«Να και ένας καινούργιος». Θυμάται ακόμη τους ψιθύρους στον πρώτο του προαυλισμό στις φυλακές της Χίου τέλη Αυγούστου 2014, τα βλέμματα που είχαν αγκιστρωθεί πάνω του, την αίσθηση ότι βρισκόταν έξω από τα νερά του. Τουλάχιστον άλλοι 50 συγκρατούμενοί του, Τούρκοι πολίτες οι περισσότεροι όπως κι αυτός, βρίσκονταν εκεί για το ίδιο αδίκημα. Παρά την κοινή τους μοίρα, αυτός ξεχώριζε. Ισως να έπαιζε ρόλο ότι μιλούσε λίγα αγγλικά, ότι είχε παραδεχθεί χωρίς υπεκφυγή την παρανομία της πράξης του, ή ότι στην πατρίδα του ήταν κάποτε δάσκαλος δημοτικού προτού γίνει διακινητής.
«Εγώ απλά ήθελα να περάσω απέναντι, για να γλιτώσω από τα προβλήματά μου», λέει στην «Κ» ο 43χρονος σήμερα Τζεϊχούν. Εχει συμπληρωθεί πάνω από ένας χρόνος από την αποφυλάκισή του στην Ελλάδα και την απέλασή του στην Τουρκία. Ζει στη Σμύρνη και μιλάμε τηλεφωνικά μέσω WhatsApp με τη βοήθεια διερμηνέα. Καθώς δεν έχει άλλες ποινικές εκκρεμότητες στην Ελλάδα δέχεται να μοιραστεί την ιστορία του και να εξηγήσει πώς τα κυκλώματα διακίνησης μεταναστών στην πατρίδα του στρατολογούν τους οδηγούς των σκαφών. Μόνη προϋπόθεση να μη δημοσιευθεί το πλήρες όνομα και το πρόσωπό του. Κάποιοι συγγενείς του αγνοούν ακόμη και σήμερα ότι είχε συλληφθεί στη Χίο μεταφέροντας 22 Σύρους πρόσφυγες.
Τα χρέη
Ο Τζεϊχούν ήταν δάσκαλος σε δημόσιο δημοτικό σχολείο της Σμύρνης επί 15 χρόνια. Είχε παντρευτεί μια καθηγήτρια γερμανικών, αλλά δεν είχε ευτυχισμένο γάμο. Τον τελευταίο χρόνο της κοινής τους ζωής λέει ότι είχαν χρεοκοπήσει. Είχε δανειστεί χρήματα –πρώτα από τράπεζες και έπειτα από τοκογλύφους όπως λέει– για να ανοίξει μια δική του επιχείρηση, αλλά έπεσε έξω. Βρέθηκε χρεωμένος με 70.000 ευρώ, ενώ εις βάρος του εκκρεμούσαν δικαστικές αποφάσεις για κατασχέσεις. Η συμπεριφορά του άλλαξε, λέει ότι βυθίστηκε στην κατάθλιψη και αποπέμφθηκε από το σχολείο όπου δίδασκε.
Ως λύση σκέφθηκε τη φυγή στην Ευρώπη. Η διασύνδεσή του με κάποιο κύκλωμα διακίνησης δεν ήταν δύσκολη υπόθεση. Στο Τσεσμέ γνώρισε κάποιον Τούρκο που του συστήθηκε ως Αχμέτ. «Μου είπε να μην ανησυχώ. Είπε ότι είναι εύκολη η δουλειά. Αποδείχθηκε όμως ότι ήταν ψεύτης», λέει. Τα μόνα στοιχεία που μοιράζεται γι’ αυτόν είναι ότι ήταν περίπου 35 ετών και ότι είχε στείλει τουλάχιστον 20 δρομολόγια με πρόσφυγες και μετανάστες από τα τουρκικά παράλια προς τα ελληνικά νησιά. Αργότερα, στις φυλακές της Χίου θα διαπίστωνε ότι άλλοι οκτώ συγκρατούμενοί του είχαν συνεργαστεί με τον ίδιο μεσάζοντα. Ηταν όμως οργισμένοι γιατί είχαν συλληφθεί, ενώ οι οικογένειές τους πίσω στην Τουρκία δεν είχαν λάβει ακόμη τα χρήματα που είχαν συμφωνήσει με τον Αχμέτ ως αμοιβή.
