EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμανη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Eίναι αλληλένδετα· η ελληνικότητα αποτελεί κατ’ αρχήν αίσθημα
-«νιώθω Ελληνας», όπως λέμε-, αλλά προσδιορίζει και έναν ιδιαίτερο
τρόπο σκέψης.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Το ελληνικό χαμόγελο. Εξαιτίας της δουλειάς μου, ταξιδεύω αρκετά
και πάντα με ξαφνιάζει ευχάριστα το γεγονός ότι συναντώ μια
Ελληνίδα ή έναν Ελληνα εκεί που δεν το περιμένει κανείς… στις πιο
απομονωμένες γωνιές του πλανήτη: από την Παταγvνία και τα Ιμαλάια
ώς τις Ανδεις, τον Αμαζόνιο και τις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Το
χαμόγελο λοιπόν αυτών των ανθρώπων όταν αντικρίζουν έναν Ελληνα ή
μια Ελληνίδα είναι χαρακτηριστικό… σχεδόν μοναδικό, ίσως λόγω της
σχετικής απομόνωσης από τους υπόλοιπους ομοεθνείς τους.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο υπέροχος Ελληνας, η υπέροχη Ελληνίδα αποτελούν πλέον λαϊκό
μύθο, με πρωτεϊκή μορφή. Ο «Ελληναράς», όπως τον αποκαλούμε, και το
κοινό του / της χαρακτηριστικό είναι μάλλον η αγάπη για τη ζωή και
η αναζήτηση της χαράς, έστω και υπό τις πιο αντίξοες συνθήκες.
Αυτό που με χαλάει.
Μια υπεροψία και μια προδιάθεση να απορρίπτουμε ό,τι μη
ελληνικό, συμπεριφορά που «μας βγαίνει» ώρες-ώρες από ανασφάλεια
παρά από κάποιο συλλογικό μίσος που είναι απόρροια ρατσιστικής ή
εθνικιστικής ιδεολογίας. Ωστόσο, η συγκεκριμένη τάση είναι εμπόδιο
για να εκτιμήσουμε τα δεδομένα που προσφέρουν άλλοι πολιτισμοί και
κουλτούρες, ώστε να προσαρμόσουμε τα θετικά τους στοιχεία στον δικό
μας πολιτισμό και τον τρόπο ζωής. Ευκαιρία μάς δίνεται τώρα,
παραδείγματος χάριν, που φιλοξενούμε τόσους μετανάστες, πέρα από το
να τους παρέχουμε στέγη και εργασία, να κάνουμε μια προσπάθεια
προσέγγισης και της δικής τους πολιτισμικής νοοτροπίας.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Εμείς οι Ελληνες έχουμε ιδιαίτερα πλεονεκτήματα και, όπως όλοι
οι λαοί, και ορισμένα μειονεκτήματα, τα οποία είναι μέρος της
συλλογικής ταυτότητάς μας. Κάποια τα γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά,
όμως δεν τα παραδεχόμαστε, και άλλα τα μαθαίνουμε στην πορεία…
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Μα υπήρξε ποτέ λαός που να μην παράγει πολιτισμό σταθερά και
καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του; Είναι μια βασική και
διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου. Οσο για τα παραδοσιακά, ίσως και
«ρητορικά» στοιχεία του Ελληνισμού, πιστεύω ότι αυτά διαρκώς
ανανεώνονται και επαναπροσδιορίζονται μέσα από αυτήν τη διαδικασία
παραγωγής πολιτισμού.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται τον σύγχρονο
κόσμο;
Ως λαός έχουμε μεγάλη ιστορία και πάμπολλες συλλογικές
εμπειρίες, με αποτέλεσμα η ταυτότητά μας να είναι βαθιά και
πολυδιάστατη και όχι απομονωμένη, καθώς διαχρονικά εμπλουτίζεται
από τις σχέσεις μας με τους άλλους λαούς. Ανατολή, Δύση, Βορράς,
Νότος, παρελθόν και παρόν έχουν συνεισφέρει στη διάπλαση του
πολιτισμού μας και, κατ’ επέκταση, στη διαμόρφωση της ταυτότητάς
μας.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Ισως η πιο δύσκολη ερώτηση. Κατά καιρούς, πολλά «γιατί» υπάρχουν
και άλλα τόσα «πρέπει» πετιούνται. Ενα ελληνικότατο «γιατί»
φαίνεται να μου έχει κολλήσει, καθώς συχνά αναρωτιέμαι: «Γιατί»
τόσοι Ελληνες και Ελληνίδες να αναγκάζονται να φύγουν από τον τόπο
τους, έναν τόπο που άνετα θα μπορούσε να προσφέρει στους κατοίκους
του; Εξίσου συχνά νιώθω την ανάγκη για το «πρέπει» -που δεν πετώ-
να διατηρήσω τους δεσμούς μου με τους ομοεθνείς μου και με την
πατρίδα μου και με τον ελληνικό πολιτισμό.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Θα προσθέσω στην ερώτησή σας «ή η Ελληνίδα ποιήτριά μου», ωστόσο
από πού να αρχίσει κανείς… Η ποίηση αποτελεί κύρια έκφραση του
ελληνικού λαού από την κούνια του -η Ιλιάδα, η Οδύσσεια-, και αυτό
φυσικά συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Πρόσφατα είχα τη χαρά να
απολαύσω ένα πρωτότυπο πάντρεμα νεοελληνικής ποίησης και ζωγραφικής
στο βιβλίο «Αλλημυθία» από τις εκδόσεις Δωδώνη.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Πέρα από ορισμένες ανθρώπινες, οικουμενικές αξίες, όπως είναι ο
σεβασμός για τη ζωή, τις ανθρώπινες ελευθερίες και τα ανθρώπινα
δικαιώματα, καλό είναι, συχνά-πυκνά, να επανεξετάζουμε, να
επαναδιαπραγματευόμαστε όσες «αλήθειες» κληρονομούμε ή σε όσες
καταλήγουμε κατά καιρούς. Για μένα, τουλάχιστον, αυτή η διαδικασία
αποτελεί αδιαπραγμάτευτη αλήθεια.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Η αγάπη για τη ζωή, την ελευθερία, την τέχνη και τη δικαιοσύνη
προσδιορίζουν τον πολιτισμό του Ελληνα / της Ελληνίδας σε σχέση με
τους άλλους λαούς και αυτά τα στοιχεία αναγνωρίζονται ως τα πιο
χαρακτηριστικά. Πιστεύω ότι οι αξίες μας είναι διαχρονικές και θα
συνεχίσουν να αποτελούν την ιδιαίτερη συνεισφορά των Ελλήνων στον
παγκόσμιο χάρτη του ανθρώπινου πολιτισμού.
* O Γιώργος Παπακώστας είναι καθηγητής στο τμήμα Ψυχιατρικής της
Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Harvard στη Βοστώνη.
