EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμανη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Γιατί όχι ταυτότητες, μνήμες, όνειρα, παραστάσεις, εδέσματα,
μυρωδιές, χιούμορ, ακόμη και βλαστήμιες;
«Αισχρολογία: η βαθύτερη ρίζα που μας συνδέει με την πατρίδα
μας» – για να ξαναθυμηθούμε τον Κούντερα. Εν-συνείδητα ή
ασυν-αίσθητα όσοι ζούμε στο εξωτερικό ονειρευόμαστε, μετράμε και
βρίζουμε συνήθως στη μητρική μας γλώσσα και όχι σε ξένες, όσο καλά
και να τις μιλάμε. Για μένα η ελληνικότητα συνιστά ένα ρευστό κράμα
που τα συστατικά του καθορίζονται από τον διαρκώς μεταβαλλόμενο
χρονοχώρο μας. Ατελεύτητο «γίγνεσθαι» δηλαδή και όχι μουσειακό,
αναλλοίωτο ή βαθύ «είναι».
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Το προ-ελληνικό κυκλαδικό ειδώλιο, το ελληνικό ακροκέραμο και το
νεοελληνικό σταμναγκάθι.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Αυτή που γεφυρώνει το σκαλάθυρμα του Ροΐδη: «Εκαστος τόπος έχει
την πληγήν του: η Αγγλία την ομίχλην, η Βλαχία την ακρίδα, η
Αίγυπτος τας οφθαλμίας και η Ελλάς τους Ελληνας». Και το εγκώμιο
του Λόρενς Ντάρελ «Other countries offer you discoveries in manners
or lore or landscape; Greece offers you something harder – the
discovery of yourself». (σ.σ. «Αλλες χώρες σε βοηθούν να
ανακαλύψεις συμπεριφορές, βαθιά γνώση ή τοπία. Η Ελλάδα σού
προσφέρει κάτι πιο δύσκολο – την ανακάλυψη του εαυτού σου.»)
Αυτό που με χαλάει.
Η απροθυμία των Ελλήνων για αλλαγές και το ότι δεν προσφέρονται
ευκαιρίες στους νέους ανθρώπους.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Αφόρητο βάρος, που δυστυχώς «δεν εξαντλεί (μόνο) τους αγκώνες»,
το να μάχεσαι να δικαιολογήσεις στο εξωτερικό την αναξιοκρατία, την
αναξιοπιστία και την ανυποληψία της χώρας. Φευ! Σε αυτά τα τρία ΑΑΑ
δεν ισχύει η υποβάθμιση των ξένων οίκων.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Θα απαντούσα παραφράζοντας το «Φιλέλλην» του Καβάφη:
Και τώρα μη με αρχίζεις ευφυολογίες
τα «Πού οι Ελληνες;» και «Πού ο ελληνικός πολιτισμός;»
Τόσοι και τόσοι βαρβαρότεροί μας άλλοι.
Και τέλος μην ξεχνάς που ενίοτε
μας έρχοντ’ από την Εσπερία σοφισταί,
και στιχοπλόκοι, κι άλλοι ματαιόσπουδοι
Ωστε απολίτιστοι δεν είμεθα, θαρρώ.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Σαν τους Ποσειδωνιάτες από το ομώνυμο κρυμμένο ποίημα του
Καβάφη. Σας το θυμίζω και διαβάστε το όπως θέλετε, είτε παραδοσιακά
είτε μεταμοντέρνα:
Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται
εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι
με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι άλλους ξένους.
Το μόνο που τους έμενε προγονικό
ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες,
με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους.
Κ’ είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής
τα παλιά τους έθιμα να διηγούνται,
και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,
που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι.
Και πάντα μελαγχολικά τελείων’ η γιορτή τους.
Γιατί θυμούνταν που κι αυτοί ήσαν Ελληνες – Ιταλιώται έναν
καιρό κι αυτοί;
Και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,
Να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά
Βγαλμένοι -ω συμφορά!- απ’ τον Ελληνισμό.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Το «Διατί η μηλιά δεν έγεινε μηλέα» με το να δείχνει τι «καθιστά
την ελληνικήν μόρφωσιν σισύφειον μόχθον και καταδικάζει το έθνος
εις τον διά της πνευματικής ασιτίας χείριστον θάνατον» και πετώ το
«πρέπει» όταν γίνεται «καθωσπρέπει».
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Καβάφης για τη διαρκή ποιητική και πολιτισμική του
επικαιρότητα, ο Καρυωτάκης για την εξακολουθητική του
ανατρεπτικότητα και ο Σεφέρης για το πικρό αίσθημα της αποξένωσης
από τα ελλαδικά τεκταινόμενα. Τρεις ποιητές που είδαν την ελλαδική
πραγματικότητα από κριτική απόσταση και με λοξή ματιά.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Δυστυχισμένε μου λαέ, καλέ και ηγαπημένε,
Πάντοτ’ ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε. (Δ. Σολωμός)
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Μια οδός που θα ορίζεται με γνώμονα την Οδό Φιλελλήνων της
Αθήνας, την Greek Street του Λονδίνου και τη διασπορική Οδό Νικήτα
Ράντου, αλλά δεν θα χαράσσεται με καρμπόν.
* O κ. Δημήτρης Tζιόβας είναι καθηγητής Nεοελληνικών Σπουδών στο
Πανεπιστήμιο
του Birmingham της Aγγλίας.
