Ο Καρλ Γκούσταφ Γιουνγκ (1875-1961) είναι ένας από τους σημαντικότερους ψυχιάτρους και ψυχαναλυτές. Εισηγητής της αναλυτικής ψυχολογίας, δημιουργός ευρέως πλέον διαδεδομένων όρων, όπως εξωστρεφής και ενδοστρεφής προσωπικότητα, σύμπλεγμα, αρχέτυπα και συλλογικό ασυνείδητο, ο Γιουνγκ άλλαξε την πορεία της επιστήμης της ψυχολογίας. Η Καθημερινή παρακολουθούσε την εξέλιξη των θέσεών του και μάλιστα τον Ιούλιο του 1960 δημοσιεύει σε συνέχειες μια συνέντευξη του «γηραιού φιλοσόφου» στον Γκόρντον Γιανγκ. Ο 85χρονος πλέον Γιουνγκ, από την πολυθρόνα στον κήπο του σπιτιού του πάνω στην όχθη της λίμνης της Ζυρίχης, μιλάει για τις θεωρίες του, για τη διαφωνία του με τις απόψεις του Φρόιντ, του οποίου αποτέλεσε για αρκετά χρόνια στενός συνεργάτης, αλλά και για τα πιο ανορθόδοξα ενδιαφέροντά του, όπως η αλχημεία και η αστρολογία. Όπως γράφει ο Γιανγκ, «ασφαλώς κανένας προφήτης δεν υπήρξε ποτέ ολιγώτερον δογματικός από τον δρα Γιουγκ. Ο άνθρωπος, τον οποίον, η δι’ όλης του της ζωής παραταθείσα αναζήτησις των βασικών ριζών της ανθρωπίνης συμπεριφοράς, ωδήγησεν εις την μελέτην της “Γιόγκα”, της αλχημείας, της αστρολογίας, του Βουδδισμού, των προϊστορικών τοιχογραφιών των σπηλαίων και πολλών άλλων παραδόξων πεδίων, δεν επέτρεψε ποτέ εις τας απαιτήσεις του πνεύματος να επισκιάσουν την σημασίαν της φυσικής, υλικής ζωής». Επίσης, μιλάει για την καθημερινή του ζωή και αναλύει τις απόψεις του σχετικά με το τι συμβαίνει στον άνθρωπο μετά τα 40 και το πώς πρέπει οι γέροντες «να εξακολουθούν να ζουν συμμορφούμενοι προς τους νέους καιρούς και να αντιληφθούν ότι ο χρόνος θα τους εφοδιάση με όλας τας απαιτουμένας καινοτομίας». Στην εισαγωγή της έκδοσης, ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής Ηλίας Βλάχος αποτιμά από τη δική του σκοπιά το έργο του Καρλ Γιουνγκ και τη θέση του στην ιστορία της επιστήμης της ψυχολογίας.
Μια πολύπλευρη προσέγγιση του ανθρώπινου ψυχισμού
O Ελβετός ψυχίατρος Καρλ Γκούσταφ Γιουνγκ υπήρξε μαζί με τον Σίγκμουντ Φρόιντ και τον Άλφρεντ Άντλερ από τους θεμελιωτές και τις εμβληματικές μορφές της Ψυχανάλυσης και της ψυχοδυναμικής Ψυχιατρικής, η οποία εστιάζεται στην παρατήρηση των ενδοψυχικών φαινομένων και συγκρούσεων και δεν περιορίζεται μόνο στην εξωτερική αποτύπωση και ταξινόμηση της ψυχοπαθολογικής σημειολογίας και συμπτωματολογίας.
Γεννήθηκε στο Kesswil της Ελβετίας στις 26 Ιουλίου 1875 και, ενώ υπήρξε εσωστρεφής ως παιδί, ανέπτυξε από μικρός φιλίες που διήρκεσαν μια ζωή. Ο πατέρας του ήταν ιερέας, αυστηρός ως χαρακτήρας, και οι δογματικές συζητήσεις του για τη θεολογία αποξένωναν τον νεαρό Καρλ. Η μητέρα του ήταν διαισθητικός άνθρωπος που έπασχε από κατάθλιψη κατά την παιδική του ηλικία. Υπήρχαν αρκετοί συγγενείς, και από τις δύο πλευρές της οικογένειάς του, που ήταν ιερείς και, παρόλο που υπήρχε η προσδοκία να ακολουθήσει την οικογενειακή παράδοση, ο Γιουνγκ αποφάσισε αντ’ αυτού να φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας από το 1895 έως το 1900.
Πριν αποφασίσει να σπουδάσει Ιατρική, σπούδασε Βιολογία, Ζωολογία, Παλαιοντολογία και Αρχαιολογία, είχε δε αναπτύξει ένα ενδιαφέρον για τα πνευματικά φαινόμενα ενώ πήγαινε ακόμη σχολείο. Στην Ιατρική Σχολή ήταν γνωστός για το σπινθηροβόλο πνεύμα του, το γέλιο του, τον μεγάλο σωματότυπό του, τη δύναμή του και την ενεργή συμμετοχή του σε ομάδες. Ήταν δε πρόεδρος των φοιτητών Ιατρικής της σχολής του. Οι ομιλίες του στην αδελφότητα των φοιτητών σε θέματα εμπειρικής επιστήμης, φιλοσοφίας και θρησκείας πυροδότησαν το ενδιαφέρον του για την Ψυχιατρική, η οποία αποτελούσε τον ιδανικό για εκείνον συνδυασμό Ιατρικής και Πνευματικότητας. Βαθιά διαισθητικός, είχε την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τον άλλο εύκολα στην επαφή.
