Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Στις 13 Φεβρουαρίου 1941, τρεις ημέρες μετά την ημερομηνία που φέρει το γράμμα, ο πατέρας της σκοτώθηκε. Οι συνθήκες δεν είναι ξεκάθαρες. Μαρτυρίες συμπολεμιστών μιλούν για έναν όλμο που έσκασε πλάι του. Λένε, ότι ο θάνατός του δεν ήταν ακαριαίος. Τα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού τοποθετούν την απώλειά του στο Καλιβάτσι, βορειοδυτικά του Πόγραδετς. Μέχρι σήμερα όμως οι συγγενείς του αγνοούν εάν ή πού τάφηκε.

«Όσα χρόνια και να περάσουν δεν ξεχνιέται ο γονιός, και μάλιστα τέτοιος γονιός που ήτανε», λέει η κ. Ζωγράφου για τον πατέρα της.

«Μακάρι να μπορούσα να μάθω ότι υπάρχουν έστω και τα οστά του, να πάω να τον δω».

Οι έρευνες και το DNA

Για την Ελλάδα ο εντοπισμός και η ταυτοποίηση πεσόντων στρατιωτών του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940-1941 παραμένουν επί δεκαετίες μια ιστορική εκκρεμότητα. Για την κ. Ζωγράφου, όμως, είναι ένα ανεκπλήρωτο χρέος που συντροφεύει την ίδια αλλά και μέλη της οικογένειάς της που γνώρισαν τον πεσόντα μόνο από διηγήσεις και φωτογραφίες.

Στα τέλη Ιανουαρίου μεικτή ελληνοαλβανική επιτροπή ξεκίνησε εργασίες εκταφής στα στενά της Κλεισούρας, στην Αλβανία. Την πρώτη ημέρα κιόλας εντοπίστηκαν τα οστά δύο Ελλήνων πεσόντων. Οι έρευνες συνεχίζονται και σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ» τα ευρήματα έχουν αυξηθεί. Επίσημα δεν έχει γίνει ακόμη γνωστός ο συνολικός αριθμός τους. Οι αναζητήσεις, πάντως, δεν πρόκειται να ολοκληρωθούν σύντομα, καθώς αφορούν συνολικά 7.976 Ελληνες στρατιώτες.

Ο οικονομολόγος Αγαθοκλής Παναγούλιας, που έχει αφιερώσει δύο δεκαετίες ιδιωτικής έρευνας στην καταγραφή πεσόντων του αλβανικού μετώπου, επικαλούμενος ιταλικό έγγραφο λέει ότι στο συγκεκριμένο σημείο είχαν ταφεί εκατοντάδες Έλληνες. «Μετά τη λήξη του πολέμου οι Ιταλοί μάζεψαν και τους Έλληνες πεσόντες και τους έθαψαν σε αυτή την κοιλάδα στα στενά της Κλεισούρας», λέει.

Αυτές οι εξελίξεις έχουν κινητοποιήσει την κ. Ζωγράφου. Η 84χρονη ετοιμάζεται να δώσει δείγμα DNA στις ελληνικές αρχές, ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή, όσο προχωρούν οι έρευνες, θα προκύψει ταύτιση. Τα πρώτα δείγματα γενετικού υλικού συγγενών πεσόντων του ’40-’41 συλλέχθηκαν το 2015 από το Κέντρο Μοριακής Βιολογίας του 401 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου Αθηνών. Τον τελευταίο μήνα δεκάδες ενδιαφερόμενοι σπεύδουν να δώσουν αίμα.

«Από τη στιγμή που κυλάει το αίμα στις φλέβες μας από αυτούς τους ανθρώπους έχουμε υποχρέωση, έστω και τώρα», λέει η 59χρονη Ελένη Αθανασιάδου, κόρη της κ. Ζωγράφου και εγγονή του πεσόντος. Θυμάται ακόμη τις ιστορίες που άκουγε από μικρή και συγκινείται όποτε μιλάει για τον παππού της. Δεν τον γνώρισε, αλλά όπως έχει φανεί και από μεταγενέστερες περιπτώσεις οικογενειών αγνοουμένων ή πεσόντων του ’74 στην Κύπρο, η αίσθηση της απώλειας μπορεί να ταξιδέψει από γενιά σε γενιά.

«Κάθε 28η Οκτωβρίου όλοι τη θεωρούν μια γιορτινή μέρα, αλλά εδώ είναι πιο ηλεκτρισμένη η ατμόσφαιρα. Όχι ότι πενθούμε, μη λέμε υπερβολές, αλλά κάτι μέσα μας καίει», λέει.

Το σημείο που αναφέρεται ως τόπος θανάτου του παππού της απέχει αρκετά από την κοιλάδα όπου εστιάζει για την ώρα τις έρευνές της η μεικτή επιτροπή. Ωστόσο δεν είναι σίγουρο πού μπορεί να τάφηκε ή να μεταφέρθηκε η σορός του. «Τους έθαβαν με διάταξη πόδια - κεφάλι - πόδια, σαν φερμουάρ, σε μια σειρά πρόχειρων τάφων», είχε μάθει από μαρτυρίες ντόπιων ο Μιχάλης Πολυμιάδης που αναζήτησε το 2011 τον τάφου του αδερφού του παππού του στο ίδιο σημείο.

Και ο δικός του συγγενής είχε υπηρετήσει στο 22ο Σύνταγμα Πεζικού, όπως ο πεσών της οικογένειας Ζωγράφου. Όπως έμαθε αργότερα, όμως ο κ. Πολυμιάδης, η επιχείρηση εκταφής των λειψάνων είχε γίνει αρκετά χρόνια νωρίτερα και τα ευρήματα πιθανότατα βρίσκονται σε ανώνυμα οστεοφυλάκια εκκλησιών στην Αλβανία.