Η Σουηδία διαχρονικά αποτελεί μία από τις χώρες με τους καλύτερους δείκτες οδικής ασφάλειας στην Ευρώπη και αναμφισβήτητα ένα καλό παράδειγμα βραχυπρόθεσμων μέτρων και μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την Ελλάδα και τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Με περίπου 22 νεκρούς ανά εκατομμύριο κατοίκων τα τελευταία χρόνια (τη στιγμή που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 46 νεκροί ανά εκατομμύριο κατοίκων) και πολλές πρωτιές σε επιμέρους κατηγορίες (γράφημα κάτω), η Σουηδία συγκαταλέγεται δίκαια στις χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις σε όλους τους βασικούς δείκτες (νεκροί, τραυματίες, ατυχήματα) τις τελευταίες δεκαετίες.
Νεκροί σε οδικά ατυχήματα ανά εκατομμύριο κατοίκων
Ο
Η Σουηδία, επιπλέον, σημειώνει τη δεύτερη καλύτερη επίδοση και στον δεύτερο πλέον σημαντικό και συγκρίσιμο δείκτη οδικής ασφάλειας, τον αριθμό των νεκρών ανά 10.000 οχήματα. Στη Σουηδία ο αριθμός είναι 0,35, τη στιγμή που ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 0,65 νεκροί ανά 10.000 οχήματα.
Πώς μοιάζει, όμως, η σύγκριση της Σουηδίας με την Ελλάδα, δηλαδή ανάμεσα σε δύο χώρες με σχετικά ίδιο πληθυσμό (περίπου 10,5 εκατομμύρια) αλλά μεγάλες διαφορές στους δείκτες οδικής ασφάλειας; Το επόμενο γράφημα για την εικοσαετία 2004-2023 μας δίνει μια γλαφυρή εικόνα.
Από το παραπάνω γράφημα προκύπτει ότι την εικοσαετία 2004 – 2023 έχουν χαθεί σχεδόν 15.000 περισσότερες ανθρώπινες ζωές στους ελληνικούς δρόμους συγκριτικά με τη Σουηδία (20.866 νεκροί στην Ελλάδα έναντι 6.188 στη Σουηδία), υπερτριπλάσιες απώλειες, ένα σοκαριστικό νούμερο. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η καλύτερη επίδοση της Ελλάδας το 2020 (με τη βοήθεια της μείωσης των μετακινήσεων λόγω COVID) είναι χειρότερη από τη χειρότερη επίδοση της Σουηδίας το μακρινό 2004.
Αραγε, τι διαφοροποιεί τη Σουηδία από την Ελλάδα και τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες;
Το Οραμα Μηδέν
Το Vision Zero ή Οραμα Μηδέν είναι μία στρατηγική της Σουηδίας που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 1997 και στοχεύει στην εξάλειψη όλων των θανάσιμων και σοβαρών τροχαίων ατυχημάτων, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει την ασφαλή, υγιή και δίκαιη κινητικότητα για όλους. Το Vision Zero έχει εμπνεύσει πολλές χώρες και πόλεις στην Ευρώπη να υιοθετήσουν παρόμοιες πολιτικές και στρατηγικές για την οδική ασφάλεια με επιτυχία και τώρα κερδίζει έδαφος και στις αμερικανικές πόλεις.
Το Vision Zero αποτελεί μια καινοτόμο προσέγγιση που έχει ως βασική της αρχή πως η ανθρώπινη ζωή και υγεία είναι πάνω από όλα, το ανθρώπινο λάθος είναι αποδεκτό και αναμενόμενο και η ευθύνη για την οδική ασφάλεια είναι κοινή
Το Vision Zero δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα των οδικών ατυχημάτων και της οδικής ασφάλειας με τον παραδοσιακό τρόπο. Αποτελεί μια καινοτόμο προσέγγιση που έχει ως βασική της αρχή πως η ανθρώπινη ζωή και υγεία είναι πάνω από όλα, το ανθρώπινο λάθος είναι αποδεκτό και αναμενόμενο και η ευθύνη για την οδική ασφάλεια είναι κοινή.
