Της Αννας Γριμάνη
H ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Ούτε το ένα ούτε το άλλο. H ελληνικότητα παραμένει πρόγραμμα σε
εξέλιξη και αφορά το πλέγμα από έννοιες και μεθόδους που
διαμορφώθηκαν στην ελληνική αρχαιότητα για την κατανόηση του
πραγματικού – ταξιδεύουμε ακόμα μέσα στις διακλαδώσεις του. Στην
κοσμολογία, για παράδειγμα, παρά τις τεράστιες προόδους των
τελευταίων χρόνων, βρισκόμαστε περισσότερο παρά ποτέ κοντά στις
προσωκρατικές και πλατωνικές έννοιες. Κι όπως μισοαστεία-μισοσοβαρά
είπε ένας θεωρητικός του CERN στον Νανόπουλο: «Εσείς οι Ελληνες τα
αρχίσατε όλα αυτά, πρέπει τώρα να τα τελειώσετε».
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Μια μεσημεριανή βουτιά στη γαλήνια ελληνική θάλασσα – η
συμμετρία της είναι προκλητική.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο Ελληνας που είναι γενναιόδωρος, γιατί η ανταλλαγή δώρων
εγκαθιστά μια ιστορία ανάμεσα στους ανθρώπους. Αυτός που έχει
έμφυτη ευπρέπεια, αυτός που βρίσκει απρόσμενες λύσεις σε πολύπλοκες
καταστάσεις.
Αυτό που με χαλάει.
Οι διαστροφές των παραπάνω: η γενναιοδωρία που γίνεται λάδωμα, η
εφευρετικότητα που γίνεται έλλειψη σχεδιασμού. Με ενοχλεί η
αδράνεια μπροστά στη συνεχή αιμορραγία νέων προς το εξωτερικό. Οι
μοντέρνοι Οδυσσείς, Οιδίποδες και Ιάσονες δεν επιστρέφουν για να
διαπράξουν μνηστηροφονίες, πατροκτονίες, βασιλοκτονίες…
Παντρεύονται κάποια Καλυψώ και παίρνουν την υπηκοότητα.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Αν ζεις στην Ελλάδα, έχεις το πλεονέκτημα να είσαι δίπλα στα
ελληνικά πελάγη και μέσα στην απέραντη θάλασσα της ελληνικής
γλώσσας. Οι Ελληνες αέναα μετεωρίζονται ανάμεσα στο πλεονέκτημα και
το μειονέκτημα του να ζεις σε μια χώρα όπου η πολιτική και
κοινωνική αντιπροσώπευση είναι κατώτερη της ιστορίας και των
δυνατοτήτων του λαού της.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Για να παραχθεί πολιτισμός, χρειάζεται να αναπτυχθεί ένας
αστερισμός δημιουργικότητας. Οι διανοητές είναι σαν τους μεγάλους
δρομείς, εξασκούν ο ένας τον άλλο μέσα από το συναγωνισμό. Αυτό
συνέβη στην Ελλάδα στις δεκαετίες ’50-’60. Στη μεταπολίτευση
επικράτησε η ανακύκλωση πρόσφατου και παλαιότερου παρελθόντος.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Δεν χρειάζεται ταυτότητα αλλά διαβατήριο. Εχασα το δικό μου
πρόσφατα, γιατί βέβαια κρατώ την ελληνική υπηκοότητα, κι έκαναν
τρεις μήνες να μου δώσουν καινούργιο.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα « πρέπει» που πέταξα.
Πέταξα μακριά τη νεοελληνική κοσμολογική απορία: «γιατί» να
«πρέπει» οι άλλοι να μεταχειρίζονται την Ελλάδα σαν να είναι το
κέντρο του κόσμου; Ας ενστερνιστούμε, ύστερα από πέντε αιώνες, την
Κοπερνίκεια επανάσταση: δεν υπάρχει κέντρο στο σύμπαν.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Ομηρος, γιατί, όπως είπε ο Μπόρχες, η παγκόσμια λογοτεχνία
περιλαμβάνει δύο μόνο αφηγήσεις, πώς να κατακτήσεις μια πόλη και
πώς να γυρίσεις σπίτι σου: την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Και ο Ελιοτ
περίπου το ίδιο εννοεί όταν λέει ότι ο σκοπός κάθε εξερεύνησης
είναι να γυρίσουμε τελικά στο σημείο απ’ όπου ξεκινήσαμε και να το
δούμε με νέα ματιά, σαν να ήταν η πρώτη φορά. Δεν είναι αυτή η
πεμπτουσία του ελληνικού ταξιδιού; Διαβάζω τον Σεφέρη σαν σχόλιο
στην Οδύσσεια και τον Ελύτη σαν επανιδρυτή της ομηρικής ισομορφίας
τοπίου και γλώσσας. Αν θέλετε έναν σύγχρονο, θα πρότεινα τον
πεζογράφο, βέβαια, Θανάση Βαλτινό, ακριβώς όμως γιατί τα γραπτά του
είναι ομηρικά.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Οτι το σύμπαν είναι κόσμος, δηλαδή ωραία διάταξη, κόσμημα. Οι
προσωκρατικοί χρησιμοποίησαν τη λέξη «κόσμος» που εμφανίζεται στην
Ιλιάδα σαν διάκοσμος της Ηρας, για να περιγράψουν «την των όλων
περιοχή». Κόσμιος είναι επίσης ηθική στάση – είναι αυτός που
μιμείται την κοσμική τάξη. Νοσταλγώ τη διαγωγή κοσμία και
κοσμιοτάτη. Διαφωνώ με την υποτιμητική χρήση του όρου ”κοσμικός”
για την περιγραφή του μη θρησκευτικού ή επιπόλαια κοινωνικού.
Συμφωνώ με τον Blumenberg που είπε «ότι το σύμπαν είναι κόσμος,
υπήρξε μία από τις συστατικές αποφάσεις της πνευματικής ιστορίας
μας».
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Η μόνη σωτήρια οδός είναι αυτή της γνώσης και της διανόησης.
Κατά μήκος της παρελαύνουν, κρατώντας την ελληνική σημαία, οι
άριστοι μαθητές, ανεξάρτητα από ύψος, εθνική καταγωγή και
χρώμα.
* Ο Σταύρος Κατσανέβας είναι καθηγητής Αστροσωματιδιακής Φυσικής
στο Πανεπιστήμιο «Paris 7» και υποδιευθυντής του Εθνικού
Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής και Στοιχειωδών Σωματιδίων της
Γαλλίας.
