Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

«Όταν επέστρεψα μετά την επέμβαση, με ρώτησε ένας γιατρός στην Αθήνα: “Από αθλητή του μπάσκετ το πήρες;”», λέει ο Λ.Ν. και σηκώνει το πουκάμισο αποκαλύπτοντας μια κάθετη ουλή στη δεξιά πλευρά της κοιλιάς του. «Είναι 12 εκατοστά. Ο δότης είχε ύψος 1.90 και ζύγιζε 115 κιλά. Η κόρη μου κάθε Πάσχα ανάβει κερί γι’ αυτόν, να είναι καλά στην υγεία του».

Τον Δεκέμβριο του 2009 ο Έλληνας νεφροπαθής πλήρωσε 120.000 δολάρια και υποβλήθηκε σε μεταμόσχευση. Τέσσερα χρόνια αργότερα συνελήφθησαν ο Κοσταρικανός γιατρός που του έκανε την εγχείρηση μαζί με άλλους τρεις συναδέλφους του και ένας Ελληνας ιδιοκτήτης πιτσαρίας στο Σαν Χοσέ, ο οποίος φέρεται να λειτουργούσε ως μεσάζοντας. Σήμερα αντιμετωπίζουν βαριές κατηγορίες για εμπορία οργάνων. Η δίκη τους ξεκίνησε στις 11 Σεπτεμβρίου στην Κόστα Ρίκα και αναμένεται να ολοκληρωθεί στα τέλη Νοεμβρίου.

Συνολικά τρεις Ελληνες ασθενείς έλαβαν μοσχεύματα από Κοσταρικανούς μέσω του ίδιου κυκλώματος. Για πρώτη φορά, όμως, ένας εξ αυτών μοιράζεται την ιστορία του.

Το ταξίδι

Το 1993, από έναν τυχαίο ιατρικό έλεγχο για αρτηριακή πίεση, ο Λ.Ν. ανακάλυψε ότι ήταν «μονόνεφρος». Το ένα από τα δύο όργανά του λειτουργούσε στο 10%. Ξεκίνησε δίαιτα, έπινε πολύ νερό και απέφευγε το αλάτι. Με τα χρόνια, όμως, ένιωσε τη νόσο να τον καταβάλει. «Ήταν σα να πεθαίνω, δεν άντεχα άλλο ψυχικά», λέει για τη διαδικασία της αιμοκάθαρσης που πραγματοποιούσε τρεις φορές την εβδομάδα.

Ώσπου ένας ομογενής που ζούσε στις ΗΠΑ έμαθε για το πρόβλημά του και πρότεινε ως λύση το ταξίδι στην Κόστα Ρίκα. «Ζήτησε να στείλω μια γενική αίματος με φαξ και είπε να αρχίσω να μαζεύω χρήματα», λέει ο 66χρονος που δέχθηκε να μιλήσει στην «Κ» με τον όρο να μη δημοσιοποιηθεί το πλήρες όνομά του.

Με τη βοήθεια συναδέλφων του και φίλων συγκέντρωσε το ποσό που χρειαζόταν. Μάλιστα δήλωσε τις δωρεές και το λόγο (επέμβαση στην Κόστα Ρίκα) στο πόθεν έσχες που όφειλε να υποβάλει κάθε χρόνο λόγω του επαγγελματός του.

Στο αεροδρόμιο του Σαν Χοσέ τον περίμενε άλλος Έλληνας μετανάστης. Με καταγωγή από τον Πειραιά, ο Δ.Κ. άλλαξε ήπειρο πριν από δύο δεκαετίες αναζητώντας καλύτερη ζωή. Αρχικά εργάστηκε σε εκτροφείο αγελάδων στην Αργεντινή και το 1995 εγκαταστάθηκε στην Κόστα Ρίκα. Για μια περίοδο ήταν συνεταίρος στο εστιατόριο Criolita 2 και έπειτα άνοιξε την πιτσαρία Akropolis απέναντι από το νοσοκομείο Calderon Guardia.

Το νέο του μαγαζί πήγαινε καλά και δεν είχε χρόνο για να συμμετάσχει σε εκδηλώσεις της ελληνικής κοινότητας. «Καθόμουν σε έναν πάγκο και δεν μπορούσα να του μιλήσω. Μόνο όταν είχε κλειστό το μαγαζί μπορούσα να του πω δυο κουβέντες», θυμάται ο Πάρις Μπραγέργος, μετανάστης στο Σαν Χοσέ από το 1977.

Σύμφωνα, όμως, με τον εισαγγελέα Ελίας Ντομίνγκο Καράνζα Μαξέρα, ο 60χρονος Δ.Κ. λειτουργούσε και ως μεσάζοντας σε κύκλωμα εμπορίας οργάνων. Κατηγορείται ότι αναζητούσε Έλληνες νεφροπαθείς, πρόθυμους να πληρώσουν μεγάλα ποσά για μεταμόσχευση και ότι στρατολογούσε ως δότες φτωχούς ντόπιους. Οι ασθενείς κατέβαλαν πάνω από 100.000 δολάρια για την επέμβαση, ενώ οι δότες λάμβαναν από 5.000 έως 18.000 δολάρια. Οι χρηματικές συναλλαγές και το σφράγισμα κάθε συμφωνίας γίνονταν σύμφωνα με το κατηγορητήριο στην πιτσαρία Akropolis. Το κύκλωμα δεν απευθυνόταν όμως μόνο στην ελληνική αγορά. Είχε απλώσει τις άκρες του και στο Ισραήλ και στις ΗΠΑ.