O Γιουνγκ εκπαιδεύτηκε στην Ψυχιατρική στη Ζυρίχη, στην παγκοσμίως γνωστή κλινική Bürgholzli, που έδινε έμφαση στην έρευνα τόσο των βιολογικών όσο και των κοινωνικών παραγόντων στην ψυχιατρική θεραπεία. Μέντοράς του στην κλινική ήταν ο Eugen Bleuler, γνωστός και για την εισαγωγή του όρου «σχιζοφρένεια» για το γνωστό ψυχιατρικό σύνδρομο, όρου που επικράτησε τελικά και στην παγκόσμια βιβλιογραφία έναντι του προηγούμενου όρου «πρώιμη άνοια/dementia praecox», που είχε επινοήσει ο Emil Kräpelin μερικά χρόνια νωρίτερα στο Μόναχο. Ως νεαρός ψυχίατρος ο Γιουνγκ συνέγραψε την κλασική μελέτη ψυχοπαθολογίας Η ψυχολογία της πρώιμης άνοιας, στην οποία αποδίδει νόημα στις λέξεις και στη συμπεριφορά των ασθενών με σχιζοφρένεια. Η κλινική υπόδειξη από τον Γιουνγκ σχάσεων/ρήξεων σε συμπλέγματα λόγου και συμπεριφοράς επηρέασαν τον Bleuler στην επιλογή του όρου «σχιζο-φρένεια» («νους σε σχάση», όπου «φρην-φρενός» στα αρχαία ονομάζεται το διάφραγμα που διαχώριζε το θυμικό από το βουλητικό, κατά τον Πλάτωνα).
***
Η ψυχιατρική έρευνα του Γιουνγκ, που αποτέλεσε και μέρος της διατριβής του με τίτλο Σχετικά με την ψυχολογία και την παθολογία των λεγόμενων απόκρυφων φαινομένων» (1902), επικεντρωνόταν στην επιστημονική μελέτη φαινομένων της συνείδησης σε ένα φάσμα από το συνειδητό στο ασυνείδητο: αποσυνδετικά φαινόμενα, σχάσεις και εκστατικές καταστάσεις. Η έλξη του για τη θεωρία του ασυνειδήτου τον ώθησε στη γνωριμία του με τον Σίγκμουντ Φρόιντ το 1906, αποστέλλοντάς του το πρόσφατο βιβλίο του, Μελέτες για τη διασύνδεση των λέξεων (Studies in Word Association).
Η γνωριμία και η φιλία των δύο ανδρών κράτησε έως το 1912, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Γιουνγκ έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στη θεμελίωση της Ψυχανάλυσης ως θεωρίας και πρακτικής, διατελώντας δε βασικός διοργανωτής και πρώτος πρόεδρος της ∆ιεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης για μία πενταετία. Οι δύο άνδρες εργάστηκαν στενά στη θεωρία του Ασυνειδήτου και από πολλούς ο Γιουνγκ εθεωρείτο φυσικός διάδοχος του Φρόιντ. Η ρήξη όμως επήλθε ανάμεσά τους ως προς τη θεωρία του Φρόιντ, ο οποίος υποστήριζε ότι η βασική δύναμη που ωθεί κάθε άνθρωπο προέρχεται από τη σεξουαλική ενόρμησή του και ονομάζεται libido, η οποία βρίσκεται στη ρίζα κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, το δημιουργικό έργο του ανθρώπου δεν αποτελεί παρά εξιδανίκευση ή μετουσίωση της λιβιδινικής ενόρμησης.
Ο Γιουνγκ θεώρησε αρκετά περιοριστική τη θεώρηση της σεξουαλικής ενόρμησης ως το μόνο κίνητρο της ανθρώπινης δραστηριότητας και στο βιβλίο του Μεταμορφώσεις και σύμβολα της libido, που εκδόθηκε στην αγγλική γλώσσα με τον τίτλο Ψυχολογία του Ασυνειδήτου (1912), διαφοροποιήθηκε από τον Φρόιντ στο ότι η libido ως σεξουαλική ενόρμηση είναι πάντοτε παρούσα στη ζωτική δραστηριότητα του κάθε ανθρώπου, μαζί όμως και με άλλα κίνητρα ίσης σημασίας, όπως η πείνα, η αρχομανία, η ανάγκη της θρησκευτικότητας κ.ά. Η θέση του αυτή προκάλεσε την οριστική ρήξη με τον Φρόιντ, που ίδιος ο Φρόιντ στιγμάτισε με προσωπικές κατηγορίες εναντίον του Γιουνγκ, τις οποίες ο δεύτερος δεν ανταπέδιδε. Όταν επήλθε η λύση της συνεργασίας μεταξύ της ομάδας της Βιέννης (Φρόιντ) και της Ζυρίχης, ο Γιουνγκ ανακοίνωσε την παραίτησή του από τη θέση του αρχισυντάκτη της κοινής ψυχαναλυτικής έκδοσης, αναφέροντας ως αιτία μόνο τους «προσωπικούς λόγους».
