Της Αννας Γριμάνη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Οπως επανειλημμένα έχει δειχθεί, πρόκειται για μια ιδεολογία που
προκρίνει την αισθητική προσέγγιση των πραγμάτων. Οπως κάθε Λόγος,
αυτή η αισθητική ελληνικότητα λειτουργεί παραγωγικά, προσφέροντας
ένα κέντρο από το οποίο το άτομο αντλεί και νόημα και εθνική
υπερηφάνεια. Ενα κέντρο που μαγνητίζει τους νέους ώστε και τον
Ελύτη να διαβάσουν και με τη θέα μιας βάρκας στα ανοιχτά της Πάρου
να συγκινηθούν και κορίτσια με σκουλαρίκια να ερωτευθούν με φόντο
τα ερημοκκλήσια του Αιγαίου. Αλλά το κόστος μιας τέτοιας αισθητικής
κατασκευής της νεοελληνικής ταυτότητας συνεχίζει να είναι βαρύ. Ως
μια ουσιοκρατική και μεταφυσική αντίληψη, η ελληνικότητα δεν
προκρίνει μια κοινωνικο-πολιτική προσέγγιση της ταυτότητας και του
περιβάλλοντος τόπου. Από τη μια μεριά η ρομαντική ελληνικότητα έχει
εκθειάσει το μπλε του Αιγαίου, έχει καμαρώσει μπροστά στον καθρέφτη
της εθνικής φιλοξενίας και έχει υμνήσει την ανθρωποκεντρικότητα των
Ελλήνων. Από την άλλη, δεν ήταν σε θέση να προωθήσει μια πολιτική
ταυτότητας που να αντιτίθεται εναντίον όλων εκείνων των
συμπεριφορών που και το Αιγαίο μολύνουν και τους νόμους της
φιλοξενίας καταπατούν και κάθε είδους αποκλεισμούς ανέχονται και
την καθημερινή ρύπανση στο δημόσιο βίο τροφοδοτούν.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τη λέξη «Αμέρικα» στην ευχή της μητέρας μου κατά τον τελευταίο
μας αποχαιρετισμό. Ετσι το είπε, εκείνη που δεν μιλούσε Αγγλικά.
«Αμέρικα»: η ελληνοαμερικανική προφορά απλωμένη σαν γέφυρα ύστατης
συνάντησης με τον ξενιτεμένο γιο, αλλά και σαν άρθρωση πόθου για
μια δική της μετανάστευση που ποτέ δεν έγινε.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Αυτός ο οποίος δεν ξεχνάει την έννοια του νοικοκύρη τη στιγμή
που θα βγει από το σπίτι του.
Αυτό που με χαλάει.
Ο αλαζόνας, ο τσαμπουκάς Ελληνας, ο εθνοκεντρικός τσολιάς των
Βαλκανίων.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Είναι εξαντλητικό να είσαι ο βιοπαλαιστής Ελληνας, σπατάλη να
είσαι ο αραχτός Ελληνας, μειονέκτημα να είσαι ο Ελληνας της ήσσονος
προσπάθειας, προσόν (πολιορκούμενο) να είσαι ο Ελληνας που
αντιτάσσεται στις διάφορες κανονιστικές ιδεολογίες.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Και βέβαια παράγει, ιδιαίτερα όταν ανατρέπει κοινούς τόπους. Για
παράδειγμα, η έννοια της διασποράς ασφυκτιά από το κανονιστικό
μάντρωμά της στο ιδεολόγημα «ομοιογένεια ομογενών». Αν αντιταχθούμε
σε αυτήν την κατασκευή, τότε το υβριδικό, το διεθνικό, το
εκ-κεντρικό, το κοσμοπολίτικο και το πλουραλιστικό αναπόφευκτα
διευρύνουν την πολιτιστική παραγωγή «Ελληνική διασπορά».
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Πολλοί από μας κατά τη δεκαετία του 1970 μορφωθήκαμε από τον
Σκαρίμπα, τον Αναγνωστάκη, την Αχμάτοβα, τον Κέρουακ και τους
Ντορς. Με άλλα λόγια, οι διαδρομές μας στον κόσμο ορίστηκαν μέσα
από ποικίλα πολιτιστικά ρεύματα. Κατά τον ίδιο τρόπο και σήμερα,
αλλά πυκνότερα, η ταυτότητα εμπλέκεται σε όλων των ειδών τις
πολιτιστικές διασταυρώσεις, είτε είσαι Ελληνας στην Ορεστιάδα, στο
Σαν Φρανσίσκο ή στη Μελβούρνη. Μόνο που τώρα εμφανίζεται η
επιτακτική ανάγκη να ονομάσουμε αυτές τις ζυμώσεις. Θα περιέλθουμε
στον σύγχρονο κόσμο ανάλογα με τον τρόπο που θα χαρτογραφήσουμε τα
ποικίλα πλέγματα του κόσμου των Ελλήνων. Θα ακολουθήσουμε το
πεπατημένο μονοπάτι της εθνικής μοναξιάς ή θα μπούμε στον αγώνα να
αναδείξουμε διεθνικές πτυχές υπό διαμόρφωση, άγνωστες
πολυπολιτισμικές πτυχές, διαστάσεις αποσιωπημένες;
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί να μην είχε αρχίσει το ξερίζωμα της πατριαρχίας στην
ελληνική κοινωνία νωρίτερα! Και στα σκουπίδια ας πεταχτεί κάθε
είδους νομιμοποίηση αποκλειστικά μέσω της παράδοσης στην
παράδοση.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Κώστας Καρυωτάκης για τα αντί που σημασιοδότησε στην ποίησή
του και τα ανατρεπτικά που έπραξε στη ζωή του.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Να αντιτίθεμαι στην αυθεντικότητα της ιθαγένειας. Να μην το
θεωρώ δηλαδή ζήτημα, όταν εθνοτικά άλλοι, είτε Αλβανοί είτε
Αφρικανοί είτε Κινέζοι, αυτοπροσδιορίζονται και σαν Ελληνες. Συνάμα
να θέλω να καταλάβω ποια σημασία αποδίδουν σ’ αυτόν τον
αυτοπροσδιορισμό.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Είναι διαδρομές σημαδεμένες με ιδρώτα για επιβίωση, κάθε είδους
επιτυχίες, αλλά και απελπισίες. Καλντερίμια που μας οδηγούν σε
αγώνες για κοινωνική δικαιοσύνη αλλά και λεωφόροι που μνημονεύουν
πολιτικούς συμβιβασμούς. Είναι περάσματα προσδιορισμένα με όνειρα
αρθρωμένα σε πολλαπλές γλώσσες και πολιτιστικούς κώδικες. Πάροδοι
που απέφεραν κέρδη, αλλά και στοές που προκάλεσαν ζημιές. Είναι μια
γεωγραφία πολύπλοκη και καμπυλόγραμμη που δεν προσφέρεται για τη
χάραξη μιας ευθύγραμμης Οδού των Ελλήνων.
* O Γιώργος Αναγνώστου είναι αναπλ. καθηγητής στο Πολιτειακό
Πανεπιστήμιο του Οχάιο. Εχει γράψει το βιβλίο «Contours of White
Ethnicity: Popular Ethnography and the Making of Usable Pasts in
Greek America».
