Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Είναι η έκτη αίσθηση… Οπως λέμε ότι το άσπρο είναι το χρώμα όλων
των χρωμάτων, η ελληνικότητα είναι η αίσθηση που συμπυκνώνει τις
πέντε άλλες αισθήσεις. Και όταν είμαι μόνη, η αίσθηση αυτή γίνεται
εντονότερη. Τι είναι, λοιπόν, ελληνικότητα; Να περνάς από κάπου,
ξαφνικά να έχεις τη μυρωδιά ενός πεύκου όταν έχει βρέξει και τότε
να θυμάσαι την Αττική. Η ελληνικότητα είναι το ρίζωμα κάθε Ελληνα
και η δυνατότητα να μη χάνει τον εαυτό του μέσα στην όποια
διαφορετικότητα. Αυτή η αρετή είναι μόνο ελληνική.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Μια βαρκούλα. Και τις πευκοβελόνες -περίεργο το πεύκο στη ζωή
μου- τις μάζευα όταν ήμουν παιδί κι έφτιαχνα βραχιόλια. Αυτά τα
βραχιόλια από φρέσκιες πευκοβελόνες ήταν τα μικρότερα πράγματα που
αγάπησα.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Η παρουσία του («το πρόσωπο είναι σπαθί» που έλεγε ο πατέρας
μου), η λεβεντιά του. Οτι μπορεί με την κληρονομιά του να είναι
πάντα παρών. Και η ανιδιοτέλεια, το να ασκείς, δηλαδή, την αρετή
χωρίς θεατές και απολαβή – δωρητής χωρίς αντίδωρο.
Αυτό που με χαλάει.
Ο ξερόλας, ο «ωχαδερφισμός». Το ότι συνήθως οι Ελληνες ανοίγουν
όλες τις κουβέντες με το «εγώ…». Στο Παρίσι λέμε ότι όλα τα παιδιά
του κόσμου έρχονται για να μάθουν κάτι στη Σορβόννη, πλην των
Ελλήνων, οι οποίοι έρχονται για να τα μάθουν όλα σε όλους! Κανείς
μας δεν είναι άμοιρος αυτού του γνωρίσματος. Με πληγώνει η
διχόνοια, το «επάρατο σύνδρομο του Κάιν», όπως το λέω – τι έχει
υποφέρει απ’ αυτό ο ελληνικός λαός…
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Nιώθεις ότι είσαι Ελληνας, το ξέρεις
ότι έχεις τις αρετές και δεν αναρωτιέσαι.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας ή παραμένει προσκολλημένος σε μια
ρητορική ελληνικότητα;
Ο Ελληνας δεν μπορεί να μην παράγει πολιτισμό. Εκείνο, όμως, που
είναι τραγικό ως προς τη ρητορική ελληνικότητα είναι η αμάθεια ή η
ημιμάθεια. Στη μεταμοντέρνα εποχή, με τη λεγόμενη ισοτιμία των
σύγχρονων πολιτισμών, οπωσδήποτε υπάρχει ο ελληνικός σύγχρονος
πολιτισμός με τα χαρακτηριστικά του – σε αυτά συγκαταλέγεται η
χρήση της αρχαιότητας, του αρχαίου μηνύματος. Εκεί, μπορούμε να
μιλήσουμε για Τσαρούχηδες, για Χατζιδάκηδες, για Θεοδωράκηδες, που
παίρνουν το παλαιό βίωμα και το προσαρμόζουν στα σημερινά πράγματα
συγκινησιακής υφής.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο.
Από τότε που η Γιουρσενάρ έγραψε ότι το πρώτο γεγονός της
παγκόσμιας Ιστορίας είναι η εμφάνιση του ελληνικού πνεύματος,
έγιναν δύο πράγματα: ο μεν Ελληνας θεωρεί τον εαυτό του τον πρώτο
της παγκόσμιας παρέας, αλλά και ο κάθε πολίτης του κόσμου θεωρεί
τον εαυτό του Ελληνα. Ο Σέλεϋ έγραψε «είμαστε όλοι Ελληνες», ο
Σατωμπριάν «θα πεθάνω σαν Ελληνας», όταν κάποτε, Βρετανοί μαθητές
ρωτήθηκαν ποιες είναι οι μεγάλες νίκες του βρετανικού στρατού
απάντησαν «Θερμοπύλες, Σαλαμίνα, Μαραθώνας»!
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Είναι πάντα το ίδιο: γιατί να σκοτωνόμαστε κάθε μέρα; Ο καθένας
μας έχει το μοντέλο του -η μοντελοποίηση του ιδεώδους είναι
ελληνικό φαινόμενο- κι όταν ο άλλος δεν το αποδέχεται, αρχίζει ο
αλληλοσπαραγμός.
Οσο για το «πρέπει», νομίζω ότι όποιο «πρέπει» μου επέβαλαν δεν
το δέχθηκα. Θα το πω αλλιώς. Οταν ήμουν στο Πανεπιστήμιο, μπαίναμε
μόνο τριάντα κορίτσια και στο αρχαιολογικό τμήμα πήγαινε όλη η
αφρόκρεμα, οι πλούσιες κοπέλες. Μια μέρα μου λέει ο Οικονόμου: «Βρε
Γλύκατζη, τι θα κάνεις εσύ εδώ;» Και του απαντώ: «Ακούστε, εγώ στη
ζωή μου θα κάνω αυτό που θέλω και για να ζήσω θα πουλάω λεμόνια
στους δρόμους της Αθήνας». Το «πρέπει» είναι δικό σου, πέραν αυτού,
κάθε άλλο είναι απορριπτέο.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Οι ποιητές που με συντροφεύουν είναι οι εξωελλαδικοί, εκείνοι
που βρίσκονται σε ξενόγλωσσο περιβάλλον και πατρίδα τους είναι η
ελληνική γλώσσα: ο Καβάφης, ο Σολωμός, ο Σεφέρης, ο Κάλβος. Η
Ελλάδα, για μένα, δεν είναι θέμα ποίησης, είναι θέμα ζωής. Και η
γλώσσα είναι η χώρα των ζώντων.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Η ελευθερία.
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Λένε ότι ο μεγαλύτερος μύθος για τους Ελληνες είναι η
Ελλάδα.
* Η Ελένη Γλύκατζη – Αρεβελέρ είναι πρύτανης της Ακαδημίας –
καγκελάριος των Πανεπιστημίων Παρισίων και πρόεδρος του
Πανεπιστημίου της Ευρώπης. Ζει μόνιμα στο Παρίσι.
