Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

«Εδώ είναι εξευτελιστικά. Υπάρχουν συμμορίες και μαφίες μέσα στο νησί, ακόμα και μέσα στον καταυλισμό. Η αστυνομία δεν μπορεί να κάνει κάτι. Μπορεί να σου καρφώσουν ένα μαχαίρι και η αστυνομία να μην ανακατευθεί», της είπε. Λίγες ημέρες αργότερα βρέθηκε νεκρός στη σκηνή του.

Βίντεο από κινητό τηλέφωνο που τράβηξε πρόσφυγας το πρωινό της 28ης Ιανουαρίου 2017 δείχνει τον 46χρονο Μουσταφά σωριασμένο στα χαλίκια και γιατρούς να προσπαθούν μάταια να τον επαναφέρουν. Είχε πεθάνει στον ύπνο του.

Στο πιστοποιητικό που συνέταξε μετά τη νεκροψία- νεκροτομή ο ιατροδικαστής Θεόδωρος Νούσιας, ανέφερε ότι η αιτία θανάτου είναι «απροσδιόριστη, εν αναμονή της τοξικολογικής και ιστολογικής διερευνήσεως».

Σαν καμένο ξύλο

Τέσσερις ημέρες, όμως, νωρίτερα, στην ίδια σκηνή είχε πεθάνει ο 20χρονος Αιγύπτιος Άχμεντ Μοχάμεντ Αμπντελαζίζ Ελγκαμάλ. Στις 29 Ιανουαρίου άλλος νεαρός με καταγωγή από το Πακιστάν έγειρε να κοιμηθεί αλλά δεν ξύπνησε την επόμενη ημέρα. Ο καρδιολόγος Δημήτρης Πατέστος βρισκόταν εκείνη την περίοδο στη Μόρια ως ιατρικός συντονιστής της οργάνωσης «Γιατροί του Κόσμου». Όπως λέει, όλες οι ενδείξεις παρέπεμπαν σε δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα.

«Μύριζαν σαν καμένο ξύλο, σα να ήταν μέσα σε τζάκι», θυμάται.

Στις αρχές εκείνου του μήνα οι καλοκαιρινού τύπου σκηνές του καταυλισμού είχαν καλυφθεί με χιόνια. Ο Μουσταφά είχε στείλει σχετική φωτογραφία στην αδερφή του και της είχε γράψει σε μήνυμα: «Το κρύο με τσάκισε».

Οι πρόσφυγες στη Μόρια προσπαθούσαν τότε να ζεσταθούν με κάθε δυνατό τρόπο. Ο κ. Πατέστος τους έβλεπε να καίνε ξύλα μέχρι να γίνουν κάρβουνα μέσα σε τενεκέδες λαδιού, τους οποίους τοποθετούσαν έπειτα στις νάιλον σκηνές. Παρά τις συστάσεις του ιατρικού προσωπικού αψηφούσαν τον κίνδυνο.

Εκείνοι οι τρεις θάνατοι, σε διάστημα μιας εβδομάδας, ανέδειξαν την αδυναμία διαχείρισης του προσφυγικού πληθυσμού στη Μόρια από την ελληνική κυβέρνηση. Ωστόσο, δέκα μήνες μετά, δεν έχει αποδοθεί καμία ευθύνη. Σήμερα, η Μόρια εξακολουθεί να φιλοξενεί περισσότερους ανθρώπους από όσους αντέχει (πάνω από 6.000 για δυναμικότητα 2.330 θέσεων) και για μία ακόμη χρονιά φαίνεται ανέτοιμη να υποδεχθεί τον χειμώνα.

Μέσα από συνεντεύξεις με γιατρούς, αυτόπτες μάρτυρες και συγγενείς ενός εκ των τριών θυμάτων, η «Κ» αναδεικνύει την ολιγωρία των ελληνικών αρχών που δεν έχουν εξιχνιάσει ακόμη την υπόθεση των θανάτων.