Πιο συγκεκριμένα, το Vision Zero αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποι θα κάνουν λάθη, επομένως το οδικό σύστημα και οι σχετικές πολιτικές πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε αυτά τα αναπόφευκτα λάθη να μην οδηγούν σε σοβαρούς τραυματισμούς ή θανάτους. Αυτό σημαίνει ότι οι σχεδιαστές του συστήματος μεταφορών και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αναμένεται να βελτιώσουν το οδικό περιβάλλον, τις πολιτικές (όπως η διαχείριση της ταχύτητας) και άλλα συναφή συστήματα για να εξασφαλίσουν ότι οι συγκρούσεις, όταν και όποτε γίνονται, να είναι όσο το δυνατό λιγότερο σοβαρές και επικίνδυνες. Επιπλέον, το Vision Zero αφορά διεπιστημονική προσέγγιση, και συνδυάζει διάφορους και απαραίτητους ενδιαφερόμενους για να αντιμετωπιστεί το περίπλοκο ζήτημα των οδικών ατυχημάτων και της οδικής ασφάλειας. Τέλος, αναγνωρίζει ότι πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην ασφαλή κινητικότητα, συμπεριλαμβανομένων του σχεδιασμού των δρόμων, των ταχυτήτων, των συμπεριφορών, της τεχνολογίας και των πολιτικών, και θέτει σαφείς στόχους για την επίτευξη του κοινού στόχου μηδενικών θανάτων και σοβαρών τραυματισμών.
Οι βασικές στρατηγικές που περιλαμβάνει η εφαρμογή του Vision Zero είναι οι εξής:
- Η δημιουργία συνεργασίας και λογοδοσίας όλων των εμπλεκομένων φορέων (υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, αξιωματούχοι δημόσιας υγείας, αστυνομία, κοινωνία κ.ά.)
- Η συλλογή, ανάλυση και χρήση δεδομένων και δεικτών οδικής ασφάλειας
- Η διαχείριση της ταχύτητας σε ασφαλή επίπεδα, ώστε τυχόν συγκρούσεις να μην οδηγούν σε απώλεια ζωής ή σε σοβαρούς τραυματισμούς
- Ο ορισμός σαφούς χρονοδιαγράμματος για την επίτευξη των στόχων που θέτουν τα συνεχώς επικαιροποιούμενα στρατηγικά σχέδια
Ας δούμε στην πράξη πώς εφαρμόζονται αυτές οι στρατηγικές:
Ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας
Η εθνική νομοθεσία για την οδική ασφάλεια στη Σουηδία διαφέρει σε κάποια σημεία από τις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. και βέβαια και από τον αντίστοιχο Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας στην Ελλάδα. Οι κύριες διαφοροποιήσεις στις πιο συχνές και επικίνδυνες παραβάσεις (ταχύτητα, αλκοόλ, κινητό τηλέφωνο) είναι οι εξής:
Ταχύτητα
Τα όρια ταχύτητας που ισχύουν σύμφωνα με τη νομοθεσία της Σουηδίας ανά τύπο οδού είναι:
- Σε αστικές περιοχές, το όριο ταχύτητας κυμαίνεται από 30 έως 50 χλμ./ώρα (στην Ελλάδα το σχετικό όριο είναι 50 χλμ./ώρα)
- Σε οδούς εκτός πόλης, το όριο ταχύτητας είναι 70 χλμ./ώρα (στην Ελλάδα το σχετικό όριο είναι 90 – 110 χλμ./ώρα)
- Σε αυτοκινητόδρομους, το όριο ταχύτητας είναι 110 χλμ./ώρα (στην Ελλάδα το σχετικό όριο είναι 120-130 χλμ./ώρα)
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η Σουηδία έχει ελαφρώς χαμηλότερα όρια ταχύτητας σε κάθε τύπο οδού, συμβάλλοντας θετικά στη μείωση των ατυχημάτων. Θυμίζουμε ότι σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, μείωση της μέσης ταχύτητας κατά 1 χλμ./ώρα οδηγεί σε μείωση των ατυχημάτων κατά 3%.