***
Μελέτησε τη γιόγκα, τον βουδισμό, την αλχημεία, την αστρολογία και τοιχογραφίες σε αρχαία σπήλαια.
Στη συνέχεια της ρήξης του με τον Φρόιντ, ο Γιουνγκ προχώρησε στη συγκρότηση και επέκταση της δικής του θεωρίας. Προκειμένου δε να διαφοροποιηθεί από την ψυχολογία και την ψυχανάλυση, ονόμασε τη δική του προσέγγιση «Αναλυτική Ψυχολογία». Στην προσέγγισή του θέλησε να διερευνήσει περισσότερο το ανθρώπινο μυαλό και τη συμβολική σημασία του περιεχομένου του Ασυνειδήτου με τη βοήθεια των ονείρων, του μύθου, της τέχνης και της φιλοσοφίας. Μελέτησε τη γιόγκα, τον βουδισμό, την αλχημεία, την αστρολογία, τοιχογραφίες σε αρχαία σπήλαια και άλλες απρόβλεπτες πηγές γνώσης της ανθρώπινης δραστηριότητας και εμπειρίας. Σύμφωνα με μετάφραση συνέντευξής του που δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή το 1960 (έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του), «θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο Γιουνγκ έδωσε πνευματική διάσταση στην ξηρά επιστήμη της ψυχολογίας». Ακόμα και στις ημέρες μας, οι ομάδες των Ανώνυμων Αλκοολικών αποδίδουν στον Γιουνγκ την ένταξη του πνευματικού στοιχείου σε αυτή την αποτελεσματική μέθοδο απεξάρτησης.
Αντιστοίχως με τη θεωρία του Φρόιντ, ο Γιουνγκ θεωρούσε ότι η ανθρώπινη ψυχή αποτελείται από τρία αλληλεπιδρώντα μέρη: α) το Εγώ, ενώ το Ασυνείδητο διακρίνεται σε: 1) το Προσωπικό Ασυνείδητο και 2) το Συλλογικό Ασυνείδητο. Το Προσωπικό Ασυνείδητο συμπίπτει εν πολλοίς με το αντίστοιχο του Φρόιντ και περιέχει παροδικά λησμονημένες πληροφορίες, όπως και απωθημένες μνήμες. Σε αντιδιαστολή, η έννοια του Συλλογικού Ασυνειδήτου αποτέλεσε καινοτομία για τη θεωρία της προσωπικότητας: Το Συλλογικό Ασυνείδητο αποτελεί μια οικουμενική εκδοχή του Προσωπικού Ασυνειδήτου, διατηρώντας νοητικά μοτίβα ή μνημονικά ίχνη που μοιραζόμαστε με άλλα μέλη του ανθρώπινου είδους. Αυτές οι προγονικές μνήμες που ο Γιουνγκ ονόμασε Αρχέτυπα αντιπροσωπεύονται σε παγκόσμια θέματα σε διαφορετικούς πολιτισμούς, όπως εκφράζονται στη λογοτεχνία, στην τέχνη, στα όνειρα. Τέσσερα είναι τα κύρια αρχέτυπα κατά Γιουνγκ: Ο Εαυτός, η Περσόνα, η Σκιά και ο Animus/η Anima. Η Περσόνα ή Μάσκα είναι το προσωπείο που προβάλλουμε στις κοινωνικές μας επαφές/ρόλους και αποτελεί το συμμορφούμενο κοινωνικά αρχέτυπό μας, που διαφέρει από την πραγματική μας εικόνα. Ο Animus/Anima αποτελεί την κατοπτρική εικόνα του βιολογικού μας φύλου: τη θηλυκή πλευρά στους άνδρες και τις αρρενωπές τάσεις στις γυναίκες. Η Σκιά αποτελεί τη ζωική πλευρά της προσωπικότητάς μας (σε αντιστοιχία με το Αυτό/Id κατά Φρόιντ). Είναι πηγή τόσο των δημιουργικών όσο και των καταστροφικών τάσεων της προσωπικότητάς μας, ενώ σύμφωνα με την εξελικτική θεωρία θα διαδραμάτιζε κάποτε ρόλο επιβίωσης. Τέλος, ο Εαυτός παρέχει μια έννοια ενότητας-συνέχειας στην εμπειρία, προδιαθέτει στη διαδικασία της εξατομίκευσης, προσδίδοντας έτσι μια ανθρωπιστική διάσταση στη θεωρία του Γιουνγκ.
***
Σύμφωνα με τον Καρλ Γιουνγκ, η νοηματοδότηση και κατ’ επέκταση η ευτυχία στη ζωή επιτυγχάνονται μέσα από τα ακόλουθα βήματα: α) με την καλή σωματική και πνευματική υγεία, β) τις προσωπικές και στενότερες σχέσεις που διασφαλίζουν ένα αίσθημα ανήκειν, όπως με τον γάμο, την οικογένεια, τη φιλία, γ) την ικανότητα αντίληψης του Ωραίου στην Τέχνη και τη Φύση, δ) ένα λογικό βιοτικό επίπεδο και μια ικανοποιητική εργασία, ε) μια φιλοσοφική και θρησκευτική άποψη, ικανή να αντιμετωπίζει επιτυχώς τις ταλαιπωρίες και τις αντιξοότητες της ζωής.
