Ηταν τέλη Ιουνίου, όταν κοντά στους 120 μαθητές όλων των ηλικιών στριμώχτηκαν στη μικρή αίθουσα της «Μιλιάς», του ελληνικού σχολείου γλώσσας στη Λυών, για την αποφοίτησή τους. Τα παιδάκια του νηπίου και του δημοτικού τραγούδησαν, τα μεγαλύτερα πήραν το δίπλωμά τους. Πολλά από αυτά είχαν γεννηθεί στη Γαλλία, άλλα είχαν έρθει εκεί σε μικρή ηλικία και παρότι στο σπίτι οι περισσότεροι γονείς τούς μιλούν ελληνικά, ξεκινώντας το γαλλικό σχολείο έβλεπαν σιγά σιγά την ελληνική γλώσσα να γίνεται για αυτά η δεύτερη, συχνά μια ξένη γλώσσα.
Ηταν ένα χαρούμενο απόγευμα, συγκινητικό για πολλούς από τους γονείς που έβλεπαν την πρόοδο των παιδιών τους. Για αυτό και η Κλειώ Μπουρνόβα, η πρόεδρος του συλλόγου γονέων, στενοχωριόταν που με την ομιλία της ίσως θα χαλούσε το κλίμα. Ολο τον χρόνο προσπαθούσε να μην τους απασχολεί με τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η «Μιλιά», αλλά η κατάσταση ήταν πλέον οριακή. «Η προσπάθειά μας μπορεί να σβήσει από στιγμή σε στιγμή», τους είπε. Πέρυσι είχε χρειαστεί να μετακομίσουν σε χώρο με υψηλότερο ενοίκιο και το υπουργείο Παιδείας δεν είχε καταφέρει να στείλει εκπαιδευτικό. Ετσι αναγκάστηκαν να ξοδέψουν όλες τις αποταμιεύσεις του συλλόγου για να πληρώσουν μια εκπαιδευτικό και να βγει η χρονιά. «Πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε εάν δεν μας στείλουν ούτε φέτος κάποιον από την Ελλάδα», τους είπε.
Παιδιά Ελλήνων μεταναστών μελετούν στη «Μιλιά» της Λυών.
Εκείνες τις ημέρες είχε επιβεβαιωθεί πως τον Σεπτέμβριο θα ερχόταν κάποιος, αλλά η κ. Μπουρνόβα, ίσως από προαίσθημα, ίσως λόγω της εμπειρίας της, δεν ήταν αισιόδοξη. Δυστυχώς η ανησυχία της βγήκε αληθινή: στις 13 Αυγούστου η φιλόλογος που θα ερχόταν απέσυρε την αίτησή της. «Κάνω τα πάντα για να μη μείνετε χωρίς καθηγητή», τους έγραφε η συντονίστρια εκπαίδευσης στις Βρυξέλλες. Μια νέα προκήρυξη τώρα θα πάρει χρόνο για να ολοκληρωθεί, χωρίς να είναι βέβαιο πως θα βρεθεί κάποιος. Οι αποσπάσεις γίνονται πλέον με μειωμένα επιμίσθια, τα οποία καθυστερούν μήνες να καταβληθούν.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η «Μιλιά» δεν είναι κάτι το ξεχωριστό – αυτή τη στιγμή, τα Τμήματα Ελληνικής Γλώσσας (ΤΕΓ) στο εξωτερικό καλούνται να διαχειριστούν ανάλογες δυσκολίες της κρίσης. Γονείς, εκπαιδευτικοί αλλά και στελέχη του υπουργείου Παιδείας μίλησαν στην «Κ» για τη μεγάλη πρόκληση που έχουν να αντιμετωπίσουν: από τη μια έχουν γίνει τεράστιες περικοπές, από την άλλη λόγω του brain drain έχει αυξηθεί δραματικά ο αριθμός των νέων γονέων που επιθυμούν τα παιδιά τους να συνεχίσουν μαθήματα Ελληνικών στο εξωτερικό για να μη χάσουν την επαφή με τη γλώσσα.