Από τη Γερμανία στη Μόρια

Ο Μουσταφά Μουσταφά γεννήθηκε τον Φεβρουάριο του 1971 στο Χαλέπι της Συρίας, σε μια οικογένεια με 11 αδέρφια (έξι αγόρια και πέντε κορίτσια). Το 1998 απέκτησαν με τη γυναίκα του, Μαριάμ, το πρώτο τους παιδί. Ακολούθησαν άλλα πέντε.

Εργαζόταν σε βιοτεχνία επίπλων και είχε τη φήμη καλού μάστορα. Είχε αγοράσει ένα κομμάτι γης και σκόπευε να χτίσει δικό του σπίτι, ώσπου ο εμφύλιος έφτασε στη γειτονιά του. Στα τέλη του 2014 εκτοπίστηκε με την οικογένειά του στα σύνορα με την Τουρκία και λίγους μήνες αργότερα αποφάσισε να περάσει στην Ευρώπη.

Ταξίδεψε μόνος, με χρήματα που του είχαν εξασφαλίσει δύο από τα αδέρφια του. «Ήθελε να φτάσει στη Γερμανία για να προχωρήσει σε οικογενειακή επανένωση», λέει η αδερφή του Αμάλ Μουσταφά σε τηλεφωνική μας συνομιλία. «Τα κατάφερε στα μισά του 2015. Μου τηλεφώνησε από τη Γερμανία και είπε ότι έλαβε άδεια διαμονής για τρία χρόνια». Τότε ακόμη ο βαλκανικός διάδρομος ήταν ανοιχτός, η Ελλάδα αποτελούσε χώρα διέλευσης και ο Μουσταφά κατόρθωσε να προσεγγίσει τον προορισμό του μέσα σε λίγες ημέρες, μαζί με εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες.

Η «Κ» έχει στη διάθεσή της σχετικά έγγραφα με τα στοιχεία του και τη φωτογραφία του που φαίνεται να έχουν εκδοθεί από τις Αρχές του ομόσπονδου κρατιδίου Μεκλεμβούργου - Δυτικής Πομερανίας, καθώς και χρεωστική κάρτα γερμανικής τράπεζας με το όνομά του.

Το ομοσπονδιακό γραφείο για τη Μετανάστευση και τους Πρόσφυγες στη Γερμανία, επικαλούμενο προσωπικά δεδομένα, δεν επιβεβαίωσε στην «Κ» εάν ο Μουσταφά είχε λάβει άσυλο ή εάν τα συγκεκριμένα έγγραφα είναι αυθεντικά.

Ωστόσο, από τη σφραγίδα στην άδεια διαμονής (με ημερομηνία έκδοσης 2/2/2016) φαίνεται ότι ο Σύρος είχε εγκατασταθεί στην πόλη Βίσμαρ. Σε φωτογραφία που έχει στη διάθεσή της η «Κ», ο Μουσταφά εικονίζεται σε πλατεία της ίδιας πόλης, πλάι στο γλυπτό «Διελκυστίνδα» (έργο του Karl-Henning Seemann το 1934), έξω από την εκκλησία της Αγίας Μαρίας.

«Μου είχε μιλήσει για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε εκεί», λέει η αδερφή του. «Δεν μπορούσε να επικοινωνήσει εύκολα με τους κατοίκους και δεν υπήρχαν πολλοί αραβόφωνοι».