Ο πρώην δάσκαλος δεν είχε ιδιαίτερες γνώσεις ναυσιπλοΐας. Πέρα από κάποιες εξορμήσεις για ψάρεμα με φίλους υποστηρίζει ότι δεν είχε άλλη εμπειρία στη θάλασσα. Ο Αχμέτ τον οδήγησε στις 22 Αυγούστου του 2014 σε έναν κολπίσκο κοντά στο χωριό Ιλντίρ και επί δύο ώρες τον πέρασε από φροντιστήριο. Θα είχε στη διάθεσή του ένα πολυεστερικό μηχανοκίνητο σκάφος με εξωλέμβιο κινητήρα. Σε μήκος έφτανε τα επτά μέτρα και είχε λευκό χρώμα, με χρυσή και γκρι ρίγα στις παρειές, χωρίς όνομα και στοιχεία λιμένα νηολογίου. Εκεί έπρεπε να χωρέσει άλλους 22 ανθρώπους.
Ο Τζεϊχούν λέει ότι δεν έπιασε ποτέ χρήματα στα χέρια του. Οι πρόσφυγες κατέθεσαν αργότερα ότι είχαν πληρώσει σε άλλον διακινητή 2.500 ευρώ έκαστος για τη μεταφορά. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Τζεϊχούν παρέμενε σιωπηλός. Ωσπου το στρατιωτικό παρατηρητήριο της Παναγίας Οινουσσών Χίου εντόπισε τις κινήσεις του. Σκάφος του λιμενικού που εκτελούσε περιπολία στο πλαίσιο της επιχείρησης «Ποσειδών 2014» κλήθηκε να επέμβει. Ακολούθησε καταδίωξη με επικίνδυνους ελιγμούς και προειδοποιητικές βολές στον αέρα από τους λιμενικούς. Μέσα σε οκτώ λεπτά όλα είχαν τελειώσει, το μικρό πολυεστερικό σκάφος με τους πρόσφυγες είχε ακινητοποιηθεί.
«Δεν ήταν περιπέτεια»
«Ηξερα ότι αυτό που έκανα ήταν παράνομο και ότι ήταν πιθανό να συλληφθώ. Φυσικά και φοβόμουν. Δεν το θεωρούσα μια ευχάριστη περιπέτεια. Σε όλη τη διαδρομή η καρδιά μου χτυπούσε δυνατά», λέει στην «Κ» ο 43χρονος.
Πρωτοδίκως του επιβλήθηκε ποινή κάθειρξης 26 ετών και 4 μηνών. Στο Εφετείο η ποινή του μειώθηκε στα 10 έτη. Από τη φυλακή της Χίου μεταφέρθηκε στα Τρίκαλα και αφέθηκε ελεύθερος τον Μάρτιο του 2017 κάνοντας χρήση των ευεργετικών διατάξεων του νόμου 4322/2015 που έγινε γνωστός και ως «νόμος Παρασκευόπουλου» από το όνομα του πρώην υπουργού Δικαιοσύνης.
Στη φυλακή της Χίου υπήρχαν και άλλοι Τούρκοι σαν κι αυτόν. «Συνήθως επιλέγονται γι’ αυτές τις δουλειές άνθρωποι που έχουν αποκοπεί από την κοινωνία, που έχουν ανάγκη από λεφτά και βρίσκονται στο περιθώριο. Πολλοί είναι και χρήστες ναρκωτικών», λέει ο Τζεϊχούν, υποστηρίζοντας ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι οδηγοί είναι ο τελευταίος κρίκος στην αλυσίδα της διακίνησης ανθρώπων. Οι εγκέφαλοι των κυκλωμάτων μένουν συνήθως στην αφάνεια.
«Οι οδηγοί πιστεύουν ότι θα κάνουν 10 με 15 δρομoλόγια και ότι θα αποκτήσουν μια περιουσία. Ορισμένοι πράγματι το καταφέρνουν. Αλλά έχουν ήδη θυσιάσει την ελευθερία τους», λέει ο πρώην δάσκαλος.
Φωτογραφία από ανέφελες εποχές, όταν ο Τζεϊχούν δίδασκε σε δημοτικό σχολείο της Σμύρνης, προτού χάσει τη δουλειά του και βρεθεί χρεωμένος για χιλιάδες ευρώ σε τράπεζες και τοκογλύφους.
«Σπατάλησα χρόνια στη φυλακή, μετανιώνω»
Οσο καιρό παρέμενε στις φυλακές της Ελλάδας, ο Τζεϊχούν υποστηρίζει ότι δεν είχε κάποια όχληση από το κύκλωμα που τον στρατολόγησε στην Τουρκία. «Εάν είχα σκοπό να επιστρέψω στην Τουρκία, θα με πλήρωναν περίπου 2.000 ευρώ για το δρομολόγιο. Εγώ όμως ήθελα να συνεχίσω το ταξίδι μου», ισχυρίζεται. Σύμφωνα πάντως με Ελληνες δικηγόρους που έχουν εκπροσωπήσει Τούρκους διακινητές είναι πάγια τακτική των συλληφθέντων να αρνούνται ότι έλαβαν αμοιβή για τις υπηρεσίες τους.
