EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτίνα Χαλματζη
Της Αννας Γριμάνη
H ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Είναι αίσθημα που καθορίζεται από την κοινή γλώσσα, την παράδοση
και την Ιστορία. Είναι και συνείδηση μιας κοινής ιστορικής
κληρονομιάς και συνεπώς μιας ευθύνης για το τι είμαστε και πού
πηγαίνουμε. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για όσους Ελληνες ζουν στο
εξωτερικό, επειδή η ανάγκη να αυτοπροσδιορίζονται σε σχέση με ξένα
πολιτισμικά πρότυπα είναι μεγαλύτερη. Βλέπουν πιο ξεκάθαρα πως η
ελληνικότητα -όχι βέβαια σαν στείρα πατριδολατρία αλλά σαν βίωμα
στηριγμένο στις πνευματικές και πολιτισμικές μας αξίες- είναι
δύναμη και προστασία ιδιαίτερα σ’ αυτούς τους δύσκολους
καιρούς.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Αρχαίες πέτρες στο φως του καλοκαιριού: αυτό που λέω «μυστική
μουσική της μνήμης».
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ανοικτό μυαλό και φιλότιμο. Συγκινούμαι ιδιαίτερα όταν στα
κρητικά χωριά απλοί άνθρωποι μου προσφέρουν ανοικτόκαρδα μια ρακή ή
όταν συζητούν με πάθος, έχοντας άποψη για τη διεθνή πολιτική.
Αυτό που με χαλάει.
Οι κενές και φλύαρες συζητήσεις για τα γνωστά και άλυτα
προβλήματα. Επίσης, η φτωχή και φθαρμένη γλώσσα, που είναι
ξεκομμένη από τις ρίζες της, ο καταναλωτισμός, το
ποδόσφαιρο-θρησκεία, ο φανατισμός, ο ενικός από αγνώστους.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Λόγω «αίγλης» των προγόνων, οι Ελληνες συχνά αντιμετωπίζονται με
συμπάθεια σε κάποιες χώρες. Πιστεύω πως, αν η ελληνική παιδεία
εντασσόταν σωστά στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, θα αποτελούσε
ένα εφόδιο για τον σύγχρονο Ελληνα, που θα τον βοηθούσε να
καταλαβαίνει και να αξιοποιεί καλύτερα την πραγματικότητα στην
εξέλιξή της. Οι αρετές είναι πάντα θέμα μέτρου και ισορροπίας.
Ορισμένα στοιχεία του χαρακτήρα μας μπορεί να είναι πλεονεκτήματα ή
μειονεκτήματα. Παραδείγματος χάριν, το κριτικό πνεύμα των Ελλήνων
είναι προϋπόθεση για να εμβαθύνουμε στην κατανόηση του κόσμου, ενώ
η στείρα κριτική μπορεί να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Να μιλάς
ελεύθερα είναι καλό. Να μιλάς σωστά είναι καλύτερο.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος
σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Είναι πολύ θετικό ότι μπορέσαμε ώς ένα βαθμό να διασώσουμε τις
πολιτιστικές μας αξίες. Διατηρούμε τις παραδόσεις μας, διατηρούμε
ισχυρούς τους οικογενειακούς δεσμούς, ακούμε και παράγουμε ελληνική
μουσική, αγαπούμε τη ζωή. Σ’ αυτό ξεχωρίζουμε από πολλούς λαούς της
Δυτικής Ευρώπης. Ομως, οι πολιτιστικές αξίες για να επιζήσουν
πρέπει να ανανεώνονται και ταυτόχρονα να προσαρμόζονται σ’ έναν
κόσμο που αλλάζει. Αυτό που με ανησυχεί είναι η επίδραση ενός
εισαγόμενου τεχνικού πολιτισμού, η άκριτη αποδοχή από την ελληνική
κοινωνία μοντέλων και αντιλήψεων που αντίκεινται στις θεμελιώδεις
αξίες μας. Οι αντιδράσεις σ’ αυτή την κατάσταση είναι σχετικά
μικρές κι ανοργάνωτες.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Ευρωπαίοι του Νότου, Βαλκάνιοι ή μετανάστες λίγο-πολύ
αφομοιωμένοι κι επιτυχημένοι – πολλοί ξένοι μάς βλέπουν μέσα από
τουριστικά/φολκλόρ στερεότυπα. Σήμερα, η ελληνική μας ταυτότητα
περνά μάλλον απαρατήρητη. Θυμάμαι σαν Ελληνας του εξωτερικού, επί
δικτατορίας είχαμε κάτι να πούμε, ο λόγος μας έβρισκε απήχηση και
ανταπόκριση.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Απειρα «γιατί» που συγκλίνουν σε ένα: γιατί πέσαμε τόσο
χαμηλά;
Οσον αφορά τα «πρέπει», θέλω, όσο γίνεται, να είναι λιγότερα.
Πέταξα αυτά που κάνουν τη ζωή πολύπλοκη και δεν απορρέουν από τις
βασικές μου αρχές και ανάγκες.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Φοιτητής ήμουν παθιασμένος με την ποίηση. Δεν ξεχώριζα μικρούς
και μεγάλους. Ο Σολωμός είναι εκείνος που με αγγίζει πιο πολύ. Ο
Σεφέρης σαν διανοητής με βοήθησε να ξεπεράσω ορισμένα
ψευτοδιλήμματα και να καταλάβω τη συνέχεια του ιστορικού μας
γίγνεσθαι από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Να μη χάσω την ψυχή μου: Σκέψη ελεύθερη και άγρυπνη – πράξη
σωστή και δίκαια.
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Ενας μακρύς δρόμος που χάνεται στα βάθη της Ιστορίας. Σημάδεψε
την πορεία της ανθρωπότητας. Είχε δύσκολες καμπές, κρατήθηκε μέσα
από Συμπληγάδες και δράκοντες. Η πολιτιστική και πνευματική μας
κληρονομιά ήταν δύναμη και ασπίδα μας. Σήμερα, ο δρόμος ολοένα και
στενεύει. Ποια μπορεί να είναι η ιστορική μας συνέχεια; Δεν θέλω να
πιστεύω πως τα σημερινά μας αδιέξοδα σημαδεύουν το τέλος του
δρόμου.
* Ο Ιωσήφ Σηφάκης είναι διευθυντής Ερευνών στην Πληροφορική στο
Εργαστήριο VERIMAG του Εθνικού Κέντρου Ερευνών της Γαλλίας (CNRS).
Τιμήθηκε με το βραβείο Turing 2007. Θα είναι κεντρικός ομιλητής στο
Διεθνές Συνέδριο με θέμα «Πολιτισμική Σύγκλιση & Ψηφιακή
Τεχνολογία», 18 – 20 Μαρτίου, στον «Ελληνικό Κόσμο».