Αλκοόλ
Αναφορικά με την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ η νομοθεσία είναι αυστηρότερη από αυτήν στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης καθώς το γενικό όριο επιτρεπόμενης κατανάλωσης στη Σουηδία είναι 0,2 g/l ενώ στην πλειονότητα των χωρών της Ε.Ε. (και στην Ελλάδα) το βασικό όριο είναι 0,5 g/l.
Αλλά ακόμα πιο σημαντικό είναι το εξής: σύμφωνα με τα στοιχεία των ελέγχων που διεξάγονται στη Σουηδία οι οδηγοί παρουσιάζουν εξαιρετικά ποσοστά συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, καθώς μόνο 0,25% των οδηγών βρέθηκε να έχει ξεπεράσει το όριο επιτρεπόμενης κατανάλωσης αλκοόλ. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν αντίστοιχα επίσημα στατιστικά από την Αστυνομία, ωστόσο τα αποτελέσματα του ευρωπαϊκού έργου Baseline (άνοιξη 2022) έδειξαν ότι το ποσοστό των οδηγών που οδηγεί υπό την επήρεια αλκοόλ ανέρχεται στο 1,2%.
- Οσον αφορά τα πρόστιμα που επιβάλλονται στη Σουηδία
όταν η κατανάλωση είναι μεταξύ 0,2 και 0,3 g/l αυτά αφορούν χρηματικό ποσό - όταν η κατανάλωση είναι μεταξύ 0,3 και 1,0 g/l το χρηματικό πρόστιμο συνοδεύεται με κατάσχεση διπλώματος μέχρι ένα χρόνο
- ενώ όταν η κατανάλωση υπερβαίνει το 1,0 g/l ο οδηγός τιμωρείται επιπλέον με φυλάκιση ενός μήνα κατ’ ελάχιστο και κατάσχεση διπλώματος 2 ετών κατ’ ελάχιστο
Αντίστοιχα στη Ελλάδα, το γενικό όριο κατανάλωσης αλκοόλ είναι 0,5 g/l και οι ποινές αφορούν:
- χρηματικό πρόστιμο και βαθμούς ποινής στο δίπλωμα του οδηγού μεταξύ 0,5 και 0,80 g/l
- από 0,8 g/l έως 1,10 g/l το χρηματικό πρόστιμο συνοδεύεται και με κατάσχεση διπλώματος
- ενώ όταν η συγκέντρωση οινοπνεύματος είναι άνω του 1,10 g/l η ποινή αφορά και φυλάκιση
Κινητό τηλέφωνο
Η αντιμετώπιση στη χρήση του κινητού τηλεφώνου είναι κοινή και για τις 2 χώρες καθώς από το 2018 η χρήση του κινητού τηλεφώνου εν ώρα οδήγησης επιτρέπεται μόνο όταν είναι τοποθετημένο σε ειδική θέση για ανοικτή ακρόαση ή όταν χρησιμοποιείται με ασύρματο Bluetooth. Αντιθέτως, δεν επιτρέπεται η χρήση του κινητού συνδυάζοντάς το με ενσύρματα ακουστικά τύπου hands free.
Σχετικά με τα πρόστιμα
- Στη Σουηδία η ποινή αφορά χρηματικό πρόστιμο και βαθμούς ποινής στο δίπλωμα του οδηγού
- Στην Ελλάδα η ποινή που αναλογεί στην παράβαση της μη χρήσης κινητού τηλεφώνου είναι αφαίρεση πινακίδων οχήματος κυκλοφορίας και κατάσχεση άδειας οδήγησης για 60 ημέρες.
