Της Αννας Γριμάνη
H ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Πάνω απ’ όλα είναι βέβαια συνείδηση, χωρίς να λείπει το
συναίσθημα της βίωσης, η βιωματική προσέγγιση. Γιατί η ελληνικότητα
είναι η γνώση και η βίωση του ελληνικού πολιτισμού στη μεγάλη
ιστορική του διαδρομή, δηλαδή ως ιστορίας και ως παράδοσης, η γνώση
της γλώσσας που τον εκφράζει διαχρονικά, η βίωση του χώρου όπου
αναπτύχθηκε και γενικά η αίσθηση ιθαγένειας μέσα στον ευρύτερο χώρο
τής Ελλάδας, της ζωής των Ελλήνων και του ελληνικού πνεύματος.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τη λέξη. Γιατί μέσα στη λέξη κρύβεται, για να θυμηθούμε τον
Καζαντζάκη, μια εκρηκτική δύναμη και μέσα από την ετυμολογική της
εικόνα μια πολιτιστική μνήμη που δυστυχώς την βιώνει μόνο όποιος
μπορεί να ιχνηλατήσει τη διαδρομή της.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Η υπέροχη εκδοχή και όποια υπεροχή του Ελληνα, αυτή που τον
ξεχωρίζει από τους άλλους, είναι η πολιτιστική του κληρονομιά. Αν
κάτι διακρίνει τον Ελληνα και την Ελλάδα είναι η συμβολή των
Ελλήνων στον παγκόσμιο πολιτισμό, κάτι που πιστώνεται ο φυσικός
κληρονόμος του Ελληνισμού, ο Ελληνας. Αν τιμά και αξιοποιεί αυτήν
την κληρονομιά είναι θέμα που χρειάζεται μεγάλη συζήτηση.
Αυτό που με χαλάει.
Με «χαλάει» η χαλάρωση που διέπει ένα μεγάλο μέρος της
νοοτροπίας και της συμπεριφοράς μας σχεδόν σε όλους τους τομείς της
δραστηριότητας του σύγχρονου Ελληνα. Ετσι, η ζωή μας είναι στην
πράξη μια συνεχής επίλυση προβλημάτων με μηδενική σχεδόν
προβλεψιμότητα για το άμεσο και το απώτερο μέλλον.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Αν συνειδητά βιώνει κανείς την πολιτιστική κληρονομιά του
σύγχρονου Ελληνα, προφανώς αποτελεί προσόν. Το θέμα είναι μη
μεταβληθούμε, όπως έλεγε ο αείμνηστος Γεώργιος Παπανδρέου, από
φέροντες σε αχθοφόρους ενός μεγάλου ονόματος.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Η γενίκευση είναι πάντοτε επικίνδυνη. Υπήρχαν και υπάρχουν
σημαντικοί Ελληνες σε όλους τους χώρους δραστηριότητας, από την
τέχνη μέχρι την επιστήμη, που παρήγαν και παράγουν πολιτισμό, όπως
βεβαίως υπάρχουν κι άλλοι που περιορίζονται στα μεγάλα λόγια, στην
εύκολη κριτική, στη μακαριότητα της άγνοιας χωρίς να προσφέρουν
έργο.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Θα μας πήγαινε μακριά να πούμε, όπως θα ήταν σωστό, ότι η
πραγματική ταυτότητα καθενός μας είναι η συνείδηση που έχουμε για
τον εαυτό μας, για τη χώρα μας και τον κόσμο. Ο Ελληνας δεν
εμφανίστηκε πριν από 30, 50 ή 100 χρόνια, επομένως, ένα στοιχείο
της ταυτότητάς του είναι η διαχρονικότητα του πολιτισμού του:
αρχαίου, μεσαιωνικού και νεότερου, και από την άλλη δεν έζησε στην
Αμερική ή στα νησιά του Ειρηνικού ή στην Αφρική. Εζησε και ζει και
συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία της Ευρώπης. Επομένως, έχει
συνείδηση Ελληνα Ευρωπαίου.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Αναρωτιέμαι γιατί η Ελλάδα δεν έχει επίκεντρο της πολιτικής της
και μόνιμη έμπρακτη μέριμνα την προβολή και αξιοποίηση του
μεγαλύτερου κεφαλαίου που διαθέτει, του ελληνικού πολιτισμού. Δεν
αισθάνθηκα ποτέ να με δεσμεύουν -ιδίως στο χώρο της δημόσιας
δραστηριότητας, της επιστήμης και του πολιτισμού- τα όρια και οι
περιορισμοί που υπαγορεύουν απαίδευτοι τεχνοκράτες, πνευματικές
μετριότητες χωρίς όραμα, ιδιοτελείς σκοπιμότητες.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Είναι πρακτικά αδύνατο να ξεχωρίσω έναν ποιητή. Κάτι που θα
μπορούσε να εκληφθεί ως μείωση μεγάλων μεγεθών της νεότερης
ελληνικής ποίησης, όπως είναι ο Σολωμός, ο Παλαμάς, ο Καβάφης, ο
Σεφέρης κ.ά. Θα σταθώ, ωστόσο, στον Οδυσσέα Ελύτη γιατί συμβαίνει
να έχω μελετήσει περισσότερο την ποιητική του γραφή από ενδιαφέρον
στην ανάλυση της γλώσσας του.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Το δικαίωμα της ελεύθερης σκέψης και της ελεύθερης έκφρασης
αυτής της σκέψης.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Είναι ένας δρόμος που εκτιμώ ότι στη βαθύτερη ουσία του
ξεκινάει, εστιάζεται και τελειώνει στον άνθρωπο. Ολες οι πλευρές
του ελληνικού πολιτισμού διαχρονικά και συγχρονικά με ό,τι ελάττωμα
ή αδυναμία παρουσιάζουν, εστιάζονταν και επικεντρώνονται ακόμη,
ευτυχώς, στον άνθρωπο. Η αξιοπρέπεια ιδίως του ανθρώπου είναι ο
οδοδείκτης των Ελλήνων.
* Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου
Αθηνών, πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και πρόεδρος του
Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού.