Στις 10 Οκτωβρίου 2013 τέσσερις αστυνομικοί εισέβαλαν στην πιτσαρία Akropolis και πέρασαν χειροπέδες στον ιδιοκτήτη. Έχοντας λευκό ποινικό μητρώο ο Δ.Κ. αφέθηκε προσωρινά ελεύθερος με τον περιοριστικό όρο απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα. Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να φτάσει η υπόθεση στο δικαστήριο.

Αυτές τις ημέρες η Άντζελα Αβάλος, δημοσιογράφος της κοσταρικανής εφημερίδας La Nacion, παρακολουθεί τακτικά τη δίκη του κυκλώματος. Όπως λέει σε επικοινωνία μας μέσω e-mail, πρόκειται για μοναδική υπόθεση στα δικαστικά χρονικά της χώρας. Μία από τις πιο κρίσιμες πτυχές ήταν η αναγνώριση της «ευάλωτης θέσης» των δοτών. Οι 14 δότες αντιμετωπίζονται ως θύματα και μπήκαν σε πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων. «Έχουν χαμηλά εισοδήματα και μόρφωση και δεν μπορούσαν να καλύψουν βασικές ανάγκες για φαγητό και στέγαση», παρατηρεί η δημοσιογράφος. Οι περισσότεροι κατάγονται από τη φτωχή επαρχία Tirrases Curridabat.

Η μάρτυρας

Μέχρι στιγμής, η Μορίν Κορντέρο Σολάνο έδωσε την πιο συγκλονιστική κατάθεση. Εργαζόταν ως αστυνομικός, προσπαθούσε να συμπληρώσει το μεροκάματό της οδηγώντας ταξί τις νύχτες, αλλά αδυνατούσε να αποπληρώσει συσσωρευμένα χρέη της.

«Μια μέρα παρατήρησα στο στομάχι συναδέλφου μου ένα μεγάλο σημάδι εγχείρησης», είπε στο δικαστήριο μέσω τηλεδιάσκεψης. «Μου εξήγησε τι είχε κάνει, γνώριζε την οικονομική μου κατάσταση και ρώτησε εάν θα πουλούσα το νεφρό μου εφόσον παρουσιαζόταν η ευκαιρία».

Όπως κατέθεσε η ίδια, ο Έλληνας πιτσαδόρος μεσολάβησε και τον Οκτώβριο του 2009 αφού έκανε εξετάσεις συμβατότητας έδωσε το νεφρό της σε μια γυναίκα που είχε ταξιδέψει από την Αθήνα. Όλα έγιναν γρήγορα, σύμφωνα με τη μαρτυρία της στο δικαστήριο, γιατί η γυναίκα που είχε έρθει από την Ελλάδα βιαζόταν για την επέμβαση.

«Το είδα σαν ευκαιρία, δεν έκανα κακό σε κανέναν», είπε κατά την κατάθεση της.

Της είχαν απαγορεύσει, όπως πρόσθεσε, οποιαδήποτε επικοινωνία με τη νεφροπαθή. Μετά την επέμβαση, όμως, εκείνη επιδίωξε να τη γνωρίσει. Άλλωστε ο αδερφός και ο σύζυγος της Ελληνίδας την είχαν αγκαλιάσει και ευχαριστήσει μετά τη μεταμόσχευση. «Την επισκεπτόμουν στο νοσοκομείο όσο ανάρρωνε. Έχουμε κρατήσει επαφή μέσω e-mail μέχρι και σήμερα. Πριν από λίγα χρόνια μου έστειλε η οικογένειά της κάποια χρήματα για να αγοράσω αυτοκίνητο», είπε στους δικαστές.

Με τις 10.000 δολάρια που έλαβε για τη μεταμόσχευση κάλυψε τα παλιά της χρέη, αγόρασε ρούχα και μία τηλεόραση. Αργότερα φέρεται να διαδέχθηκε τον Δ.Κ. στη στρατολόγηση δοτών. Ωστόσο, δεν ασκήθηκε δίωξη εναντίον της, καθώς δέχθηκε να συνεργαστεί με τις Αρχές ως μάρτυρας κατηγορίας.

Ο δικηγόρος του Έλληνα κατηγορουμένου έχει δηλώσει ότι ο εντολέας του δεν λάμβανε κάποια προμήθεια για τις επεμβάσεις. Η Σολάνο πάντως λάμβανε 1.000 δολάρια αμοιβή για κάθε νέο Κοσταρικανό που παρουσίαζε στο κύκλωμα.

