Γονατίζουν σαν ιχνηλάτες πάνω στην καπνισμένη γη, διαβάζοντας σημάδια αόρατα στο άπειρο μάτι. Το πάχος της απανθρακωμένης επιφάνειας στον κορμό ενός δέντρου, θρυμματισμοί σε βράχια που εκτέθηκαν σε υψηλή θερμότητα, ακόμα και η αιθάλη που κατακάθισε σε πέτρες και σύρματα, μπορεί να αποδειχθούν πολύτιμα στοιχεία. «Η φωτιά μάς μιλάει», λέει ένας εκ των ερευνητών και ανοίγει τα χέρια του σε σχήμα V, δείχνοντας πώς σύρθηκαν οι φλόγες.
Βρισκόμαστε πάνω από το Σκοπευτήριο της Καισαριανής μαζί με δύο στελέχη της Διεύθυνσης Αντιμετώπισης Εγκλημάτων Εμπρησμού (ΔΑΕΕ) της Πυροσβεστικής. Εδώ, στις 10 Αυγούστου, ξέσπασε πυρκαγιά που έγλειψε τις τέντες γειτονικών διαμερισμάτων. Τέσσερα ελικόπτερα και 58 πυροσβέστες κατόρθωσαν να τη σβήσουν εγκαίρως, προτού προκληθούν σοβαρές ζημιές.
Η καμένη έκταση στην Καισαριανή. (Φωτογραφία: Αλεξία Τσαγκάρη)
Εκείνη την ημέρα, το ειδικό κλιμάκιο της ΔΑΕΕ βρέθηκε στην πυρκαγιά μόλις ένα τέταρτο μετά την εκδήλωσή της. Αποστολή τους ήταν να εντοπίσουν την αρχική εστία, να βρουν την αιτία και να αναζητήσουν πιθανούς ενόχους εφόσον διαπίστωναν ότι επρόκειτο για εμπρησμό. Δύο εβδομάδες μετά, στο ίδιο σημείο, δείχνουν στην «Κ» πώς κινούνται στα δάση αναζητώντας σημάδια που ονομάζονται δείκτες καύσης.
Κοντά στην καμένη έκταση συναντάμε μελίσσια. Θα μπορούσε το κακό να είχε εκεί την αφετηρία του. Αλλωστε, όπως εξηγούν, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο η πρόκληση φωτιάς από κάποιον απρόσεκτο μελισσοκόμο όταν καπνίζει τις κυψέλες του. Αφού ερεύνησαν όμως ενδελεχώς το σημείο στις 10 Αυγούστου, τα στελέχη της ΔΑΕΕ δεν εντόπισαν κάτι ύποπτο.
14 δείκτες καύσης
Ολόγυρα, όπως σε κάθε δασική φωτιά, υπάρχουν άλλα στοιχεία για να μας οδηγήσουν: 1. Δείκτης απανθράκωσης: Τα στελέχη της ΔΑΕΕ πλησιάζουν τον μαυρισμένο κορμό ενός πεύκου και ξύνουν την επιφάνειά του και από τις δύο πλευρές. Η φωτιά ήρθε από εκεί που το πάχος της καμένης επιφάνειας είναι μεγαλύτερο. 2. Δείκτης παγώματος: Μας προτρέπουν να κοιτάξουμε ψηλά. Βελόνες πεύκων ή φύλλα που αποξηράνθηκαν, ανάλογα με το πού είναι στραμμένα, δείχνουν την κατεύθυνση του ανέμου κατά τη στιγμή της διέλευσης της φωτιάς. Αν κινηθούμε αντίθετα, θα πλησιάσουμε την αρχική εστία. 3. Δείκτης γωνίας απανθράκωσης: Οσο απομακρυνόμαστε από την αρχική εστία, βλέπουμε ότι η μαυρισμένη επιφάνεια σε κορμούς δέντρων σχηματίζει μεγαλύτερη γωνία.
Οι ερευνητές της ΔΑΕΕ παρατηρούν όλα τα σημάδια στο σημείο της φωτιάς. (Φωτογραφίες: Αλεξία Τσαγκάρη)
Αρκετοί από τους 14 δείκτες καύσης στους οποίους βασίζονται οι έμπειροι ερευνητές αντέχουν στον χρόνο. Μάλιστα, φέτος, εκπαιδεύτηκαν στα Δερβενοχώρια σπουδαστές της Σχολής Αξιωματικών της Πυροσβεστικής σε σημείο που είχε καεί πριν από ένα έτος. Τα 18 στελέχη της ΔΑΕΕ έχουν ως βάση τους την Αττική, αλλά συχνά καλούνται σε μεγάλες πυρκαγιές σε όλη τη χώρα. Ανάμεσά τους υπάρχουν και αξιωματικοί με ειδίκευση στη δασολογία ή ηλεκτρολόγοι μηχανολόγοι που θα διαπιστώσουν εάν μια φωτιά ξεκίνησε από βραχυκύκλωμα.
Είναι οι μόνοι στην Πυροσβεστική με άδεια οπλοφορίας. Κάθε χρόνο πραγματοποιούν εκπαιδευτικές βολές, αλλά δεν έχει χρειαστεί ποτέ να χρησιμοποιήσουν τα όπλα τους. Εκπαιδεύονται τακτικά από Αμερικανούς συναδέλφους τους, αλλά και στελέχη της Ελληνικής Αστυνομίας. Δεκατρία κλιμάκια της ΔΑΕΕ λειτουργούν σε αντίστοιχες περιφέρειες της χώρας, ενώ τα μέλη της διεύθυνσης προΐστανται σε 108 ανακριτικά γραφεία πυροσβεστικών υπηρεσιών.