Η αξία της γλώσσας
Οταν το 2016 ο Βασίλης Γκιόκας ανακάλυψε πως ο 4χρονος γιος του θα μπορούσε να κάνει μαθήματα Ελληνικών στη «Μιλιά», ενθουσιάστηκε που το κράτος έστελνε εκπαιδευτικό από την Ελλάδα για να τον διδάξει: «Σκέφτηκα πως ίσως ήταν ο τρόπος τους να ξεπληρώσουν τις τύψεις και τις ενοχές που μας έδιωξαν από τη χώρα», λέει γελώντας. Μαζί με την οικογένειά του είχε φύγει το 2012. Εχοντας μείνει επί μήνες απλήρωτος, ένιωθε πως στην Ελλάδα δεν υπήρχε πλέον κανένα μέλλον για εκείνον. Στο σπίτι τους στη Γαλλία, μιλούσαν εξαρχής αποκλειστικά ελληνικά, ο γιος τους καταλάβαινε τα πάντα, αλλά κάποια στιγμή είχε μπλοκάρει και δυσκολευόταν να μιλήσει. «Νομίζω πως αφότου φύγαμε από την Ελλάδα, κατάλαβα πόσο σημαντική είναι η μητρική γλώσσα, πως ουσιαστικά δηλώνει τόπο. Σε εμένα οι λέξεις θυμίζουν στιγμές που έχω ζήσει, στον γιο μου αυτό δεν θα συμβεί», εξηγεί. Ο ίδιος θεωρεί πολύ σημαντικό το να βάλει ο μικρός από τώρα γερές βάσεις στα Ελληνικά – είναι απαραίτητο για όλη την οικογένεια, αφού δεν έχουν αποκλείσει το να επιστρέψουν κάποια στιγμή στην Ελλάδα. Το να χάσει ο γιος τους την επαφή του με τη γλώσσα μπορεί να είναι αποτρεπτικό για μια τέτοια κίνηση.
Αυτό μοιάζει να είναι έγνοια των περισσότερων νέων γονιών που λόγω κρίσης έχουν αναγκαστεί να μεταναστεύσουν στο εξωτερικό. Ο Γιάννης Κυριαζής, που μένει από το 1999 στην Ολλανδία, τα τελευταία χρόνια αφιερώνει χρόνο στους «Nεοαφιχθέντες», ένα δίκτυο-δίχτυ προστασίας για όλους αυτούς που έρχονται μαζικά πλέον. Αυτό που βλέπει είναι πως όλοι ανεξαιρέτως οι γονείς τον ρωτούν πού μπορούν τα παιδιά τους να συνεχίσουν μαθήματα Ελληνικής Γλώσσας. Εκείνος τους καθοδηγεί σε ένα από τα πέντε ΤΕΓ της Ολλανδίας, αλλά όπως λέει, οι Ελληνες πλέον δεν μεταναστεύουν μόνο στα μεγάλα κέντρα: «Πλέον, μας βρίσκεις μέχρι και στο τελευταίο χωριό. Ξέρω περιπτώσεις γονέων που κάθε Σάββατο οδηγούν χιλιόμετρα για να κάνει μάθημα το παιδί τους», εξηγεί.
Επίσημη παρότρυνση να μάθουν… Ιταλικά
Η οικογένεια Βασιαρδή, λίγες εβδομάδες αφότου εγκαταστάθηκε στη μικρή πόλη Πουατιέ στη Γαλλία, επικοινώνησε με το ελληνικό προξενείο για να μάθει πώς θα μπορούσε ο γιος της να κάνει μαθήματα. Καταλάβαιναν πως δεν θα ήταν δυνατόν να υπάρχει Ελληνας καθηγητής σε κάθε χωριό της Γαλλίας, παρ’ όλα αυτά στενοχωρήθηκαν με τον τρόπο που αντιμετώπισαν την επιθυμία τους: «Μα γιατί δεν μαθαίνει Ιταλικά», επέμειναν. Τελικά το αγόρι παρακολουθεί κάθε Παρασκευή βράδυ δίωρο μάθημα Ελληνικών στη «Μιλιά» μέσω Skype. Και άλλοι γονείς, που μίλησαν στην «Κ», έχουν εισπράξει τα τελευταία χρόνια μια αντίστοιχη αντίδραση από το επίσημο κράτος: «Νιώθουμε πως μπερδεύουν την επιθυμία μας για την εκμάθηση της γλώσσας με κάτι εθνικιστικό», εξηγεί η κ. Μπουρνόβα, η πρόεδρος του συλλόγου της «Μιλιάς». «Προσπαθούμε να τους εξηγήσουμε πως δεν θέλουμε να κάνουμε ένα κρυφό σχολειό, θέλουμε να ενταχθεί η γλώσσα στη ζωή μας, στην πόλη που ζούμε, όχι να είναι περιθωριακή μόνο για τη γιαγιά και τον παππού τα καλοκαίρια».
