Μπορεί να λέμε, ή ακόμα και να το πιστεύουμε, ότι η ηλικία είναι «απλά ένας αριθμός», δεν παύει όμως αυτός ο αριθμός να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς μας. Ταυτόχρονα, οι ατομικές μας ταυτότητες διαμορφώνουν το σύνολο του εθνικού, αλλά και παγκόσμιου πληθυσμού, που αυτή τη στιγμή βιώνει μια πρωτόγνωρη συνθήκη, καθώς ποτέ στο παρελθόν δεν είχε καταφέρει τόσο μεγάλος αριθμός ανθρώπων να επιβιώσει σε τόσο μεγάλες ηλικίες.
Το kathimerini.gr δημοσιεύει σήμερα το report «Μακροβιότητα, γήρανση και ασημένια οικονομία: Ευημερία για το άτομο – Ανάπτυξη για την οικονομία» που συνυπογράφουν οι: Αντιγόνη Λυμπεράκη (καθηγήτρια, Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πάντειο Πανεπιστήμιο), Πλάτων Τήνιος (οικονομολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς), Αλεξάνδρα Τραγάκη (καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας στο Τμήμα Γεωγραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο) και Θωμάς Γεωργιάδης. Η έρευνα εξετάζει τα εξής ζητήματα:
- Το δημογραφικό πεπρωμένο
- Γενιά και ηλικία: τα στοιχεία SHARE
- Το άτομο αντιμέτωπο με την γήρανση: Υγεία, οικογένεια, αλληλεγγύη
- Silver Economy – προκλήσεις – ευκαιρίες
- Αποτυχημένη γήρανση;
Μεταξύ άλλων, οι συγγραφείς εξετάζουν τις αιτίες πίσω από την εντυπωσιακή αριθμητική αύξηση των 65+, τις συνέπειες της γήρανσης του πληθυσμού, ενώ αναλύουν και την περίπτωση της Ελλάδας. Σημειώνουν ότι, αν και η δημογραφική πορεία της χώρας μας είναι μεσοπρόθεσμα προδιαγεγραμμένη, σε βάθος χρόνου δεν αποκλείονται οι εκπλήξεις, καθώς η αλληλεπίδραση της δημογραφίας με την οικονομία και οι επιπτώσεις στις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις δεν είναι διαχρονικά αμετάβλητες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και το ζήτημα της «προσαρμογής στη γήρανση» που όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς, αφορά εμάς τους ίδιους, καθώς οι δικές μας αποφάσεις και οι ρόλοι που αναλαμβάνουμε νοηματοδοτούν τους αριθμούς που προκύπτουν από τη δημογραφική ανάλυση.
Το κατά πόσο η γήρανση θα μπορούσε να μετουσιωθεί σε «αργυρή ανάπτυξη», είναι ένα ζήτημα που έρχεται να συμπληρώσει ερωτήματα και προβληματισμούς σχετικά με την κοινωνία, την αγορά, την κοινωνική και την οικογενειακή αλληλεγγύη.
Οι αλλαγές αυτές σχετίζονται με την υγεία και τη φυσική κατάσταση, την οικονομία και την εργασία, τις ανθρώπινες σχέσεις. Το κατά πόσο η γήρανση θα μπορούσε να μετουσιωθεί σε «αργυρή ανάπτυξη» – μια Silver Economy, είναι ένα άλλο ζήτημα που έρχεται να συμπληρώσει ερωτήματα και προβληματισμούς σχετικά με την κοινωνία, την αγορά, την κοινωνική και την οικογενειακή αλληλεγγύη, ενώ τέλος εξετάζεται το πώς αντιδρούν τα ίδια άτομα στην Ελλάδα σε σχέση με άλλες χώρες.
Βασική πηγή πληροφοριών του report αποτελεί η ευρωπαϊκή έρευνα SHARE, που καταγράφει τις εμπειρίες ενός μεγάλου δείγματος ατόμων ηλικίας 50 ετών και άνω από το 2004, περίπου κάθε δύο χρόνια.
Η πληθυσμιακή συρρίκνωση της Ελλάδας
Ως συνέπεια της δημογραφικής γήρανσης, τις επόμενες δεκαετίες, ο πληθυσμός της Ελλάδας αναμένεται να μειωθεί σημαντικά. Από το 2011, οι γεννήσεις στην Ελλάδα είναι λιγότερες από τους θανάτους και η μεταξύ τους διαφορά αυξάνεται με τον χρόνο.
