξανθό Απρίλη / κ’ η φύσις ηύρε την
καλή και τη γλυκιά της ώρα / και μες τη σκιά, που φούντωσε και κλεί
δροσιές και μόσχους / ανάκουστος κελαϊδισμός και λιποθυμισμένος.»
(Σολωμός, Ελεύθεροι πολιορκημένοι).
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Eκει όπου αίρεται η διάσταση ανάμεσα στον Οδυσσέα και τον Αίαντα
και συναντιέται το πείσμα της επιβίωσης, η παλικαριά και η εξυπνάδα
με τη σύνεση, τη φρόνηση και την έλλειψη φόβου μπροστά στην
ελευθερία.
Αυτό που με χαλάει.
Οταν η αδυναμία δεν δίνει αφορμή για γνώση και αυτογνωσία, αλλά
εξωραΐζεται σε επιθετική ημιμάθεια και υπεροπτική αυτοεκτίμηση
αψυχανάλυτων ψυχικο-κοινωνικών συμπλεγμάτων.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Μια πραγματικότητα που μπορεί να καταλήξει σε μειονέκτημα εάν
αφήσουμε να κυριαρχήσουν οι φαντασιακές απειλές, τα λαμπρά
περιτυλίγματα εθνικών συμπλεγμάτων κατωτερότητας, οι αυτάδελφες
ιδεοληψίες, ο φόβος της κλειστής κοινωνίας που υποβλέπει και
υποσκάπτει κάθε τι που δεν είναι στα μέτρα της. Και μπορεί να γίνει
όχι πλεονέκτημα, αλλά δομική αξία της ελληνικής κοινωνίας, ένα
ψυχαναλυμένο, τολμηρό άνοιγμα στο σύγχρονο γίγνεσθαι, μια άφοβη
κριτική θεώρηση ενός κόσμου που διαρκώς αλλάζει.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Πολιτισμός παράγεται έτσι κι αλλιώς, σημασία έχει τι είδους
πολιτισμός είναι αυτός. Γιατί εάν είναι ο πολιτισμός της καμένης
Ολυμπίας, τότε παράγεται ένας πολιτισμός της καθημερινής «ύβρεως»,
της αλαζονείας, της ασέβειας και της περιφρόνησης του μέτρου. Η
«ρητορική ελληνικότητα» πάει να καλύψει το μεταπολιτευτικό άγος
μιας κοινωνίας μεταλλαγμένης -με τον κοινωνικό ιστό σε κατάρρευση-,
που εξοικειώθηκε με το ρουσφέτι και τη συναλλαγή για να λύσει σε
ατομική βάση τα προβλήματά της. Πολλά χρόνια συστηματικών
προσπαθειών λαϊκισμού και απαξίωσης της έννοιας του ενεργού πολίτη
και των θεσμών γενικότερα απέδωσαν τα αναμενόμενα.
Η καμένη Ολυμπία φανέρωσε τις βαριές ευθύνες της πολιτικής
εξουσίας από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα απέναντι στο περιβάλλον
και τον πολιτισμό, που, με το πρόταγμα του ιδιωτικού έναντι του
δημόσιου συμφέροντος, «δίδαξε» στον πολίτη την ιδιοτέλεια, την
ευτέλεια, την ένοχη σιωπή και τη συνενοχή. Ο τίτλος του «πολιτικού»
δεν πρέπει να χαριστεί στους πολιτικούς, τους συνυπεύθυνους
διαχειριστές αυτού του σύγχρονου νεοελληνικού δράματος, στους «περί
ηθικής λαλούντες και άλλα ηχηρά παρόμοια».
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
«Καμιά φορά, ενώ είναι ησυχία, το σπίτι τραντάζεται έξαφνα, τα
ποτήρια τρέμουν πάνω στο τραπέζι, ένα κάδρο μετακινείται και τότε
σκέφτομαι πως κάποιοι είναι έξω και βαδίζουν – είναι έξω και
βαδίζουν προς νέες εποχές» ( Τάσος Λειβαδίτης)
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Το «γιατί»: «Ενας τυφλός μες στο μουσείο / χτυπά ελαφρά το ραβδί
του στα πλακάκια / Τα αγάλματα περίλυπα τον κοιτούν.» (Γιάννης
Ρίτσος).
Και το «πρέπει» που πέταξα: «Με λυρικά τεχνάσματα ξεφεύγεις. /
Κοιτιέσαι στο νερό κι αποξεχνιέσαι.» (Γιάννης Ρίτσος)
Ο Ελληνας ποιητής μου.
«Μα ποιος ποιητής, θυμάσαι ποιος ποιητής / δοκίμασε την
χαλύβδινη βελόνα στις ραφές του ανθρώπινου κρανίου; / …Μήπως όμως
ήσουν εσύ; Μήπως εγώ;» (Γιώργος Σεφέρης)
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
«Κοίτα να κόβεις κάθε τόσο τα νύχια της Iστορίας, επειδή έτσι
και μεγαλώσουν θα πνίξουν και σένα και την αλήθεια.» (Οδυσσέας
Ελύτης)
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Η οδός ενός ξενιτεμένου που πάντα θα επιστρέφει κι ενός ασώτου
που πάντα θα ξενιτεύεται.
* Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης είναι ζωγράφος, καθηγητής στην Ανώτατη
Σχολή Καλών Τεχνών και η έκθεσή του «Νόστος», με έργα διαφόρων
χρονικών περιόδων, ανάμεσά τους και η ενότητα «Πατριδογνωσία»,
εγκαινιάζεται την Τρίτη 4 Μαρτίου στο Μουσείο Κυκλαδικής
Τέχνης.