Εορτασμός της 25ης Μαρτίου στο Τμήμα Ελληνικής Γλώσσας της Γενεύης.
Το πρώτο βήμα
Η ίδια μαζί με άλλους γονείς δημιούργησε τη «Μιλιά» το 2004. Ο γιος της ήταν τότε στο δημοτικό και το μάθημα των Ελληνικών γινόταν αποκλειστικά από έναν ιεροδιδάσκαλο. Τα παιδιά βασικά έπαιζαν και μάθαιναν ελληνικές προσευχές. Οταν εκείνη, ούσα πανεπιστημιακός, θέλησε να βοηθήσει στην οργάνωση των τμημάτων και της διδασκαλίας, αντιμετώπισε αντιδράσεις: «Μπορεί να μιλάω αγγλικά, αλλά αυτό δεν με κάνει Αγγλο, μόνο μέσω της Ορθοδοξίας θα γίνουν τα παιδιά Ελληνες», της είχε πει ένας κληρικός. Οταν τελικά κατάφεραν να στήσουν τη «Μιλιά», είχαν διάφορα επίπεδα διδασκαλίας με τέσσερις εκπαιδευτικούς αποσπασμένους από την Ελλάδα.
Με την κρίση όμως, έχασαν όλα όσα είχαν χτίσει με κόπο. Και δεν ήταν οι μόνοι: τον Νοέμβριο του 2011, με μια υπουργική απόφαση, από τα 1.000 αναγνωρισμένα Τμήματα Ελληνικής Γλώσσας έμειναν 100. Δύο από αυτά που έχασαν τότε την αναγνώριση ήταν και τα ΤΕΓ της Λωζάννης και της Γενεύης. Ο Μανόλης Λαδουκάκης, εκπαιδευτικός εκεί, κατάλαβε από την πρώτη στιγμή πως το σχολείο που λειτουργούσε ήδη 40 χρόνια για τα παιδιά της ομογένειας ήταν θέμα χρόνου να διαλυθεί: «Δεν χάσαμε όμως ούτε ένα λεπτό», εξηγεί στην «Κ». «Με την οικονομική βοήθεια 15 οικογενειών, ξεκινήσαμε να οργανωνόμαστε ώστε το σχολείο να λειτουργήσει χωρίς τη βοήθεια του κράτους από την επόμενη κιόλας χρονιά. Οι χορηγοί αυτοί δεν είχαν απαραίτητα παιδιά στο σχολείο, θεώρησαν όμως σχεδόν ανήθικο, από τη στιγμή που μπορούσαν, να μη στηρίξουν το σχολείο». Επτά χρόνια μετά, νιώθουν πως δικαιώνεται η γρήγορη αντίδρασή τους: τα άλλα ΤΕΓ στη χώρα με δυσκολία συνεχίζουν τη λειτουργία τους βασιζόμενα σε ένα κράτος που δεν μπορεί να αντεπεξέλθει.