Oπως σημειώνουν οι συγγραφείς του report, τα επόμενα 30 χρόνια η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας δεν μπορεί να αποφευχθεί, μπορεί μόνο να μετριασθεί. Ακόμα και αυτό όμως, εξηγούν, δεν είναι εύκολο να συμβεί. Χρειάζονται μεταναστευτικές εισροές και ένα μείγμα πολιτικών στήριξης της οικογένειας που αφορούν στην αγορά εργασίας, τη στέγη, την επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο και την πρόνοια.
Αντίστοιχα δύσκολη είναι η αποτροπή της περαιτέρω γήρανσης, ακόμα και αν το προσδόκιμο ζωής σταματήσει να αυξάνει. Λόγω του «συνωστισμού» που παρατηρείται στις ηλικίες άνω των 55 ετών, τα ποσοστά των ηλικιωμένων στον συνολικό πληθυσμό θα συνεχίσουν να αυξάνουν. Ταυτόχρονα, ένα κορίτσι που γεννιέται σήμερα στην Ελλάδα εκτιμάται ότι θα ζήσει κατά μέσο όρο 83 χρόνια. Στην πραγματικότητα η πιθανότητα να ζήσει πολύ περισσότερο είναι πολύ μεγάλη. Σχεδόν τα μισά από τα σημερινά δεκάχρονα παιδιά εκτιμάται ότι θα γιορτάσουν τα εκατοστά γενέθλιά τους.
Το γράφημα(κάτω) θέτει τα αδρά δημογραφικά χαρακτηριστικά του πεπρωμένου της Ελλάδας: την αριθμητική εξέλιξη του πληθυσμού ανά μεγάλη ηλικιακή ομάδα για τα επόμενα δεκαεπτά χρόνια –ως το 2040– έναν ορίζοντα που ταυτίζεται με το απώτατο συνηθισμένο χρονικό προγραμματισμό.
Τα στοιχεία προέρχονται από τη διάμεση προβολή πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών.
Φυσική κατάσταση και ψυχική υγεία των άνω των 50 στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα φαίνεται πως οι άνθρωποι 50+ απολαμβάνουν καλύτερη υγεία, καθώς το ποσοστό εκείνων που αναφέρουν την κατάσταση της υγείας τους ως «κακή» είναι 8,8%. Σε 11 χώρες οι άνθρωποι ηλικίας άνω των 50 ετών αναφέρουν ότι έχουν χειρότερη υγεία, και σε 6 καλύτερη σε σύγκριση με την Ελλάδα.
Ενώ όμως συνολικά οι άνθρωποι τρίτης ηλικίας στην Ελλάδα φαίνονται υγιέστεροι, ο ρυθμός επιδείνωσης της υγείας τους καθώς μεγαλώνουν είναι ταχύτερος. Ενώ στις βόρειες χώρες τα άτομα σε κακή υγεία διπλασιάζουν το ποσοστό τους από τις ηλικίες 50-64 στις ηλικίες πάνω από τα 80, στην Ελλάδα (και στις άλλες χώρες του Νότου) ο ρυθμός επιδείνωσης είναι πολύ ταχύτερος (9 φορές). Εξετάζοντας τη μεγάλη εικόνα και στην ψυχική υγεία η Ελλάδα σημειώνει λιγότερο θετικές επιδόσεις, σε σύγκριση με αυτές της φυσικής υγείας. Το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 50 ετών που εμφανίζει δυσλειτουργίες σε πάνω από 4 διαστάσεις της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα είναι ελαφρά υψηλότερο από τον μέσο όρο (στο 32% έναντι του 30%).
Θα μπορούσε να τονωθεί η παραγωγικότητα;
Στην Ελλάδα καταγράφεται ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης (48% έναντι μέσου όρου χωρών στο 59%) μετά την ηλικία των 50 (και μέχρι τα 64). Οπως σημειώνουν οι συγγραφείς, ίσως το πλέον ενδιαφέρον εύρημα είναι ότι η Ελλάδα αποκλίνει από τη γενικευμένη τάση όλων των άλλων χωρών που κινούνται προς την παράταση του εργασιακού βίου μετά το 2007. Ετσι, η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που μειώνεται το ποσοστό ατόμων 50-65 ετών που απασχολούνται, από 52% σε 48%. Την ίδια ώρα, στο σύνολο των χωρών του δείγματος το ποσοστό αυτό αυξάνει από 50% σε 59%. Επιπλέον, η Ελλάδα καταλαμβάνει την πρώτη θέση με 55% των γυναικών που δεν έχουν εργαστεί ποτέ, και αναλογικά το μικρότερο ποσοστό όσων έχουν εργαστεί με αμοιβή ίση ή μεγαλύτερη του 67% του μισθού του συζύγου τους (στη Σουηδία μόλις 4% των γυναικών δεν έχουν εργασθεί ποτέ, και 73% είχαν αμοιβή μεγαλύτερη του 67% του συζύγου τους).