Ολοκληρώνοντας το μικρό αυτό εισαγωγικό σημείωμα για τον Καρλ Γιουνγκ, θα ήθελα να επισημάνω τον πολύπλευρο χαρακτήρα της προσέγγισής του, απόρροια της πολυσχιδούς μελέτης του και του ειλικρινούς ενδιαφέροντός του για την ανθρώπινη φύση, την οποία προσέγγισε μέσα από το έργο του με ποιητική διάθεση, πίστη και αισιοδοξία.
∆ρ Ηλίας Ι. Βλάχος, Ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής, ∆ιδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Επιστημονικός Συνεργάτης Α΄ Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ, Γραμματέας Κλάδου Τέχνης και Ψυχιατρικής της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας
«Μόνο τότε συνειδητοποίησα πώς ο Γιουνγκ, μέσω μιας αφανούς επιρροής, είχε διεισδύσει μέσα στα βάθη της ψυχής μου, πώς με έναν αδιόρατο τρόπο δημιουργικής παθητικότητας είχε κάνει τον εαυτό μου πιο ευκρινή σε εμένα τον ίδιο. Έτσι, για πρώτη φορά κατάλαβα τι σήμαινε να βρίσκεται κανείς στην αύρα ενός βαθιά ολοκληρωμένου ατόμου, πώς η θεραπευτική “ακτινοβολία” ενός τέτοιου ανθρώπου μπορούσε να επηρεάσει κάποιον τόσο ολοκληρωτικά, χωρίς κανένα άμεσο
εξωτερικό σημάδι».
Γκέρχαρντ Άντλερ, ψυχαναλυτής, μεταφραστής του έργου του Γιουνγκ στα αγγλικά.
Η τέχνη της ζωής
Ο γηραιός φιλόσοφος Κάρολος Γουσταύος Γιουγκ παρέσχε την συνέντευξιν αυτήν, καθώς εκάθητο εις την πολυθρόναν του εις τον κήπον της οικίας του, επάνω εις την όχθην της λίμνης της Ζυρίχης. Ο δρ Γιουγκ θα συμπληρώση τα 85 έτη της ζωής του την 26ην Ιουλίου.
«Τι σκοπεύω να κάμω κατά την επέτειον των γενεθλίων μου;» είπεν, απαντών εις σχετικήν ερώτησιν, με ένα βαθύ χαμόγελο. «Μα, πρώτα πρώτα, θα προσπαθήσω να αποφύγω τους επισκέπτας! Ιδίως μερικούς “μεγαλόσχημους”. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς δεν έχουν την παραμικράν ιδέαν δι’ εκείνα που τους λέγω. Το κακόν είναι ότι δεν κάμνουν τον κόπον να διαβάσουν τα βιβλία μου, διότι αυτοί είναι πάρα πολύ σπουδαίοι. Ξέρετε, δεν μου κάμνουν καμμίαν εντύπωσιν οι διανοούμενοι. Το κάτω κάτω, και εγώ είμαι ένας απ’ αυτούς».
Το ρυτιδωμένον, κόκκινον πρόσωπον του δρος Γιουγκ εφωτίσθη από ένα πλατύ χαμόγελο. Ο υιός αυτός του Ελβετού πάστορος, που είναι σήμερον ο μόνος επιζών από την τριάδα των διασήμων ψυχολόγων –Φρόυδ, Άντλερ, Γιουγκ–, μου έδιδε σήμερον μιαν εμπράγματον εκδήλωσιν του ελαφρού, συμπαθητικού τρόπου, με τον οποίον χρησιμοποιεί το τεράστιον απόθεμα των γνώσεων και της σοφίας του.
«Γνωρίζετε, συνέχισε με την βαθειά φωνή του, που έχει μιαν ελαφροτάτην μόλις απόχρωσιν τευτονικής προφοράς – προ τινών ημερών με επεσκέφθη ένας Αμερικανός διανοούμενος. Του ωμίλησα επί ημίσειαν ώραν περίπου, χωρίς εκείνος να ανοίξη καν το στόμα του. Όταν ετελείωσα, το βλέμμα του εφωτίσθη, σαν να είχεν ανατείλει ένας ήλιος μέσα του, και μου είπε με κατάπληξιν: «∆ιάβολε! ∆ρ Γιουγκ, αυτά που μου λέτε είναι απλούστατα, αυτά που υπαγορεύει ο κοινός νους!».
***
Η διδασκαλία και αι θεωρίαι του δρος Γιουγκ επέδρασαν επί της ζωής και των σκέψεων χιλιάδων ανθρώπων, που εν τούτοις δεν είχαν ποτέ διαβάσει τα βιβλία του. Αι έννοιαί του περί των «ενδοσκοπικών» και «εξωσκοπικών» και περί του «πλέγματος κατωτερότητος» έχουν γίνει πλέον συνήθεις εκφράσεις, που συχνά μάλιστα χρησιμοποιούνται εική και ως έτυχεν. Αι απόψεις του όμως κατανοούνται οσημέραι περισσότερον μεταξύ των επιστημόνων, των ιατρών και των θρησκευτικών ηγετών.