Τα υπουργεία Μεταναστευτικής Πολιτικής και Προστασίας του Πολίτη δεν απάντησαν σε σχετικά ερωτήματα της «Κ» για το πώς βρέθηκε στη Μόρια Σύρος πρόσφυγας, ο οποίος το 2015 είχε φτάσει στη Γερμανία. Σύμφωνα με τον αδερφό του, Χοσεΐν Μουσταφά, ο 46χρονος αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα όταν έμαθε ότι η οικογενειακή επανένωση θα καθυστερήσει. Θα παραλάμβανε στη χώρα μας έναν από τους γιους του ο οποίος θα περνούσε τα σύνορα από την Τουρκία παράτυπα. Η Αμάλ υποστηρίζει ότι σε έλεγχο που έγινε στον Μουσταφά, οι ελληνικές αρχές αμφισβήτησαν τη γνησιότητα των γερμανικών εγγράφων, τον θεώρησαν νεοεισελθόντα και του πρότειναν ως λύση τη μετεγκατάσταση σε κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Ο ίδιος όμως Θεώρησε ότι και αυτή η επιλογή θα ήταν χρονοβόρα.

Χωρίς άλλα χρήματα στη διάθεσή του άρχισε να απελπίζεται. «Κάθε φορά που πηγαίνω και τους ρωτάω τι έγινε μου λένε έλα μετά από δύο μέρες. Εδώ στην Ελλάδα όλοι είναι ψεύτες. Κανένας δεν βοηθάει κανέναν. Ούτε και τα Ηνωμένα Έθνη», ακούγεται να λέει στην αδερφή του σε ηχητικό μήνυμα που της έστειλε από την Ελλάδα. Όπως ισχυρίζεται η Αμάλ, ο Μουσταφά φέρεται να ζήτησε να επιστρέψει στην Τουρκία και τοποθετήθηκε στη Μόρια. Η ελληνική πλευρά δεν έχει επιβεβαιώσει, ούτε έχει διαψεύσει αυτή την εκδοχή.

Τα αδέρφια του Μουσταφά έμαθαν για τον θάνατό του μέσω Facebook, όταν κάποιος πρόσφυγας ανέβασε τις φωτογραφίες δύο θανόντων, του Σύρου και του Αιγύπτιου, γράφοντας: «Ο Θεός να συγχωρέσει τους ζωντανούς και τους πεθαμένους. Σήμερα άκουσα την είδηση για δύο αγαπημένα μου πρόσωπα. Φίλοι και αδέρφια που πέθαναν στον καταυλισμό Μόρια από φυματίωση».

«Η είδηση ήταν ξαφνική για εμάς. Ήταν σκληρός και μαθημένος στο κρύο. Πριν φύγει από τη Συρία είχε μείνει για αρκετό χρονικό διάστημα σε καταυλισμό. Ένας γνωστός του μας είπε ότι το προηγούμενο βράδυ έφαγαν μαζί και ήταν μια χαρά», λέει η Αμάλ.

Ο Χοσεΐν ταξίδεψε από τη Σουηδία, όπου ζει, στη Λέσβο αναζητώντας απαντήσεις. Είχε μείνει στην Ελλάδα το 1994 και γνωρίζει τη γλώσσα. Θεώρησε ότι θα μπορούσε να συνεννοηθεί. Κανείς, όμως, δεν του είπε ποια ήταν η αιτία του θανάτου.

Από την αστυνομική Διεύθυνση Λέσβου αναφέρουν ότι η δικογραφία για τους τρεις θανάτους έχει διαβιβαστεί στην Εισαγγελία, εκκρεμεί όμως ακόμη η ιατροδικαστική έκθεση. Ο ιατροδικαστής του νησιού, κ. Νούσιας, δεν απάντησε στην «Κ» εάν του έχει σταλεί η τοξικολογική εξέταση. Σε αντίστοιχα περιστατικά, πάντως, με θανάτους από μονοξείδιο του άνθρακα, οι απαντήσεις ήταν διαθέσιμες εντός 2 μηνών (στην περίπτωση των δύο φοιτητών που πέθαναν το 2013 από το μαγκάλι στη Λάρισα) και 3 μηνών (στον θάνατο ζευγαριού Ελλήνων το 2008 στη Σαμοθράκη).