Σταδιακά, στη φυλακή της Χίου οι κρατούμενοι για υποθέσεις διακίνησης ανθρώπων αυξάνονταν. Μόλις πρωτοπήγε ο Τζεϊχούν εκεί το 2014 αριθμούσαν τους 50. Τον Φεβρουάριο του 2016, όμως, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης, είχαν σχεδόν διπλασιαστεί. Από τους 154 κρατουμένους οι 103 (84 υπόδικοι και 19 κατάδικοι) εμπλέκονταν σε υποθέσεις διακίνησης μεταναστών. Επρόκειτο κυρίως για Τούρκους, Σύρους και Αφγανούς.
Ο πρώην δάσκαλος μοιράστηκε στη Χίο έναν θάλαμο μαζί με άλλους 20 κρατουμένους. Θυμάται ότι ένας συμπατριώτης του είχε περάσει στη Λέσβο από το Αϊβαλί με αλιευτικό σκάφος, είχε καταφέρει να αποβιβάσει τους πρόσφυγες και είχε συλληφθεί κατά την επιστροφή του. Αλλοι είχαν εμπλακεί σε περιστατικό με πυροβολισμούς. Και ένας ακόμη, μόλις είδε από μακριά το σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής να πλησιάζει, χλεύασε τους λιμενικούς χαιρετώντας τους. Είχε εμπιστοσύνη στο σκάφος του και στη μηχανή του, νόμιζε ότι θα διέφευγε. Σε λιγότερο από ένα μίλι, όμως, έμεινε από καύσιμα.
Με την αποφυλάκισή του και την απέλασή του στην Τουρκία, ο Τζεϊχούν έπρεπε να φτιάξει ξανά τη ζωή του. Δεν υπήρχε περίπτωση να εργαστεί ξανά ως δάσκαλος. Είχε δημευθεί το σπίτι του, έτσι τα περισσότερα χρέη του είχαν αποπληρωθεί. Παρέμεναν όμως κάποιες οικονομικές εκκρεμότητες. Εργάστηκε περιστασιακά σε διάφορες δουλειές. Για ένα διάστημα έγινε και λιμενεργάτης. Πλέον είναι σερβιτόρος σε ξενοδοχείο κατά την τουριστική σεζόν και δουλεύει σε νυχτερινό κέντρο διασκέδασης την υπόλοιπη περίοδο.
«Αν επέστρεφα στην Τουρκία και έμενα στο ίδιο περιβάλλον που ζούσα πριν, θα με προσέγγιζαν τα ίδια κυκλώματα ξανά. Ηθελα όμως να αλλάξω», λέει. «Σπατάλησα αυτά τα χρόνια στη φυλακή, πάνε, χάθηκαν. Αισθάνομαι μετανιωμένος για την επιλογή μου. Κατάλαβα πλέον πόσο πολύτιμη είναι η ελευθερία και δεν θα ήθελα να τη χάσω ξανά».
«Δεν ήμουν ο εγκέφαλος, αλλά το θύμα του κυκλώματος»
Στις φυλακές της Χίου αρχικά και των Τρικάλων αργότερα ο Τζεϊχούν είχε κάνει εντύπωση, τόσο στο σωφρονιστικό προσωπικό όσο και στους δικηγόρους που χειρίστηκαν την υπόθεσή του σε πρώτο και σε δεύτερο βαθμό. Σπάνια συναντούσαν κάποιον μορφωμένο διακινητή, ενώ ποτέ στο παρελθόν δεν είχε βρεθεί σε αυτήν τη θέση ένας δάσκαλος. Σε αντίθεση με τη δική του απολογία, πάντως, οι περισσότεροι συλληφθέντες για διακίνηση στο Ανατολικό Αιγαίο υποστηρίζουν ότι είχαν πλήρη άγνοια για την παρανομία της πράξης τους.
Μελετώντας απολογίες συλληφθέντων για παράνομη μεταφορά μεταναστών από περιστατικά των τελευταίων τριών ετών, η «Κ» παρουσιάζει ενδεικτικές περιπτώσεις όσων ισχυρίζονται ενώπιον των ανακριτών για να εξασφαλίσουν επιεική ποινική μεταχείριση.