Δεν ερευνούν καταστροφές μόνο σε δάση, αλλά και αστικά συμβάντα. Ούτε περιμένουν να σβήσουν οι φλόγες για να αναλάβουν δράση. «Η έρευνά μας ξεκινάει με το πρώτο τηλεφώνημα που γίνεται στην Πυροσβεστική», λέει έμπειρο στέλεχος που μίλησε στην «Κ» με τον όρο της ανωνυμίας. «Μελετάμε όλες τις κλήσεις. Ετσι, το 2006, βρήκαμε στην Οινόη ότι το τρίτο τηλεφώνημα είχε γίνει από τον εξ αμελείας δράστη του εμπρησμού».
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της ΔΑΕΕ, την περίοδο 2010- 2015 διαπιστώθηκε ότι 1.850 άτομα είχαν προκαλέσει πυρκαγιές από αμέλεια, ενώ 418 είχαν δράσει με πρόθεση. Το ίδιο διάστημα 832 άτομα οδηγήθηκαν στο αυτόφωρο και 15 προφυλακίστηκαν. Οι περισσότεροι εκ των δραστών (ποσοστό 26%) είναι αγρότες ή κτηνοτρόφοι και ακολουθούν (23%) οι συνταξιούχοι. Το 2015 μάλιστα το 53% των δασικών πυρκαγιών είχε μπει από πρόθεση.
Ενας από τους πιο κοινούς εμπρηστικούς μηχανισμούς είναι το αντικουνουπικό φιδάκι, το οποίο αφήνει σπιράλ αποτύπωμα στο έδαφος. Σε μια από τις πιο πολύ γνωστές υποθέσεις που έχουν εξιχνιάσει, διαπίστωσαν ότι γυναίκα εμπρηστής χρησιμοποιούσε βεγγαλικά ήπιας μορφής με φώσφορο και είχε ανάψει περισσότερες από 40 εστίες στην Αττική μέσα σε τρεις μήνες.
Με μαγνήτες
Αφού φτάσουν στην αρχική εστία, οι ερευνητές της ΔΑΕΕ οριοθετούν την περιοχή και σαρώνουν το έδαφος με μαγνήτες για να συλλέξουν αποδεικτικά στοιχεία. Εφόσον εντοπίσουν κάποιο μηχανισμό με δακτυλικά αποτυπώματα ή δείγμα βιολογικού υλικού, στέλνουν τα ευρήματά τους στη Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών της αστυνομίας. Συνεργάζονται και με το Γενικό Χημείο του Κράτους για αναλύσεις εάν χρειαστεί.
Το φαινόμενο της κηλίδωσης, δηλαδή η μεταφορά καύσιμης ύλης από τον άνεμο σε άλλα άκαυστα σημεία ακόμη και 500 μέτρα μακριά από την αρχική εστία, μπορεί να δυσκολέψει το έργο τους. Ως παράδειγμα φέρνουν και την πρόσφατη φωτιά στον Κάλαμο Αττικής. Αρκετοί πολίτες σε κλήσεις τους θεωρούσαν τότε ότι υπήρχαν και άλλες εστίες φωτιάς και ορισμένοι έκαναν λόγο για εμπρηστικούς μηχανισμούς. Επρόκειτο όμως για κηλιδώσεις και για σκουπίδια μέσα στο δάσος.
Ενα από τα μέλη της ΔΑΕΕ στην καμένη έκταση της Καισαριανής. (Φωτογραφία: Αλεξία Τσαγκάρη)
Εχει τύχει, σε παλαιότερο περιστατικό που διηγείται στέλεχος στην «Κ», να εμφανιστεί συνταξιούχος και να δηλώσει ψευδώς εμπρηστής γιατί ήθελε να τον δείξουν οι κάμερες. «Εγώ έβαλα τη φωτιά, πότε θα με πάτε συνοδεία;», έλεγε στους αξιωματικούς της Πυροσβεστικής, χωρίς να τους πείσει. «Κινούμαστε με προσοχή και τεκμηρίωση για να διαπιστώσουμε σε κάθε περιστατικό τι συνέβη», αναφέρει στέλεχος της ΔΑΕΕ και συμπληρώνει ότι οι μαρτυρίες –ακόμα και από το πρώτο πυροσβεστικό όχημα που θα σπεύσει στο σημείο– συχνά αποδεικνύονται χρήσιμες.
Πίσω στην Kαισαριανή, τα σημάδια μάς οδηγούν στην αρχική εστία. Τα στελέχη της ΔΑΕΕ εξηγούν ότι η φωτιά ξεκίνησε δίπλα σε ένα πεύκο, έρπουσα, προτού οι φλόγες σκαρφαλώσουν την πλαγιά. Η πυρκαγιά, λένε, προκλήθηκε από γυμνή φλόγα (αναπτήρα). Ανδρας που είχε προσαχθεί τις πρώτες ημέρες επειδή κρίθηκε ύποπτος από περίοικους αποδείχθηκε ότι δεν είχε ανάμειξη. Ερευνάται όμως ο ρόλος άλλου υπόπτου.