Ο ιατροδικαστής Παύλος Παυλίδης είχε χειριστεί με συνάδελφό του την υπόθεση του 2008 στη Σαμοθράκη. Όπως εξηγεί, ο χρόνος έκθεσης που απαιτείται μέχρι να επέλθει ο θάνατος από εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα ποικίλει για κάθε άνθρωπο. Η ηλικία και η φυσική κατάσταση είναι ορισμένοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν. Έτσι εξηγείται ότι στις ίδιες σκηνές με τα θύματα της Μόριας υπήρχαν και άλλοι πρόσφυγες οι οποίοι επέζησαν.

«Μας ξέχασαν»

«Οφείλουμε να διερευνήσουμε γρήγορα τα αίτια που προκάλεσαν τους θανάτους στη Μόρια και να προβούμε σε κινήσεις που θα κάνουν την κατάσταση πιο ελέγξιμη. Δεν μπορούμε να αποσυνδέσουμε τους θανάτους από τον υπερπληθυσμό στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης», είχε δηλώσει στις 30 Ιανουαρίου 2017 ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας. Ωστόσο, δέκα μήνες μετά, άλλο στέλεχος του υπουργείου αναφέρει στην «Κ» ότι δεν μπορεί να τεθεί θέμα άμεσης απόδοσης ευθυνών σε πρόσωπα του κρατικού μηχανισμού, από τη στιγμή που δεν έχει βγει ιατροδικαστικό πόρισμα.

Τον περασμένο Ιούνιο οι μη κυβερνητικές οργανώσεις Pro Asyl και Refugee Support Aegean ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους ότι υπάρχει έλλειψη πολιτικής βούλησης στην Ελλάδα για τη διερεύνηση των θανάτων στη Μόρια. Τόνιζαν ακόμη ότι βάσει μαρτυριών στις σκηνές είχε προστεθεί λίγες ημέρες νωρίτερα μονωτικό υλικό που ενδέχεται να οδήγησε στον εγκλωβισμό των επικίνδυνων αναθυμιάσεων. Ωστόσο, σύμφωνα με τις οργανώσεις, αυτή η εκδοχή δεν εξετάστηκε από τις Αρχές.

Ο Χοσεΐν Μουσταφά έμεινε περίπου μία εβδομάδα στη Λέσβο, μέχρι να αναγνωρίσει τη σορό του αδερφού του και να ολοκληρώσει όλες τις απαραίτητες ενέργειες για τον επαναπατρισμό της. Σε e-mail που είχε στείλει στις ελληνικές προξενικές στο Βερολίνο, το οποίο είναι στη διάθεση της «Κ», ρωτούσε γιατί ο αδερφός του κατέληξε στη Μόρια ενώ είχε άδεια διαμονής στη Γερμανία. «Τώρα είναι νεκρός και πρέπει να τον πάρουμε από το νοσοκομείο της Μυτιλήνης. Χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας», έγραψε.

Τελικά οι μόνοι που στάθηκαν στο πλευρό του μέχρι το τέλος ήταν οι εθελοντές της ομάδας «Αλληλεγγύη Λέσβου». Με δικές τους ενέργειες βρέθηκε το γραφείο τελετών, ειδοποιήθηκαν οι τουρκικές προξενικές αρχές στη Ρόδο και οργανώθηκε το τελευταίο ταξίδι του Μουσταφά. Στο μεταξύ και ο θείος του Αχμέντ Μοχάμεντ Αμπντελαζίζ Ελγκαμάλ πήγε στη Λέσβο, παρέλαβε τη σορό του συγγενή του και τη μετέφερε στην Αίγυπτο στο χωριό Ντεμέρα.

Στις 14 Μαρτίου, η σορός του Μουσταφά Μουσταφά έφτασε στη Συρία όπου την παρέλαβαν οι οικείοι του.

«Ένας ένας πέθαινε στη Μόρια, αλλά μέχρι σήμερα κανείς δεν λέει τι ακριβώς έγινε», λέει ο Χοσεΐν. «Μας ξέχασαν».