EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμανη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Οπως και αν επιθυμεί κανείς να την ορίσει, η ελληνικότητα θεωρώ
ότι προϋποθέτει τη συνείδηση. Από εκεί και πέρα, άλλοτε απηχεί ως
αίσθημα, άλλοτε είναι βίωμα, προερχόμενο από μια δυναμική
πραγματικότητα που εξελίσσεται, μεταλλάσσεται και φυσικά
σηματοδοτεί με διαφορετικά στοιχεία τον καθένα μας, αλλά συχνά με
κοινούς παρονομαστές.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Είναι τόσο πολλά τα μικρά πράγματα που συνιστούν μια μεγάλη
αγάπη. Ωστόσο, η ελληνική εικόνα, που με σημαδεύει περισσότερο από
κάθε τι, είναι οι Πρέσπες στη Φλώρινα. Αν το Εβερεστ αποκαλείται «η
στέγη του κόσμου», από το Αγιο Αχίλλειο κοιτάζεις γύρω σου και
νομίζεις ότι είσαι στην άκρη του κόσμου.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Δεν υπάρχει μόνο μία, εντούτοις, η πιο οικεία μου είναι ο
Ελληνας που βλέπουμε στο καταπληκτικό βιβλίο της Μαριάννας Κορομηλά
«Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα». Η πραγματική
ιστορία ενός ανθρώπου, που στο πρώτο ταραγμένο μισό του 20ού αιώνα
περιπλανήθηκε στα Βαλκάνια, στην Τουρκία και τη Ρωσία, με τελική
κατάληξη την Αθήνα. Κάθε φορά εγκαθίστατο σε ένα μέρος και άρχιζε
τη ζωή του, αλλά ο χάρτης άλλαζε, καταστρέφοντάς τον και οδηγώντας
τον σε νέα μονοπάτια. Ενας κοσμοπολίτης και πολυμήχανος Ελληνας που
είδε το βιός του να καταστρέφεται έξι φορές και είχε το κουράγιο να
ξαναχτίζει τον κόσμο του, διατηρώντας το χαμόγελό του. Μια ζωή σαν
μικρογραφία της μοίρας του ελληνισμού, στον αιώνα που μας πέρασε…
Αυτό που με χαλάει.
Πολλά, ένα μόνο; Η δράση χωρίς προοπτική και όραμα, η σπανιότητα
του κοινού νου, η έλλειψη γενικότερης παιδείας στην ελληνική
κοινωνία μας, τα ρουσφετολογικά δίκτυα που υμνούν την απαξία, η
λεηλασία του κράτους από τις ίδιες τις υπηρεσίες και τους
λειτουργούς τους, η μη εφαρμογή των νόμων και η ατιμωρησία.
Η διαφθορά που υπάρχει σχεδόν για κάθε τι το οποίο σε άλλες
χώρες αποτελεί δεδομένη παροχή προς τον φορολογούμενο πολίτη. Εδώ,
βάζω τελεία.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Το να είναι κανείς Ελληνας δεν οδηγεί, από μόνο του, πουθενά.
Είναι στο χέρι και στην προσωπικότητα του καθενός να εκμεταλλευτεί
θετικά τα στοιχεία της ιστορικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Οπως και τις όποιες αρετές που μπορεί να έχουμε διαμορφώσει
συλλογικά ως λαός, μέσα από τις ιστορικές μας περιπέτειες, ώστε να
καταπολεμήσουμε μερικά από τα αρνητικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν
την καθημερινή συμπεριφορά μας, τη νοοτροπία μας και το επίπεδο
συνδιαλλαγής. Ομοίως, επιλογή του καθενός είναι να πράξει και το
αντίθετο, με συνέπειες που όλο και πιο συχνά διαπιστώνουμε γύρω
μας.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Δεν αρνούμαι την ύπαρξη φωτεινών και ελπιδοφόρων παραδειγμάτων,
αλλά μάλλον είμαστε σε περίοδο κάμψης σε σχέση ακόμη και με το
πρόσφατο παρελθόν μας. Δείχνουμε να έχουμε χάσει την έμπνευσή μας,
που, για να την ξαναβρούμε, ελπίζω να μη χρειαζόμαστε ένα ακόμη
ισχυρό «ταρακούνημα», όπως συνέβη με τις προηγούμενες γενεές. Από
την άλλη πλευρά, αρκετοί Ελληνες διακρίνονται στις επιστήμες και
στην τεχνολογία, αλλά το θλιβερό είναι ότι αυτό συνήθως συμβαίνει
στο εξωτερικό, όπου υπάρχουν λιγότερες γραφειοκρατικές αγκυλώσεις
και δεν απαιτείται «διασπορά» κύρους και κερδών…
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Ο καθένας με τη δική του, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τη
συγκεκριμένη προσωπικότητά του. Από εκεί και μετά, και ο σύγχρονος
κόσμος ενίοτε διαμορφώνει με βάση κάποιες γενικεύσεις μια
αντίστοιχη ταυτότητα για τον Ελληνα που «συναντά». Μοιραία, σε κάθε
«συνάντηση» των δύο, του Ελληνα με τον σύγχρονο κόσμο, οι
γενικεύσεις αυτές διαψεύδονται ή επιβεβαιώνονται.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Είναι στιγμές που έχω την εντύπωση ότι όλη η Ελλάδα είναι ένα
απελπισμένο «γιατί». Με τα «πρέπει» δεν τα πάω καλά. Τα «καλά
καγαθά» τα θεωρούσα πάντα αυτονόητα και όχι προϊόν υπαγόρευσης.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Νιώθω ότι αδικώ τα ίδια τα ποιήματα και τις όμορφες, κατά
παράδοξο τρόπο, «αληθινές» εικόνες τους, που δεν αποτελούν
μονοπώλιο ενός ή λίγων διάσημων ποιητών, αλλά δημιουργικό υλικό
πολλών ταλαντούχων εκφραστών. Λόγω της θεματολογίας αλλά και του
προσωπικού γούστου, κινούμαι ανάμεσα στον Σικελιανό και τον
Καβάφη.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Η ελληνική γλώσσα. Οι τόσες καθημερινές εκφράσεις μας, που έχουν
κάνει ένα ταξίδι χιλιετιών κι εμείς ακόμη τις χρησιμοποιούμε, έστω
κι αν καμιά φορά δεν γνωρίζουμε την προέλευσή τους ή το ακριβές
τους νόημα.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Η απλότητα, η λιτότητα, η ελληνική κομψότητα, η ενάργεια και το
φως, η αναζήτηση της αλήθειας που μας κληροδότησε το «αρχαίο πνεύμα
αθάνατο», όλα αυτά που διαμορφώνουν μια σύγχρονη ελληνική οδό και
είναι χαρακτηριστικά μας, για να τα έχουμε οδηγούς και όχι
μαξιλάρια.
* O Γεώργιος Νιάρχος είναι research fellow στο Hellenic
Observatory (Ελληνικό Παρατηρητήριο) στο London School of Economics
and Political Science.