«Να μη χάσουν τα παιδιά μας την επαφή τους με την Ελλάδα»
Τα πρώτα χρόνια της κρίσης ο Μανόλης Αλεξάκης, τότε συντονιστής των ΤΕΓ με βάση τις Βρυξέλλες, κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια να μην κλείσουν τελείως ολόκληρα τμήματα σε πόλεις με πολλούς μαθητές. Ο ίδιος ήταν για χρόνια αποσπασμένος εκπαιδευτικός στη Γερμανία και ήξερε από πρώτο χέρι πως υπήρχε περιθώριο για συμμάζεμα. Και από εκεί ξεκίνησε. Κατ’ αρχήν βρήκε πολλές περιπτώσεις κακοδιαχείρισης όπου για παράδειγμα η ελληνική κοινότητα νοίκιαζε στο ΤΕΓ δική της αίθουσα σε τιμές εξωφρενικές ή τμήματα-φαντάσματα που λειτουργούσαν χωρίς μαθητές. Στη συνέχεια οργάνωσε τα προγράμματα των εκπαιδευτικών έτσι ώστε να καλυφθούν περισσότερα από ένα τμήματα και σε άλλες πόλεις. Στη «Μιλιά», για παράδειγμα, μεσολάβησε και ζήτησε από τον καθηγητή που είχε αποσπαστεί στο Παρίσι να ταξιδεύει μια ημέρα την εβδομάδα με το τρένο στη Λυών. Παρακάλεσε τους γονείς να πληρώνουν τα έξοδα αυτά και εκείνοι το δέχτηκαν με μεγάλη χαρά και ανακούφιση. Την επόμενη χρονιά βέβαια δεν το κατάφερε και η «Μιλιά» επιβίωσε χάρη στη Σταυρίνα Δημητρίου, μια εκπαιδευτικό που είχε έρθει για μεταπτυχιακό και εθελοντικά έκανε μαθήματα. Συνεχίζει για τρίτη χρονιά και πλέον πληρώνεται από τους γονείς. Τόσο η ίδια όμως όσο και οι άλλοι αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί προσπαθούν να αντεπεξέλθουν στον διαρκώς αυξανόμενο αριθμό των μαθητών.
Πρόσκληση σε πάρτι μασκέ «διά χειρός» των μαθητών στην Ουτρέχτη.
Συνδετικός κρίκος
Ο κ. Αλεξάκης θυμάται χαρακτηριστικά πως το 2015 λίγο πριν φύγει από το πόστο του συντονιστή στις Βρυξέλλες, του έστειλαν τα νούμερα από τις νέες εγγραφές στην Ευρώπη. «Σε κάποιες χώρες, όπως π.χ. η Ελβετία, είχαν τετραπλασιαστεί τα νούμερα και μην μπορώντας να το πιστέψω μπήκα στο αυτοκίνητό μου και οδήγησα μέχρι εκεί για να διαπιστώσω τι πραγματικά συμβαίνει. Φτάνοντας στα σχολεία αυτά έπαθα πραγματικά σοκ. Συγκινήθηκα. Αντίκρισα ουσιαστικά μια νέα, πρώτη γενιά μεταναστών».
Η κ. Μπουρνόβα, πρόεδρος του συλλόγου γονέων της «Μιλιάς», επιμένει πως η προσπάθεια αυτή που γίνεται με τη γλώσσα είναι σημαντική τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς: «Η γλώσσα είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των γονιών και των παιδιών και ο δεσμός με τη χώρα τους», εξηγεί. Και πράγματι μέσα σε όλα αυτά τα σχολεία, τα παιδιά που καλούνται να προσαρμοστούν σε μια νέα ζωή στο εξωτερικό και ενδεχομένως δυσκολεύονται, παίρνουν κουράγιο, κάνουν φιλίες, γίνονται κομμάτι μιας ελληνικής κοινότητας. Το ίδιο και οι γονείς τους.
Φέτος, για παράδειγμα, οι οικογένειες του ελληνικού σχολείου της Ουτρέχτης μαζεύτηκαν και πέρασαν μαζί την Κυριακή του Πάσχα – σούβλισαν αρνιά, χόρεψαν, γονείς και παιδιά ήρθαν κοντά.
Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες πόλεις μέσω αυτών των σχολείων: Ανθρωποι με τελείως διαφορετικές διαδρομές δένονται. Τους συνδέει η αγάπη, ο νόστος για την Ελλάδα αλλά και η σκέψη πως ίσως κάποια ημέρα επιστρέψουν. Οπως είπε ο Γιάννης Κυριαζής, ο πατέρας της 8χρονης Αναστασίας που ζει στην Ουτρέχτη, μπορεί να χάθηκε η μάχη και να χρειάστηκε εκείνοι να μεταναστεύσουν, όμως η πρόκληση τώρα είναι να μη χάσουν τα παιδιά τους τη γλώσσα και τη σχέση τους με την Ελλάδα.