Αστυνόμευση
Αν οι διαφορές στους κανόνες είναι σε γενικές γραμμές μικρές, οι διαφορές στην εφαρμογή των κανόνων και στην αστυνόμευση είναι άλλη υπόθεση. Μια παράμετρος στην οποία η Σουηδία πρωτοπορεί είναι η χρήση ηλεκτρονικών μέσων σε επίπεδο αστυνόμευσης.
2.450 κάμερες ελέγχου παραβίασης του ορίου ταχύτητας είναι τοποθετημένες στο αστικό και υπεραστικό δίκτυο της Σουηδίας. Τα οχήματα που παρανομούν ταυτοποιούνται από την κάμερα και το πρόστιμο ταχυδρομείται στον οδηγό συνοδευόμενο από αποδεικτικό υλικό της παράβασης
Εχοντας θεωρήσει η Σουηδία την υπερβολική ταχύτητα ως τη βασικότερη αιτία πρόκλησης ατυχημάτων, 2.450 κάμερες ελέγχου παραβίασης του ορίου ταχύτητας είναι τοποθετημένες στο αστικό και υπεραστικό δίκτυο της χώρας για τον εντοπισμό πιθανώς παραβάσεων. Μέσω αυτοματοποιημένης διαδικασίας, τα οχήματα οδηγών που παρανομούν ταυτοποιούνται από την κάμερα και το πρόστιμο ταχυδρομείται συνοδευόμενο από αποδεικτικό υλικό της παράβασης. Τα πρόστιμα στη Σουηδία διαθέτουν έναν μοναδικό κωδικό αναφοράς, ώστε να μπορούν να εξοφλούνται και ηλεκτρονικά άμεσα μέσω μεταφοράς χρημάτων σε τραπεζικό λογαριασμό.
Παράλληλα με τα ηλεκτρονικά μέσα διεξάγονται και επιτόπιοι έλεγχοι από την αστυνομία, τα αποτελέσματα των οποίων δημοσιοποιούνται τακτικά –πράγμα που επίσης επιβάλλει η στρατηγική του Vision Zero. Ωστόσο, παρατηρείται διαρκώς μείωση των επιτόπιων ελέγχων τόσο εξαιτίας της υποστελέχωσης της Αστυνομίας όσο και της αυξημένης χρήσης των καμερών.
Χαρακτηριστικά το 2010 είχαν καταγραφεί 2,7 εκατομμύρια έλεγχοι για υπέρβαση του επιτρεπτού ορίου αλκοόλ ενώ το 2019 καταγράφηκαν οι μισοί έλεγχοι. Σε αυτό το πλαίσιο αξίζει να σημειωθεί μία πρωτότυπη ιδέα της Σουηδίας να προσλάβει προσωπικό που δεν ανήκει στο αστυνομικό σώμα για να διεξάγει ελέγχους για την κατανάλωση αλκοόλ (καθώς η εν λόγω παράβαση δεν μπορεί να αστυνομευτεί με ηλεκτρονικά μέσα). Ωστόσο η ιδέα αυτή δεν έχει εφαρμοστεί ακόμα.
Η χώρα επενδύει συνεχώς σε καινοτομίες που βελτιώνουν την ασφάλεια των οχημάτων και των πεζών, ενώ παράλληλα η εκπαίδευση των οδηγών είναι υψηλού επιπέδου και η ευαισθητοποίηση για την οδική ασφάλεια είναι βαθιά ριζωμένη στην κοινωνία
Το αποτέλεσμα της αποτελεσματικής αστυνόμευσης και της εφαρμογής των αυστηρών κανόνων έχει αποτέλεσμα. Αλλά η στρατηγική Vision Zero προδιαγράφει και την ανάπτυξη επιπλέον λύσεων, με τη χρήση προηγμένων τεχνολογιών, όπως έξυπνοι δρόμοι και συστήματα αυτόνομης οδήγησης. Η χώρα επενδύει συνεχώς σε καινοτομίες που βελτιώνουν την ασφάλεια των οχημάτων και των πεζών, ενώ παράλληλα η εκπαίδευση των οδηγών είναι υψηλού επιπέδου και η ευαισθητοποίηση για την οδική ασφάλεια είναι βαθιά ριζωμένη στην κοινωνία. Οι οδηγοί είναι πειθαρχημένοι και τηρούν τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας.
