Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Η ζυγαριά για μένα γέρνει προς τη συνείδηση, γιατί το συναίσθημα
είναι εφήμερο και πολλές φορές μας ξεγελάει.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Το μικρό αρχαίο θέατρο στους Δελφούς. Εκεί που σκηνοθέτησα
Ευριπίδη και Ο’ Νηλ 42 χρόνια πριν, εκεί που προσκύνησα τον
Σικελιανό και την Εύα του.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Στο εξωτερικό ο Ελληνας υπερέχει όταν δεν υπερέχει: η σεμνότητα
τον κάνει υπέροχο. Με τη σεμνότητα παράγει το αριστοτελικό «έργον»
που ξεχωρίζει.
Αυτό που με χαλάει.
Η τραγωδία των κεκτημένων εξαιτίας ταξικών καταβολών – αλήθεια,
πόσο εύκολα αποδεχόμαστε πόστα και πολιτικές περγαμηνές, που, χωρίς
καμιά αξιοκρατία, μας ωθούν στην αυτοκαταστροφή; Και που μας χαλάνε
την ύπαρξή μας, από το πολίτευμα μέχρι την πολιτιστική μας ζωή.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα.
Εξαρτάται από τον ορίζοντα όπου περιφέρεται κανείς. Στο βαθύτερο
διανοητικό επίπεδο, στον εσωτερικό μας κόσμο, εκεί που μας αγγίζει
η φιλοσοφία και η ιστορία, είναι σίγουρα προσόν.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Οταν έχουν τη δύναμη της δημιουργικότητας και της σκέψης, όλοι
οι άνθρωποι παράγουν πολιτισμό. Στείρες παραδόσεις και
«φονταμενταλιστικά πιστεύω» δεν επιτρέπουν την άνθηση του
πολιτισμού. Εκεί, δυστυχώς, ανήκει και η «ρητορική ελληνικότητα»,
αλλά ευτυχώς για εμάς όσο πάει και εξαφανίζεται αυτό το ρητορικό
κατασκεύασμα.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Λέγεται πως όταν φεύγεις από τον τόπο σου η αντοχή σου
διπλασιάζεται, γίνεσαι ανθεκτικός στο κρύο και τη ζέστη, στη βαριά
δουλειά – άραγε διπλασιάζεται και η ανάπτυξη της διάνοιας; Σύμφωνα
με τον μεγάλο συγγραφέα Ναθαναήλ Χόθορν ναι, «…όταν μεταφυτεύεις
τον άνθρωπο σε καινούργιο χώμα, γίνεται εύρωστος και ακμαίος,
επειδή πρέπει να αγωνιστεί να στεριώσει τις ρίζες του σε ασυνήθιστο
έδαφος». Αλήθεια, αν είναι να κρίνω από τους μεγαλοφυείς Ελληνες
(φυσικούς, μαθηματικούς, φιλοσόφους, συγγραφείς) που έχω συναντήσει
από το Μπέρκλεϊ και το Στάνφορντ, όπου δίδαξα μια δεκαετία, ώς το
Πρίνστον και τη Νέα Υόρκη… αυτή είναι η ταυτότητα των Ελλήνων στο
σύγχρονο κόσμο που εγώ γνώρισα.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Ως πότε πρέπει να επιμένουμε στην τραγική παγίδα να
προσποιούμαστε πως δεν καταλαβαίνουμε την ιστορία του 20ού αιώνα;
Οι ίδιοι ανά τον κόσμο που ξεκίνησαν τις αυτοκαταστροφικές
ιδεολογίες όλων των παρατάξεων, τις ξεπέρασαν και σήμερα προοδεύουν
σαν να μη συνέβη τίποτα 60 – 70 χρόνια πριν. Οι δικοί μας ιστορικοί
γιατί δεν «νομοθετούν» στο χώρο τους;
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Από την εποχή της σπουδής μου στη φιλοσοφία λάτρεψα τον
Ηράκλειτο σαν ποιητή. Αλλά ο δικός μου ποιητής είναι ο διεθνής
Αλεξανδρινός Καβάφης που δεν θήτευσε ποτέ στον ελλαδικό χώρο. Ο
Καβάφης είναι μια επαφή με το πνεύμα της διεθνούς ποίησης. Με
κερδίζει επίσης και η «ελληνικότητα» του Σεφέρη.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Η γλώσσα. Εγώ την έχασα σε παιδική ηλικία, αλλά επανήλθε όταν
αποφάσισα την ένωση με τη δίδυμη πατρίδα μου. Ενας νευρολόγος φίλος
έλεγε πως όταν πάθεις εγκεφαλικό το μόνο που δεν χάνεται είναι η
πρώτη σου γλώσσα. Ολες οι άλλες ξεχνιούνται.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Οι Ελληνες χάνουν το δρόμο τους όταν ορίζουν την προσωπικότητά
τους με τη σύνθεση και την παύλα: Ελληνο-αμερικανός, Ελληνο-γάλλος.
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη είναι δίδυμη, διπλή
δυναμικότητα. Και επειδή η Δύση, τουλάχιστον, έχει μέσα της τη
συνείδηση (και το αίσθημα) της καταβολής της στον πρώιμο ελληνισμό,
ο Ελληνας με αυτή τη διπλή δυναμικότητα χαράζει πάντα τη δική του
οδό στον παγκόσμιο χάρτη – «όπου γης και πατρίδα».
* Ο Γιάννης Τσιώλης είναι καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο
Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης (NYU) και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