Ημπορεί να λεχθή, ότι ο Γιουγκ είναι εκείνος, ο οποίος προσέδωσε το πνευματικόν στοιχείον εις την ξηράν επιστήμην της ψυχολογίας. Η βαθεία κατανόησίς του των βασικών ριζών της ανθρωπίνης φύσεως απετέλεσε την ειδικήν συνεισφοράν του εις την ψυχολογικήν σκέψιν. Αυτό υπήρξεν άλλωστε το αίτιον της τελικής ρήξεως με τον Μέντορά του, τον Σιγισμόνδον Φρόυδ, κατόπιν εξαετούς συνεργασίας.
Ουσιαστικώς, η ρήξις μεταξύ των επήλθε, λόγω των εκ διαμέτρου αντιθέτων απόψεών των επί της αληθούς φύσεως του ανθρώπου. ∆ιά τον Φρόυδ, η βασική δύναμις που ωθεί κάθε άνθρωπον, προέρχεται από την σεξουαλικήν δραστηριότητά του, που την αποκαλεί Libido. ∆ι’ αυτόν, το σεξουαλικόν ένστικτον ευρίσκεται εις την ρίζαν των πάντων. Το δημιουργικόν έργον του ανθρώπου δεν είναι παρά η εξιδανίκευσις του Libido και ο Θεός είναι μόνον μια προβολή της εικόνος του Πατρός.
Επί τινα χρόνον, ο Γιουγκ, σαν ευπειθής μαθητής, ηκολούθησε τας θεωρίας του διδασκάλου του. Τελικώς όμως η θεωρία του Φρόυδ, του εφάνη πάρα πολύ στενή και ο Γιουγκ δεν μπορούσε πλέον να την δεχθή. Το 1912 εξέδωσε το βιβλίον του «Η Ψυχολογία του Ασυνειδήτου» και αυτό έφερε τους δύο επιστήμονας εις την οριστικήν ρήξιν. ∆ιότι το βιβλίον του εκείνο διεσαφήνιζεν, ότι ο Γιουγκ ηκολούθει μιαν πολύ πλατυτέραν άποψιν από τον Φρόυδ, όσον αφορά τας ασυνειδήτους δυνάμεις που παρορμούν την ανθρωπίνην φύσιν. Και τελικώς, ο Γιουγκ απέρριψε την φροϋδικήν θεωρίαν, που περιλαμβάνεται εις την ψυχράν αυτήν φράσιν του Φρόυδ: «Ο εγκέφαλος δέον να θεωρηθή ως ένα παράρτημα των γεννητικών αδένων».
***
Κατά την άποψιν του δρος Γιουγκ, το «Libido» του Φρόυδ δεν είναι τίποτε περισσότερον από μίαν από τας διαφόρους πλευράς της ζωτικής δραστηριότητος του ανθρώπου. Το σεξουαλικόν ένστικτον είναι βέβαια πάντοτε παρόν, όμως και άλλοι παράγοντες είναι ίσης σημασίας – όπως η πείνα, η αρχομανία, η ανάγκη θρησκευτικότητος, κ.λπ. Και εις τους παράγοντας αυτούς ο Γιουγκ προσέθεσεν ένα πλούσιον στρώμα ανθρωπίνων αντιδράσεων, που αποκαλεί «συλλογικόν ασυνείδητον». ∆ιά του όρου τούτου εννοεί ένα βαθύτερον στρώμα του προσωπικού ασυνειδήτου, αποτέλεσμα της μακρινής και συνεχώς επαναλαμβανομένης εμπειρίας από της ενάρξεως της ανθρωπίνης ζωής.
Ασφαλώς κανένας προφήτης δεν υπήρξε ποτέ ολιγώτερον δογματικός από τον δρα Γιουγκ. Ο άνθρωπος, τον οποίον, η δι’ όλης του της ζωής παραταθείσα αναζήτησις των βασικών ριζών της ανθρωπίνης συμπεριφοράς, ωδήγησεν εις την μελέτην της «Γιόγκα», της αλχημείας, της αστρολογίας, του Βουδδισμού, των προϊστορικών τοιχογραφιών των σπηλαίων και πολλών άλλων παραδόξων πεδίων, δεν επέτρεψε ποτέ εις τας απαιτήσεις του πνεύματος να επισκιάσουν την σημασίαν της φυσικής, υλικής ζωής. Όπως λέγει και ο ίδιος: «Εάν σκέπτεσθε βάσει των φυσικών “γραμμών”, σκέπτεσθε ορθώς».
Και εις την συνήθη, καθημερινήν ζωήν του, ο δόκτωρ Γιουγκ φαίνεται ότι επιτυγχάνει, εις ηλικίαν 85 ετών, να πραγματοποιή την «τέχνην της ζωής», εις το έπακρον τόσον ως προς τας υλικάς, όσον και τας πνευματικάς απαιτήσεις της. ∆ιατηρεί δύο σπίτια: το ένα είναι μια τυπική ελβετική έπαυλις, με κίτρινους τοίχους και κόκκινην στέγην, επί των οχθών της λίμνης της Ζυρίχης, εις Κύσναχτ, την οποίαν ο ίδιος και η αποβιώσασα σύζυγός του, κληρονόμος μιας εκ των μεγαλυτέρων περιουσιών από βιομηχανίαν ωρολογίων, είχαν κτίσει προ πεντηκονταετίας και όπου συχνά τον επισκέπτονται τα πέντε παιδιά του, τα δεκαεννέα εγγόνια του και τα εννέα δισέγγονά του. Οι περιηγηταί και εκδρομείς που περνούν με τα μικρά ιστιοφόρα, εκτελούντες τον γραφικόν περίπλουν της λίμνης, τον βλέπουν συχνά καθήμενον εις τον κήπον του κατά τας ωραίας θερινάς ημέρας.