Αδέρφια δότες

Και ο Λ.Ν. γνώρισε τον άνθρωπο που όπως λέει του «προσέφερε ζωή». Ο Ντανίλο Κάστρο Ρουίζ εργαζόταν ως σεκιουριτάς, ήταν 39 ετών και είχε δύο παιδιά. Με τη δική του αμοιβή σκόπευε να αγοράσει ένα μικρό σπίτι. Ο δότης υπέγραφε υπεύθυνη δήλωση ότι δωρίζει το νεφρό του, ωστόσο σύμφωνα με τις καταθέσεις εισέπραττε αργότερα αμοιβή. «Γνώρισα την οικογένειά του και κάναμε μαζί τον σταυρό μας πριν από την επέμβαση», λέει ο Έλληνας μεταμοσχευθείς.

Η δική του επέμβαση έγινε σε ιδιωτική κλινική η οποία είχε ξενοδοχειακές υποδομές για τους νοσηλευόμενους. Άλλα χειρουργεία όμως πραγματοποιούνταν σε δημόσια νοσοκομεία. Ο Έλληνας μεταμοσχευθείς πέρασε οκτώ ημέρες στην εντατική και συνολικά συμπλήρωσε ένα μήνα στην Κόστα Ρίκα μέχρι να επιστρέψει στην Αθήνα.

Αργότερα, τον Απρίλιο του 2010, ο Βίκτορ Σότο Ρουίζ, πωλητής μπανανών στην Κόστα Ρίκα και αδερφός του Ντανίλο, έδωσε το νεφρό του σε μια Ελληνίδα. Η «Κ» επιχείρησε να επικοινωνήσει μαζί της αλλά εκείνη δεν θέλησε να μιλήσει για το θέμα. Μετά τις εγχειρήσεις, οι δύο Ελληνες έλεγαν μεταξύ τους ότι ήταν «αδέρφια εκ μεταμοσχεύσεως».

Η απόγνωση των ληπτών

Ο πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων Ανδρέας Καραμπίνης, αναγνωρίζει την απελπισία των ληπτών. Οπως λέει, όμως, μέσα στην απόγνωσή τους γίνονται «συμμέτοχοι και αποδέκτες σε μια παρανομία».

Πρόσφατα εκπροσώπησε την Ελλάδα σε συνέδριο κατά του εμπορίου οργάνων στο Βατικανό. Εκεί συζητήθηκε ότι σε κράτη όπως η Κίνα ή η Τουρκία, μεσάζοντες αναζητούν και σήμερα δότες επ’ αμοιβή. «Στην Αίγυπτο πριν από λίγους μήνες συνελήφθησαν γιατροί και νοσηλευτές σε πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Οι ευάλωτοι πληθυσμοί σε φτωχά κράτη είναι επιρρεπείς στις σειρήνες των μεσαζόντων. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να αντιδράσει», λέει.

Μέχρι και τα μέσα Οκτωβρίου, η λίστα αναμονής για νεφρικό μόσχευμα στην Ελλάδα αριθμούσε 1.219 ασθενείς, οι οποίοι περιμένουν συνήθως έξι χρόνια μέχρι την επέμβαση. Η δωρεά οργάνων φέτος κυμαίνεται στα περυσινά επίπεδα, αλλά παραμένει μακριά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που είναι τριπλάσιος από τον ελληνικό. Γιατροί, ασθενείς και μεταμοσχευμένοι τονίζουν ότι χρειάζεται καλύτερη ενημέρωση των πολιτών για να αλλάξει αυτή η εικόνα.

Μετά τις συλλήψεις, πάντως, φαίνεται πως έκλεισε ο δρόμος της Κόστα Ρίκα για Ελληνες ασθενείς που αναζητούν μόσχευμα στο εξωτερικό, χωρίς την έγκριση του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και μετά την εξάρθρωση κυκλώματος εμπορίας οργάνων στην Ινδία το 2008.

Πέρυσι, ακολουθώντας τη διαδικασία που ορίζει ο ΕΟΜ (με γνωμοδότηση τριμελούς επιτροπής), 18 Ελληνες νεφροπαθείς έλαβαν έγκριση και μεταμοσχεύθηκαν στο εξωτερικό. Αντίστοιχα το 2015 είχαν φτάσει τους 21.

Ο Λ.Ν. λέει ότι τον προβλημάτιζε το θέμα της εμπορίας οργάνων, αλλά δεν μπορούσε να παραμείνει εγκλωβισμένος στην αναμονή. Δεν άντεχε να εξαρτάται η ζωή του από ένα μηχάνημα. Εξηγεί ότι μετά την επέμβαση κατάφερε να εργάζεται 14 ώρες την ημέρα μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Είναι μεσημέρι όταν μου διηγείται σε καφετέρια της Αθήνας την ιστορία του, την αγωνία των οικείων του, τα διλήμματα που είχε ο ίδιος. Έχει ήδη πιει καφέ και τώρα συνεχίζει με ένα σφηνάκι ουίσκι. «Είπα ότι ο άνθρωπος πεθαίνει μια φορά», λέει.

«Ήθελα να είμαι ενεργό μέλος της οικογένειας και όχι να έχω τον οίκτο των συγγενών μου».