Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Mια ζωή ακούω σχεδόν βασανιστικά τούτη τη λέξη: «ελληνικότητα».
Αυτή η συναισθηματική, εθνική, εθνικιστική υπερδιέγερση προκαλεί
ερωτήματα. Αν ζητήσουμε τον ορισμό, ο καθένας τον εννοεί με ό,τι
πρεσβεύει. Αναρωτιόμουν ποια είναι αυτή η ελληνικότητα. Του
Ορλάνδου και του Ζάχου με τα βυζαντινότροπα και μπαροκλασικά
στοιχεία; Του Πικιώνη με το βλέμμα στραμμένο στη λαϊκή
αρχιτεκτονική; Του Παρθένη με την κλασική ουράνια αρμονία ή του
Κόντογλου με την βυζαντινή λαϊκοφέρνουσα ζωγραφική; Του Τσαρούχη,
του Διαμαντόπουλου, του Σικελιώτη; Αυτό που κατάλαβα ήταν πως αυτή
η υποδόρια θεωρία, επίμονη, διήπετο από χροιά λαϊκότητας – ήταν
αποστροφή προς την ευρωπαϊκή επίδραση στην τέχνη και απαξίωση του
Μονάχου. Κυριάρχησε ώς τη δεκαετία του ’50. Αρχισε με την «Μεγάλη
Ιδέα» και φούντωσε με το επακόλουθο της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Η επιστροφή στις ρίζες μας σήμαινε Μακρυγιάννη – Παναγιώτη Ζωγράφο,
κατάλοιπο μεγάλης τέχνης του Βυζαντίου σε συγκινησιακή λαϊκή
έκφραση, λαϊκή χειροτεχνία και τέχνη. Τουλάχιστον οι ξένοι μάς
τροφοδότησαν με κάποια στοιχεία από την αρχαιότητα καλά αφομοιωμένα
τον 19ο αιώνα. Σήμερα, εποχή πνευματικής συνενώσεως, η σποραδική
αναρρίπιση των ελληνικών γνωρισμάτων με διάφορο τρόπο έλκει το
ενδιαφέρον. Διερωτώμαι εάν υπάρχει αντίστοιχος της ελληνικότητας
όρος σε άλλες χώρες, ας πούμε «γερμανικότητα», «γαλλικότητα»,
«ισπανικότητα». Στο τέλος – τέλος, όποιος ζει κάτω από τον ουρανό
μας και τον ήλιο έχει το χρίσμα. Ποιος περισσότερο από τον Νικόλαο
Λύτρα, τον Παπαλουκά και καμπόσους άλλους έχει την ελληνική
σφραγίδα;
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Μια βάρκα με κουπιά, στο παλιό, ήσυχο λιμάνι της Υδρας, που δεν
απέκτησα ποτέ, μια βραδιά στην ήρεμη ερωτική θάλασσα.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο Ελληνας του ύφους και της ποταπότητας, ο αμφιθυμικός. Πόσες
φορές έχουμε ανεβεί σε μεγαλείο και πόσες άλλες θλιβεροί, φτάσαμε
να ‘μαστε δειλοί στον προσωπικό βίο και στον εθνικό. Το ζενίθ του
ελληνοϊταλοαλβανικού πολέμου και η θλιβερή πτώση της Χούντας. Η
αγάπη και η στοργή στον ανήμπορο γείτονά μας όταν ζούσαμε σε
ανθρώπινες πόλεις – ακόμα και σήμερα που επικοινωνούμε με μηνύματα
έχουμε την έγνοια του κι αυτό είναι η αρετή μας. Οι μεγάλοι και οι
μικροί ευεργέτες, πάλι, δεν έλειψαν έως σήμερα και εάν η Πολιτεία
ήταν πιο εύστροφη να τους καλοδέχεται, θα ήταν περισσότεροι.
Αυτό που με χαλάει.
Τα ανοιχτά παράθυρα του διαμερίσματος και του αυτοκινήτου, ώστε
γείτονες και διερχόμενοι να «απολαμβάνουν» στον ανώτατο βαθμό
ντεσιμπέλ, κασετόφωνο, με τις μουσικές προτιμήσεις του ενός. Τα
φίλτρα τσιγάρων στις ακτές και η συσσώρευση σκουπιδιών στη γωνία
της γειτονιάς, που είναι ασήμαντο δείγμα ελλείψεως κοινωνικής
ευθύνης σε σύγκριση όχι μόνο της σακούλας με τα ζωντανά κουτάβια
που πάνε για πολτοποίηση στον κάδο των σκουπιδιών, αλλά και του
εγκλήματος του βρέφους που η τύχη τού φέρθηκε με εύνοια.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Οι αρετές, όσες έχουμε, προσόν. Τα ελαττώματα, όχι λίγα, μας
μειώνουν.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Υπάρχουν τρεις κατηγορίες: ο κούφιος εθνικισμός περί Ελληνισμού
από εκείνους που πράττουν τα λιγότερα, δεύτερη, από τους
απεμπολητές του ελληνικού στοιχείου, εκείνους που μολύνουν τη
γλώσσα (φταίξιμο αναπόφευκτο από την σύγχρονη τεχνολογία) και η
τρίτη κατηγορία, εκείνοι που εργάζονται θετικά προς όφελος όχι μόνο
δικό τους αλλά και του Εθνους. Ευτυχώς είναι αρκετοί.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Ο Ελληνας έχει αυτήν που είναι, με τις αρετές και τα ελαττώματα
– οι πρώτες είναι γόνιμες, φτάνει να αποβάλει τον εφησυχασμό. Αν
έκλειναν και μερικά καφενεία (οι σημερινές καφετέριες), θα
βοηθούσε.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Δεν είμαι τόσο αρμόδιος να έχω γνώμη. Οι Ελληνες, Νεοέλληνες,
μεταπολεμικοί ποιητές ήταν πολλοί και μέσα από αυτούς όχι λίγοι
σπουδαίοι. Είμαστε χώρα της ποιήσεως. Αν αναφέρω τον Σολωμό και τον
Καβάφη μεταξύ και άλλων σπουδαίων, ποιος δεν θα τους έβαζε στην
πρώτη σειρά; Και πώς μπορώ να παραλείψω τα δημοτικά ποιήματα και
τον Ακάθιστο Υμνο, το «πανύμνητε Μήτερ η τεκούσα των Πάντων Αγίων
Αγιώτατον Λόγον»;
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Εχουμε κληρονομήσει μια τεράστια πνευματική περιουσία όσο
κανένας λαός. Μας λυγίζει. Είμαστε σαν παιδιά διάσημων γονιών. Πώς
να βγάλουμε κεφάλι;
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Με τα δείγματα που έχουμε, ο συμπατριώτης μας στο έξω περιβάλλον
ξέρει πώς να σηκώσει κεφάλι, ξέρει τις αρετές του, γιατί αμέσως
αντιλαμβάνεται πως οι εξυπνάδες κενότητας είναι άχρηστες. Γι’ αυτό
προκόβει.
* Ο ακαδημαϊκός Παναγιώτης Τέτσης είναι ζωγράφος. Η νέα μεγάλη
έκθεσή του παρουσιάζεται στη διάρκεια αυτού του μήνα, στην γκαλερί
«Νέες Μορφές».