***
Το άλλο ενδιαίτημα του δρος Γιουγκ ευρίσκεται έξω από το μικρό χωρίον Μπόλλιγκεν, προς τα ανάντη της λίμνης, όπου έχει ένα περίεργον άξεστον πέτρινον πύργον, με τας πλέον πρωτογόνους ανέσεις και όπου καταφεύγει διά τας περιόδους της αναπαύσεως, της σκέψεως και της συγγραφής. Αφ’ ότου, κατά τας αρχάς του έτους, υπέστη μιαν καρδιακήν προσβολήν, περνά μακρότερα χρονικά διαστήματα εις το Μπόλλιγκεν, όχι μόνον διά να «σκέπτεται σύμφωνα με τας γραμμάς της Φύσεως», αλλά και να ευρίσκη μίαν πραγματικήν ικανοποίησιν εις σωρείαν αποκλειστικώς υλικών δραστηριοτήτων.
Η θεωρία του Φρόυδ τού εφάνη πάρα πολύ στενή και ο Γιουγκ δεν μπορούσε πλέον να την δεχθή.
Ο δόκτωρ Γιουγκ έχει μάλιστα επινοήσει μίαν ειδικήν φράσιν, διά να εκφράση αυτήν την φάσιν της ζωής του, που αποκαλεί «να ακολουθή τας απαιτήσεις του αντικειμένου». Εις τους απορούντας επισκέπτας του, ο σοφός εξηγεί: «Υπάρχει εδώ μία ποσότης ξύλων, που απαιτεί να κοπή, ένα κομμάτι κρέας, που χρειάζεται μαγείρευμα, ή ένας κύκνος που έχει ανάγκην να του δοθή τροφή. Έτσι ακολουθώ τας απαιτήσεις των αντικειμένων: κόπτω τα ξύλα, μαγειρεύω το κρέας και ταγίζω τον κύκνον».
Τελευταίως ο δόκτωρ Γιουγκ ηκολούθησε τας απαιτήσεις ενός μεγάλου όγκου βράχου, ο οποίος, προφανώς, εζήτει να λαξευθή. Ο γηραιός σοφός τον ικανοποίησε και ελάξευσεν από τον βράχον εκείνον ένα ωραίον ανάγλυφον, που παριστά μίαν αρκούδα, που κρατεί εις τα πόδια της μίαν μπάλλαν.
Μέχρι προ ελαχίστου ακόμη χρόνου, ο δόκτωρ Γιουγκ ήτο ένας ενθουσιώδης θιασώτης της ιστιοπλοΐας και διηύθυνε το ιδιόκτητον ιστιοφόρον του επάνω εις την λίμνην της Ζυρίχης. Σήμερον αι προτιμήσεις του στρέφονται προς το αυτοκίνητον και αρέσκεται να κάμνη μακρινάς εκδρομάς με μίαν ισχυράν πράσινην «λιμουζίναν», την οποίαν οδηγεί ένας Αμερικανός φίλος του. Οι δύο φίλοι θεώνται συχνά ανεβαίνοντες τους ανηφορικούς δρόμους, που φέρουν προς τας υψηλάς διαβάσεις των ελβετικών Άλπεων ή καθήμενοι έξω από κάποιο εξοχικόν πανδοχείον, όπου ο δόκτωρ Γιουγκ ξέρει να εκτιμά το καλό φαγητόν και το καλό κρασί…
Εις την έπαυλίν του του Κύσναχτ, η ζωή του δόκτορος Γιουγκ κυλά τας ημέρας αυτάς με μίαν αρκετά τακτικήν μονοτονίαν: Εξυπνά μάλλον πρωί και παίρνει το πρωινόν του κατά προτίμησιν εις τον κήπον. Τούτο αποτελείται από καφέ με γάλα, τηγανιτό αυγό, φρυγανιές, ψωμάκια με μίαν ποικιλίαν από τα θαυμάσια ελβετικά τυριά και άλλες φρυγανιές με μαρμελάδα…
Μετά το πρωινόν, διαβάζει την αλληλογραφίαν του, βοηθούμενος από την Ανιέλα Τζαφφέ, μίαν Ελβετίδα κυρίαν, που ειργάσθη άλλοτε εις το Ινστιτούτον Γιουγκ. Περί την μεσημβρίαν δέχεται, κάποτε αρκετά δυανασχετών, τους επισκέπτας του, από τους οποίους τελευταίως αποκλείει τους δημοσιογράφους. (Η ιδική μου επίσκεψις υπήρξε προϊόν διαπραγματεύσεων, που διήρκεσαν περί το τρίμηνον…) Γευματίζει εις τας 12.30΄ και μετά το γεύμα διαβάζει τας εφημερίδας, παίρνει ένα υπνάκο και κατόπιν πηγαίνει περίπατον εις τον κήπον του μέχρι της ώρας που θα πάρη το τσάι του. Κάποτε ένας επισκέπτης, κατά τας απογευματινάς ώρας, συμπληρώνει τον κύκλον της καθημερινής εργασίας του δόκτορος Γιουγκ. ∆ειπνά κατά τας 7 και τρώγει καλά, κυρίως κρέας με χόρτα, με ολίγο κρασί.