Οπως είναι αναμενόμενο, πολλές χώρες και πόλεις υιοθέτησαν την Προσέγγιση Ασφαλούς Συστήματος και το Οραμα Μηδέν στα Εθνικά τους Σχέδια για τη βελτίωση του επιπέδου της οδικής ασφάλειας. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, το 2011, με τη διακήρυξη της Λευκής Βίβλου, υιοθέτησε για πρώτη φορά το όραμα για μηδενικές απώλειες για την οδική ασφάλεια. Στη συνέχεια, τον Μάιο του 2018, με το Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης για την οδική ασφάλεια για τη δεκαετία 2021-2030, η Ε.Ε. επιβεβαίωσε εκ νέου τον φιλόδοξο μακροπρόθεσμο στόχο της για επίτευξη αριθμού θανατηφόρων ατυχημάτων στις οδικές μεταφορές όσο το δυνατόν πλησιέστερου στο μηδέν σε συγκεκριμένο πλέον ορίζοντα, έως το 2050, και πρόσθεσε ότι ο ίδιος στόχος θα πρέπει να επιτευχθεί και για τους σοβαρούς τραυματισμούς.
Μεμονωμένες χώρες και πόλεις ασπάζονται πλέον το ίδιο όραμα θέτοντας ωστόσο διαφορετικούς επί μέρους στόχους. Η Αυστραλία για παράδειγμα θέτει ως στόχο τους μηδέν νεκρούς σε οδικά ατυχήματα το 2050 ενώ η Ολλανδία, η Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο το υιοθετούν χωρίς αντίστοιχο στόχο μηδενισμού των νεκρών. Στις ΗΠΑ πολλές Πολιτείες υιοθετούν το όραμα μηδέν στις στρατηγικές τους, θέτοντας ωστόσο επιμέρους στόχους και όχι μηδενισμό των νεκρών.
Υπάρχει, ωστόσο, και ένας αντίλογος. Η Σουηδία, η χώρα που εισήγαγε την έννοια του Vision Zero, είχε θέσει αρχικά στόχο τον μηδενισμό των νεκρών σε οδικά ατυχήματα το 2020. Προφανώς ο στόχος δεν επετεύχθη. Ισα ίσα, αν και η εφαρμογή του προγράμματος οδήγησε σε δραματική βελτίωση των στοιχείων το πρώτο διάστημα, τα τελευταία δέκα χρόνια η μείωση των θανάτων ανακόπηκε.
Ενα από τα κομμάτια του πάζλ
Από ό,τι φαίνεται, από μόνο του το Οραμα Μηδέν, όπως και κάθε στρατηγικό σχέδιο οδικής ασφάλειας που θέτει κάθε χώρα, δεν εγγυάται τη βελτίωση των δεικτών οδικής ασφάλειας και εκ του αποτελέσματος δεν οδηγεί νομοτελειακά στον μηδενισμό τους. Είναι όμως ένα από τα κομμάτια του παζλ που απαιτούνται σε συνδυασμό με την τεχνολογία, την αστυνόμευση, την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση, για να καταφέρει κάθε χώρα να βελτιώσει τις επιδόσεις της στην οδική ασφάλεια.
Στη δική μας χώρα απαιτούνται και πολιτική βούληση και θαρραλέες αποφάσεις για τη δραστική βελτίωση του επιπέδου οδικής ασφάλειας και την επίτευξη, έστω, των στόχων που έχει θέσει το στρατηγικό Σχέδιο 2021-2030.
