EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμανη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Νομίζω και τα δύο. Αλλωστε η συνείδηση είναι και αυτή αίσθημα
(αρχής γενομένης από τη συνείδηση της ύπαρξης) και δημιουργεί
αισθήματα. Η εθνική συνείδηση, όπως διαμορφώνεται από το σχολείο
και την οικογένεια, μεταδίδεται μέσω συναισθημάτων που ερμηνεύονται
ως εθνικά και λόγων που δημιουργούν αισθήματα. Αυτό που είναι πολύ
ενδιαφέρον είναι η μεταλλαγή της συνείδησης και των αισθημάτων που
συνδέονται με αυτήν. Για παράδειγμα, αλλιώς εκφραζόταν η αγάπη για
την πατρίδα σε παλαιότερες κοινωνίες, αλλιώς σήμερα.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικότητας σε σχέση με άλλες
εθνικές ταυτότητες είναι ότι αποτέλεσε τόσο σημαντικό στοιχείο στη
διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου. Με την παγκοσμιοποίηση και την
άνοδο χωρών όπως η Κίνα και η Ινδία, η αναφορά στην ελληνικότητα
αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο «διάλογο των πολιτισμών». Είναι ένα
θέμα που με ενδιαφέρει πολύ και το οποίο προσπάθησα να αναπτύξω τα
τελευταία έξι χρόνια στο πλαίσιο του προγράμματος «Ελληνισμός και
Νεωτερικότητα» στο Boston University και το Harvard.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τον κήπο της πολυκατοικίας μας στο Χαλάνδρι. Τον ελληνικό
καφέ.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο Σωκράτης. Αμφισβητούσε τους άλλους αλλά και τον εαυτό του.
Υπερ-ορθολογιστής, αναγνώριζε ταυτοχρόνως τα όρια του λόγου. Σε
έργα όπως ο «Ιων», έδειχνε να φοβάται την ποίηση, όμως συχνά
κατέφευγε σ’ αυτήν, όπως και στους μύθους, ως εργαλεία φιλοσοφικής
αναζήτησης. Φαινόταν υπερόπτης, αλλά τελικά διακατεχόταν από πολύ
μεγάλη σεμνότητα απέναντι στην αλήθεια και ουσιαστική δημοκρατία
στο διάλογο.
Αυτό που με χαλάει.
Η γκρίνια.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Προσόν, όπως οποιοδήποτε μεγάλο πολιτισμικό αγαθό. Είναι προσόν
και διεθνώς, καθώς η εικόνα των Ελλήνων συνεχίζει να είναι πολύ
καλή, συνδεδεμένη με τη φιλία, τη φιλοξενία και την εμπιστοσύνη.
Γι’ αυτό και στη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική ο κόσμος είναι
καταρχήν θετικά διατεθειμένος απέναντί μας.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Νομίζω ναι. Πολιτισμός, άλλωστε, δεν είναι μόνο οι «τέχνες και
τα γράμματα» ούτε -από μόνα τους- τα αρχαία μνημεία. Πολιτισμός
είναι και ο τρόπος ζωής, τα συναισθήματα των ανθρώπων, οι
κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις, όλα αυτά που παραμένουν
ζωντανά στην Ελλάδα και αποτελούν πολιτισμικό αντίβαρο στον
ατομοκεντρισμό του σύγχρονου τρόπου ζωής.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στον σύγχρονο
κόσμο;
Υπάρχει νομίζω μεγάλη πολυμορφία, εντός και εκτός Ελλάδος, και
αυτό είναι από μόνο του ενδιαφέρον. Στη Βοστώνη γνώρισα
Ελληνοαμερικανούς φοιτητές Θεολογίας, μετανάστες με αναφορές στην
Ελλάδα του 1950 και νέους Ελληνες επιστήμονες που προσπαθούν να
ξεκλέψουν μέρες από τη δουλειά τους για να γυρίσουν στις
οικογένειές τους. Στην Ελλάδα, ένα από τα ζητήματα του μέλλοντος
είναι ο διάλογος μεταξύ των παλαιοτέρων και μιας νέας γενεάς που
προσπαθεί να ενσωματώσει στην ελληνική της ταυτότητα πολιτισμικά
ερείσματα από όλες τις γωνιές της Γης.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
«Γιατί» στην Ελλάδα τόσες ιδέες μένουν στα λόγια, «γιατί» τόσα
πράγματα αρχίζουν αλλά δεν τελειώνουν ποτέ.
Το ότι «πρέπει» να έχει κανείς «σταθερή άποψη». Οσο περισσότερο
εξετάζεις ένα θέμα, τόσο περισσότερο εξελίσσεται η οπτική σου και
τόσο περισσότερες «απόψεις» συνθέτεις και εντάσσεις.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Αν συμπεριλαμβάνουμε και την Αρχαιότητα, δεν μπορεί να λείπει ο
Ευριπίδης. Από τους νεότερους ο Καβάφης. Και, φυσικά, οι μεγάλοι
ποιητές στιχουργοί, όπως ο Νίκος Γκάτσος ή ο Μάνος Ελευθερίου.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Η κριτική ανάλυση. Από τη θεσμοθέτηση της κριτικής σκέψης στην
αρχαία φιλοσοφία ώς την αμφισβήτηση των πάντων που επικρατεί στη
σύγχρονη Ελλάδα. Είναι κάτι που πολλές φορές μάς απελπίζει, γιατί
οδηγεί σε χάος και ανοργανωσιά, αλλά είναι αυτό που κρατάει τη
σκέψη μας ζωντανή.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Εξάπλωση, διακλάδωση, πολυμορφία. Ελληνες υπάρχουν σε όλους τους
τομείς, από τα εστιατόρια ώς τη θεωρητική φυσική. Βρίσκουν πάντα
τον τρόπο να εντάξουν την Ελλάδα στη δουλειά τους, με τρόπο
δημιουργικό και εμπλουτιστικό.
* Ο Νικόλας Πρεβελάκης διδάσκει πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία
στο Harvard University και είναι associate director στο Institute
of the Advancement of the Social Sciences στο Boston University,
όπου διδάσκει διεθνείς σχέσεις.