Τα βράδυα εις την έπαυλιν Γιουγκ περνούν πολύ ήσυχα: Ο δόκτωρ Γιουγκ προτιμά να κάθεται μόνος, κάνοντας «πασιέντσες» με παιγνιόχαρτα ή διαβάζοντας ελαφρά μυθιστορήματα. Πολλοί σχολαστικοί επισκέπται του ύψωσαν με έκπληξιν τα φρύδια των, βλέποντας εις την βιβλιοθήκην του πολλά από τα αστυνομικά μυθιστορήματα της Άγκαθα Κρίστι και άλλα παρόμοια, ανάμεσα εις τα σοβαρά επιστημονικά συγγράμματά του.
∆ιά το «νοικοκυριό» του ο δόκτωρ Γιουγκ χρησιμοποιεί μίαν Αγγλίδα, την μις Ρουθ Μπαίυλυ, από το Τσέσαιρ, την οποίαν ο ίδιος συνήντησε κατά τύχην εις την Αφρικήν το 1926 και που παρέμεινεν ως «φιλοξενουμένη» της οικογενείας του από τότε.
Όταν ησθένησε βαρέως η σύζυγος του δόκτορος Γιουγκ, παρεκάλεσε την μις Μπαίυλυ να παραμείνη, εν περιπτώσει θανάτου της, διά να κρατή το «νοικοκυριό» του συζύγου της, πράγμα που εκείνη έκτοτε επιτελεί πιστά. Η σύζυγος του δόκτορος Γιουγκ απέθανε το 1955.
***
Έτσι επέτυχα να με δεχθή εις τον κήπον του ο δρ Γιουγκ, μίαν ωραίαν πρωίαν προ του γεύματος, όταν εκείνος ευρίσκετο «εις τις καλές του», αναπαυτικά καθισμένος και φορών ένα ελαφρό μάλλινο σακκάκι και πανταλόνι φαρδύ από «γκαμπαρτίνα», ροφώντας με ηδονήν μίαν παλαιάν «πίπα» από ρίζαν φτέρης.
«Όπως έλεγα, συνέχισεν ο δρ Γιουγκ, το κακόν είναι, ότι μερικοί άνθρωποι, από εκείνους που έρχονται να με επισκεφθούν, δεν σκοτίζονται να διαβάσουν προηγουμένως τα βιβλία που πρέπει. ∆εν διαβάζουν καν τα ιδικά μου βιβλία. Γνωρίζετε ποίοι διαβάζουν τα βιβλία μου; Όχι οι ακαδημαϊκώς μορφωμένοι – αυτοί νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα. Εκείνοι που τα διαβάζουν, είναι οι “μέσοι άνθρωποι”, συχνά οι πτωχότεροι εξ αυτών. Και διατί νομίζετε ότι τα διαβάζουν; ∆ιότι σήμερον ακριβώς υφίσταται εις τον κόσμον μία βαθεία δίψα διά πνευματικήν καθοδήγησιν – σχεδόν οιουδήποτε είδους πνευματικήν καθοδήγησιν».
Εκίνησε χαρακτηριστικά το χέρι του. «Κυττάξετε πόσον διαδεδομένη και δημοφιλής είναι πάλιν σήμερον η αστρολογία. Οι άνθρωποι διαβάζουν διά την αστρολογίαν, διότι τους παρέχει κάποιαν μορφήν πνευματικής εμπνεύσεως, ίσως μίαν μορφήν με περιορισμούς, αλλά τουλάχιστον προτιμοτέραν από το τίποτε».
«Πιστεύετε, ηρώτησα, ότι η αστρολογία έχει καμμίαν συγκεκριμένην αξίαν»;
Ο δόκτωρ εσταμάτησε προς στιγμήν διά να σκεφθή. «Ολόκληρον αυτό το θέμα παρέχεται φυσικά εις συζητήσεις υπέρ και κατά. Γνωρίζετε όμως ότι είχα επιδοθή άλλοτε εις στατιστικάς ερεύνας επί της αστρολογίας και τα τελικά μου πορίσματα εξηλέχθησαν από το Πανεπιστήμιον του Σικάγου; Μου είπαν ότι τα ευρήκαν όχι χωρίς κάποιαν σημασίαν. Φυσικά, όταν το ήκουσα αυτό, “έστησα τα αυτιά” μου…».
Η Καθημερινή, 21 Ιουλίου 1960
Ομιλεί ο δρ Γιουγκ
Ο δρ Γιουγκ ωμίλησε διά βραχέων περί των ερευνών του, σχετικώς με το πρόβλημα του «Πλατωνικού Έτους» – το οποίον διήρκει επί 26.000 έτη, και του οποίου έκαστος «μην», με το ανταποκρινόμενον προς αυτόν ζωδιακόν σημείον, διαρκεί άνω των 2.000 ετών. Ωμίλησε περί της Αιγυπτιακής Εποχής, η οποία υπήγετο υπό το σημείον του Ταύρου και του Κριού και περί της Χριστιανικής Εποχής, της οποίας το σύμβολον ήσαν οι ζωδιακοί Ιχθύες. «Τώρα ακριβώς βγαίνομεν από την περίοδον των Ιχθύων, προσέθεσεν ο δρ Γιουγκ, και πολλοί άνθρωποι πιστεύουν σοβαρά ότι τούτο ενδέχεται να έχη μεγάλην σημασίαν διά την εξέλιξιν των υποθέσεων του πλανήτου μας».
