Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Είναι ένα αίσθημα που καλλιεργείται αρχικά στο σχολείο και
διατηρείται ζωντανό στη συνέχεια μέσω της τηλεόρασης, του Τύπου,
της λογοτεχνίας, των εθνικών επετείων. Μπορεί να είναι ένα χρήσιμο
συναίσθημα, όσο η περηφάνια που συνεπάγεται δεν οδηγεί στον
εθνικισμό. Τις συνέπειες του τελευταίου τις έχουμε δει όχι μόνο
στην Ελλάδα μα και σε όλο τον κόσμο.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Μια λέξη: «καλημέρα».
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ενας άνθρωπος με δυναμισμό, ρομαντισμό, νοσταλγία για την
πατρίδα. Πάνω απ’ όλα, όμως, ένας άνθρωπος με μια διαρκή μελαγχολία
που δεν συναντάει κανένας συχνά σε άλλους λαούς – ίσως στους
Λατινοαμερικάνους. Αυτή η ελαφριά μελαγχολία βοηθάει, νομίζω, να
έχουμε μια πιο συναισθηματική κατανόηση του κόσμου γύρω μας, μας
κάνει πιο ευαίσθητους και συνεπώς πιο συμπονετικούς απέναντι στους
άλλους.
Αυτό που με χαλάει.
Η έλλειψη κοινωνικής συνείδησης. Δεν αντιλαμβανόμαστε πως
μοιραζόμαστε το χώρο που ζούμε και, συνεπώς, πρέπει να τον
φροντίζουμε και να υπακούμε σε κάποιους κανόνες, όχι γιατί υπάρχουν
κάποιες ποινικές συνέπειες αν δεν το κάνουμε -συχνά είναι αδύνατο
κάτι τέτοιο-, μα γιατί σε αντίθετη περίπτωση η κοινωνία θα
καταρρεύσει.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Είναι προσόν γιατί έχουμε την τύχη -σε αντίθεση με άλλους λαούς-
να μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία μιας Ιστορίας και Παιδείας που
είναι γνωστή και κατανοητή, αν όχι απ’ όλο τον κόσμο, τουλάχιστον
από τη Δύση. Αυτή η κληρονομιά είναι ουσιαστικά μια lingua franca
που ένας Ελληνας μπορεί να χρησιμοποιήσει στην τέχνη, στην
επιστήμη, ακόμα και στην καθημερινή ζωή για να επικοινωνήσει, να
βρει κοινά σημεία αναφοράς με τον ξένο.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Πιστεύω πως παράγει ένα πολιτισμό που, όμως, σπάνια και δύσκολα
ξεπερνάει τα ελληνικά σύνορα. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το
πολιτιστικό αυτό προϊόν δεν είναι ποιοτικό. Υπάρχουν πολλά στοιχεία
που δύσκολα «μεταφράζονται», όπως, για παράδειγμα, στη μουσική ο
ρυθμός και οι ήχοι οργάνων σαν το μπουζούκι με τους οποίους είναι
ανεξοικείωτο το ξένο αυτί. Στη λογοτεχνία υπάρχουν κοινωνικές,
ιστορικές και πολιτικές αναφορές που και πάλι είναι άγνωστες στο
ξένο κοινό ώστε ένα κείμενο που βασίζεται πολύ πάνω τους να είναι
δυσνόητο. Η πρόκληση για τον ελληνικό πολιτισμό είναι να βρει μια
γλώσσα επικοινωνίας με τον κόσμο πέρα από τα σύνορά μας, χωρίς
φυσικά οι καλλιτέχνες μας να συμβιβαστούν, να μετριάζουν τις ιδέες
τους, τα οράματά τους. Είπα νωρίτερα πως η κλασική ελληνική τέχνη
και λογοτεχνία είναι μια τέτοια γλώσσα, αλλά σίγουρα υπάρχουν και
μοντέρνοι τρόποι να το κάνει κανένας αυτό. Στο χώρο της
λογοτεχνίας, που γνωρίζω λίγο καλύτερα, κάτι τέτοιο μπορεί να είναι
μια αφήγηση που στηρίζεται περισσότερο στην πλοκή και στην
περιγραφή χαρακτήρων και καταστάσεων παρά στην ιδιωματική γλώσσα,
που είναι κάτι που πολύ δύσκολα μεταφράζεται.
Με ποια ταυτότητα οι Νεοέλληνες μετέρχονται στο σύγχρονο
κόσμο;
Με ένα πολύ ενδιαφέροντα συνδυασμό επιρροών από τον αρχαίο, το
βυζαντινό και τον οθωμανικό πολιτισμό, μαζί με μια παραδοσιακή
χριστιανική πίστη και, ταυτόχρονα, μια φιληδονία που διαχέει κάθε
πτυχή της ζωής μας. Είναι ένα παράξενο μείγμα που μπορεί να είναι
πολύ δημιουργικό γιατί αντλεί από πολλές πηγές αλλά, σαν τη
βενζίνη, και πολύ εύφλεκτο.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Εχω προσπαθήσει να απαλλαγώ από το «γιατί είμαστε καλύτεροι» ή
«γιατί μας ζηλεύουν», ένα αίσθημα βαθιάς κατωτερότητας που έχουμε
σαν λαός απέναντι σε άλλους Ευρωπαίους και Αμερικανούς, ένα αίσθημα
που μεταμφιέζεται σε αλαζονεία και επιθετική επίδειξη ανωτερότητας.
Επίσης, το «πρέπει» της καθημερινής μας συμπεριφοράς, το πώς να
ντυθείς, να διασκεδάσεις, τι πρέπει να πιστεύεις… Είναι βέβαια
πιο εύκολο να τα αμφισβητήσει κανένας όλα αυτά όταν ζει μακριά από
τον τόπο του.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Καβάφης για τη ζωή του εκτός Ελλάδας, την ιδιότυπη γλώσσα της
ποίησής του και τη θεματογραφία του: ένα πάντρεμα της ελληνιστικής
εποχής με το μοντέρνο, καμωμένο με ένα κομψό και ευφυή τρόπο που
χαρίζει διεθνή και διαχρονική απήχηση στο έργο του.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική μου αλήθεια.
Η σύγχρονη Ελλάδα έχει αδιαμφισβήτητα επηρεαστεί ως σκέψη και
συμπεριφορά από τον αρχαίο πολιτισμό, το Βυζάντιο και τη μετέπειτα
ιστορία. Αυτό που δεν δέχομαι είναι πως όλο αυτό το παρελθόν μας
ανήκει δικαιωματικά. Είναι ένας άλλος κόσμος που δεν υπάρχει πια,
αλλά από τον οποίο έχουμε την ευκαιρία να εμπνευστούμε γιατί έζησε
σε αυτήν εδώ τη χώρα και μίλησε τη δική μας γλώσσα – ή μια γλώσσα
παρόμοια με τη δική μας.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Η Ελλάδα λόγω της μετανάστευσης διαθέτει σήμερα ένα δίκτυο από
κοινότητες που απλώνεται σε όλο τον κόσμο. Για μένα αυτή είναι η
Οδός των Ελλήνων. Είναι σημαντικό πως αυτή η παρουσία των ομογενών
δεν βρίσκεται πια στο περιθώριο της χώρας που τους υποδέχτηκε – το
αντίθετο μάλλον.
* Ο Πάνος Καρνέζης είναι συγγραφέας. Tο νέο μυθιστόρημά του, «Το
Πάρτι Γενεθλίων», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη.