Σε κάποιες περιπτώσεις, θέλοντας να δείξουν ότι δεν θα είχαν οικονομικό όφελος από τη μεταφορά μεταναστών, ορισμένοι συλληφθέντες προσπαθούν να αποδείξουν στα ελληνικά δικαστήρια ότι είχαν εργασία και σταθερό μεροκάματο. Ετσι, ένας Τούρκος κατηγορούμενος είχε υποστηρίξει ότι ήταν ιδιοκτήτης πρακτορείου τυχερών παιχνιδιών. Υπάρχουν πάντως και εκείνοι που ισχυρίζονται ότι είναι θύματα εκβιασμών και ότι αναγκάζονται να οδηγήσουν τις βάρκες από τα τουρκικά παράλια γιατί τα κυκλώματα των διακινητών κρατούν σε ομηρία συγγενείς τους.
«Δεν ήμουν εγώ ο εγκέφαλος της αποστολής, αλλά το θύμα του κυκλώματος δουλεμπόρων», είχε πει στην απολογία του στο Πρωτοδικείο Χίου 18χρονος Τούρκος που είχε κατηγορηθεί ως συγκυβερνήτης σκάφους για διακίνηση 16 Σύρων προσφύγων. Ο έφηβος, μόνιμος κάτοικος του χωριού Γκιουλμπαχτσέ κοντά στη Σμύρνη, είχε πει ότι ζούσε μόνος του καθώς ο πατέρας του ήταν στη φυλακή και η μητέρα του τους είχε εγκαταλείψει. Υποστήριξε ότι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του λόγω οικογενειακής βεντέτας με τον ιδιόκτητη ενός εστιατορίου, τον οποίο είχε χτυπήσει στο παρελθόν. Είπε πως ζούσε υπό διαρκή φόβο ότι θα τον σκότωναν για αντεκδίκηση και γι’ αυτό σκόπευε να φύγει στη Γερμανία.
«Πάσχω από αγοραφοβία και αντικοινωνικότητα, παίρνω χάπια για να κοιμάμαι τα βράδια», ανέφερε μεταξύ άλλων Σύρος συλληφθείς στη Χίο για παρόμοια υπόθεση. Είχε υποστηρίξει ότι οι γονείς του δολοφονήθηκαν στο Χαλέπι της Συρίας μπροστά στα μάτια του. «Τους πυροβόλησαν μέσα στον δρόμο και έκτοτε αντιμετωπίζω σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, με αποτέλεσμα να μην είμαι σε θέση να επικοινωνήσω ικανοποιητικά με οποιονδήποτε σε οποιαδήποτε γλώσσα, είτε κουρδικά είτε τουρκικά, να έχω εφιάλτες και έντονες φοβίες».
Σε άλλη υπόθεση διακίνησης, ένας Αφγανός που συνελήφθη στο Ανατολικό Αιγαίο για τη μεταφορά 31 μεταναστών είπε στην ανακρίτρια ότι κύκλωμα Τούρκων διακινητών (τους οποίους όμως δεν κατονόμασε) τον ανάγκασε να οδηγήσει το σκάφος. Ηταν ο μόνος τρόπος να του επιτρέψουν να ταξιδέψει, καθώς δεν διέθετε χρήματα για να τους πληρώσει.
«Μου εξήγησαν μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα πώς να χειρίζομαι τη λέμβο μαζί με έναν άλλο Αφγανό, που δεν τον είχα ξαναδεί. Φαινόταν κι αυτός φοβισμένος όπως εγώ. Ολα αυτά έγιναν πολύ μετά τα μεσάνυχτα. Μας εξήγησαν ότι θα οδηγούσαμε τη λέμβο μέχρι τα απέναντι ελληνικά παράλια κι εκεί θα περιμέναμε στην ακτή, όπου θα ερχόταν άλλη βάρκα να μας παραλάβει», είπε.
Σε αντίθεση πάντως με το 2015 και το 2016, τα τελευταία στοιχεία της Διεύθυνσης Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης δείχνουν ότι σήμερα έχει περιοριστεί ο αριθμός των κρατουμένων για υποθέσεις διακίνησης στις φυλακές της Χίου και της Κω. Στη Χίο σήμερα σε σύνολο 148 κρατουμένων οι 22 (13 υπόδικοι και 9 κατάδικοι) εμπλέκονται σε υποθέσεις διακίνησης. Αντίστοιχα στην Κω σε σύνολο 124 κρατουμένων οι 39 (31 υπόδικοι και 8 κατάδικοι) βρίσκονται στη φυλακή για παρόμοια αδικήματα.
«Στην αρχή, όταν βρέθηκα στον θάλαμο με άλλους 20 κρατούμενους στη Χίο ήταν σαν να βρίσκομαι στη μέση ενός εφιάλτη. Δεν το είχα συνειδητοποιήσει», λέει στην «Κ» ο πρώην δάσκαλος Τζεϊχούν. «Τουλάχιστον, τον καιρό που πέρασα εκεί έμαθα ποιους μπορώ να εμπιστεύομαι και ποιους πρέπει να αποφεύγω».
