Της Αννας Γριμάνη
H ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Συνειδησιακός αισθησιασμός μάλλον, παρά φαινότυπος του Ιχώρ. Η
ελληνικότητα, το μόνο συγκεκριμένο και αντικειμενικό τοπίο, ο
πλακούντας των εξ
ημών ελληνιζόντων, έχει ένα στατικό και ένα δυναμικό μέρος. Το
στατικό -επιπολής- έχει 11 εκατομμύρια πρόσωπα στην Ελλάδα και 5
εκατομμύρια σε ξένες γαίες. Το δυναμικό -εν τω βάθει, αυτό που
εκφράζει την ετυμολογία του όρου Ελλην, ο λαμπρός, ο εκπέμπων φως-
έχει ένα κλάσμα ανώτερου αριθμού. Θεωρώ, ωστόσο, πως περισσότερο
από αίσθημα και συνείδηση, η ελληνικότητα είναι «γνώση» με την
ευρύτερη έννοια.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Ενα χαμόγελο που έφερε το άγγιγμα της Θείας Χάριτος. Μια σιωπηλή
δωρεά που δραπέτευσε το «ευχαριστώ». Ενα άνθος που θέριευε πάνω από
το Αιγαίο, σε έναν ξερόβραχο με απολιθωμένους κοχλίες. Ολα τα μικρά
και ασήμαντα που πλήγωσα, που τώρα, αυτεπίστροφα, μετουσιώνονται σε
έλεος, συγγνώμη και αγάπη.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
«Λεύτερη ψυχή», «πνεύμα σταθερό», «καρδιά καθαρή». Ο αφανής
ήρωας της καθημερινότητας, ο παιδικά ενθουσιώδης. Ο τολμών. Ο
απορρίψας τα δεσμά του «πρέπει» και ο «υπέρ το δέον» πράττων. Και
όλοι οι μακάριοι του Ορους των Ελαιών, που με τιμή και αγνή
παλικαριά αποτοξινώνουν την ελληνικότητα.
Αυτό που με χαλάει.
Το απαξιωτικό χόμπι του Ελληνα: ο εξοστρακισμός των δικαίων. Η
ζηλοφθονία, η κακομοιριά. Με χαλάει η αποξήρανση που επιφέρει το
σύνηθες και το κατεστημένο. Σε ένα χώρο με πέντε Ελληνες υπάρχουν
δέκα γνώμες. Ο Ελληνας επιλύει τα «θέματά» του ιονισμένος,
θορυβώδης. Τα παραπάνω μάς συρρικνώνουν ψυχή τε και σώματι,
ιστορικά, γεωγραφικά. Για να παράξουμε ποιότητα, συνίσταται
περισσότερη πειθαρχία, διαύγεια, αξιοπιστία… και σιωπή.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Το να είσαι Ελληνας είναι κατ’ αρχήν πολυπαραγοντικό. Εάν είναι
προσόν ή μειονέκτημα, το προσδιορίζουμε εμείς στην πράξη και στο
εξωτερικό μάς παρέχεται η ευκαιρία να το επιδείξουμε. Το στερεότυπο
του Ελληνα διαμορφώνεται χωροχρονικά, μέσα στην αχλύ του
πολιτισμικού πληθωρισμού. Μια υποχρέωση: να διακρίνουμε το
πλεονέκτημα της ελληνικότητας, από το μειονέκτημα της
ελληνικούρας.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Ρητορικά, η ελληνικότητα εμπεριέχει και το στοιχείο του
πολιτισμικού θορύβου. Σε ένα παγκόσμιο ποτ πουρί, όπου τα pixels
και τα contrasts της επιμέρους αυθεντικότητας ατόμων και λαών
ξεθωριάζουν, ο Ελληνας είναι ευλογημένος με την παρακαταθήκη της
γλώσσας, της Φύσης και της πολυγενούς του έμπνευσης. Πώς
προσμετρείται η πολιτισμική παραγωγή ενός λαού; Κατά πληθυσμιακή
αναλογία; Κατά κεφαλήν; Κατά την κατανομή του Gauss; Ετσι, σίγουρα
υπολειπόμαστε. Με γνώμονα όμως τη μεγέθυνση του ψυχικού μας χώρου,
σαν πολιτισμικό κίνητρο και κριτήριο αντάμα, έχουμε να μάθουμε και
να δώσουμε πολλά. Τόσο οι εκλεκτοί και ταλαντούχοι, όσο και εμείς
οι εκ φύσεως ή δι’ επαγγέλματος απλουστεύοντες.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στο σύγχρονο
κόσμο;
Ενώ η «ταυτότητα» είναι κυρίως θέμα αυτοσυνειδησίας και προϊόν
του εαυτού μας, η «ετικέτα» του Ελληνα αντικατοπτρίζεται στα κλισέ
των μη Ελλήνων, σε γενικότερο επίπεδο: ούζο, Ζορμπάς, νησιά. Αυτό
δεν σημαίνει κακή προαίρεση. Οσο ο Ελληνας ακολουθεί τον ρουν της
παγκοσμιοποίησης, καθίσταται ευπρόσδεκτος υιός της παγκόσμιας
φαμίλιας – κατά την έξωθεν επιβαλλόμενη δοσολογία, ενδείξεις και
αντενδείξεις. O σύγχρονος Ελληνας, ωστόσο, με βατήρα την παιδεία,
έχει υπολογίσιμα περιθώρια αυτοπροσδιορισμού και εμπέδωσης του
citius – altius – fortius.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Υλικό ανεκτίμητο η αποφθεγματική εμπειρία της ζωής. «Στην
Ξενιτιά Ελληνας και στην Ελλάδα Ξένος»: μελετώ, μέσα από το
απόσταγμα και τις συνέπειες των επιλογών μου το «γιατί» χωρίς
«πρέπει».
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ως χειρουργός κατέχει κανείς μιαν επέμβαση τότε και μόνον όταν
μπορεί να την εξηγήσει στη μάμη του – κατά τον Αϊνστάιν. Ο Ελύτης
είναι εκείνος που μου εξηγεί την Ελλάδα.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Ο ζοφοφθόρος έρωτας με την μεταφυσική Ελλάδα. Η Φιλοκαλία. Η
Κλίμαξ.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Η ελληνική ψυχή, ηβηδόν, ήταν πολυπλάνης, πολυπράγμων,
πολυμήχανη. Εξ ου και οι οδοί των φορέων της στον χωροχρόνο,
ευρύποροι. Εμείς οι ίδιοι! Οι εκ των Ελλήνων, Απόλλωνες (από-ελλω),
Ανθρωποι (άνω-θρώσκω), «τετραγωνίζουν» τους κατά καιρούς φαύλους
κύκλους των ιστορικών μας περιστροφών, καταδεικνύοντας οδούς των
αρχαίων προγόνων. Τρεις οι βασικές προϋποθέσεις για τον
επαναπροσδιορισμό του Homo Hellenicus – ας μου επιτραπεί ο
νεολογισμός. Είναι η παιδεία, η παιδεία και η παιδεία.
* Ο Θεόδωρος Κωφίδης είναι καρδιοθωρακοχειρούργος, καθηγητής της
Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σιγκαπούρης.