Όμως ο δρ Γιουγκ, αντιθέτως με ό,τι έκαμαν ο Φρόυδ και ο Άντλερ, δεν περιφρονεί καμμίαν από τας εκδηλώσεις του ανθρωπίνου πνεύματος. «Κυττάξετε την Αλχημείαν», λέγει. ∆ιά πολλούς ανθρώπους η Αλχημεία δεν ήτο τίποτε άλλο από ένα άθροισμα γερόντων, που προσεπάθουν να κατασκευάσουν τεχνητόν χρυσόν. Τούτο όμως δεν ανταποκρίνεται διόλου προς την αλήθειαν. Εάν οι άνθρωποι ελάμβαναν τον κόπον να εξετάσουν τα συγγράμματα των παλαιών Αλχημιστών, θα εύρισκαν εις αυτά έναν ανεξάντλητον θησαυρόν σοφίας, μέγα μέρος της οποίας εφαρμόζεται άριστα εις τα γεγονότα της συγχρόνου εποχής.
«Στο κάτω κάτω, τι ημπορεί να είναι ίσως περισσότερον σημαντικόν από την μελέτην της λειτουργίας του ανθρωπίνου εγκεφάλου – και πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος ελειτούργει κατά το παρελθόν; Παν ό,τι συμβαίνει σήμερον εις τον κόσμον είναι αποτέλεσμα ανθρωπίνης σκέψεως. Και όμως πόσοι είναι εκείνοι που λαμβάνουν τον κόπον να εξετάσουν τον εγκέφαλον, π.χ. του Κρούστσεφ ή του Αϊζενχάουερ ή τους βασικούς ψυχολογικούς λόγους, που εδημιούργησαν κινήσεις και τάσεις, όπως ο ναζισμός, ο κομμουνισμός ή αντιεβραϊκή εξόρμησις; Τι θα ημπορούσε να συμβή εάν ένας από τους ηγέτας του σημερινού κόσμου ετρελλαίνετο έξαφνα; Και όμως πόσοι είναι εκείνοι που σκέπτονται σοβαρά παρόμοια προβλήματα;».
Εφ’ όσον πλησιάζει η 85η επέτειος της γεννήσεώς του, ενόμιζα ότι ήτο η κατάλληλος στιγμή διά να υποβάλω εις τον τόσον πεπειραμένον αυτόν παλαίμαχον της τέχνης της ζωής μερικάς ερωτήσεις επί των προβλημάτων, που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος καθώς γηράσκει.
«Παρ’ όλον ότι ο μέσος όρος της ζωής του σημερινού ανθρώπου είναι κατά πολύ μακρότερος, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι πρέπει να αποσύρωνται από την ενεργόν ζωήν περί το 60όν έτος της ηλικίας των. Ούτως εξαναγκάζονται να παραμένουν αδρανείς και ενίοτε απομονωμένοι. Πώς νομίζετε ότι οι υπερήλικες ημπορούν να έλθουν εις συμβιβασμόν με την ζωήν;».
Ο δόκτωρ Γιουγκ απήντησεν αμέσως, χωρίς τον παραμικρόν δισταγμόν: «Από μακρού χρόνου συνηγορούσα υπέρ της ανάγκης θεσπίσεως σχολείων διά τους ενηλίκους. Το κάτω κάτω, προσπαθούμεν να εφοδιάσωμεν τους νέους με όλας τας γνώσεις και την ανατροφήν που χρειάζονται, διά να ημπορούν να σταδιοδρομήσουν επιτυχώς εις την κοινωνίαν. Το είδος αυτό της διαπαιδαγωγήσεως ισχύει μέχρι του μέσου περίπου της ζωής – ας πούμε 35 ή 40 έτη. Ο σημερινός άνθρωπος έχει πιθανότητας να ζήση διπλάσιον τούτου χρονικόν διάστημα και το δεύτερον ήμισυ της ζωής έχει διά πολλούς ανθρώπους μίαν διάρθρωσιν εντελώς διάφορον εκείνης του πρώτου ημίσεος. Το γεγονός τούτο όμως παραμένει, ως επί το πλείστον, άγνωστον. ∆εν αντιλαμβάνεται κανείς ότι το παλιρροϊκόν κύμα της ζωής φέρει τους νέους μέχρι μιας ωρισμένης κορυφής ασφαλείας, εκπληρώσεως ή επιτυχίας. Κατά την περίοδον αυτήν ημπορεί κανείς να λησμονήση την κακήν πείραν που απεκόμισεν. Η ζωή είναι ακόμη νέα και δροσερά και κάθε ημέρα ανανεώνει την ελπίδα ότι ημπορεί ακόμη να του δώση εκείνα που επεθύμησε και που δεν είχεν επιτύχει έως τώρα.
του Πανεπιστημίου Κλαρκ της Μασαχουσέτης, τον Αύγουστο του 1909. Ο Καρλ Γιουνγκ
διακρίνεται τρίτος από δεξιά και δίπλα του ο Ζίγκμουντ Φρόιντ (Alamy/Visual Hellas.gr).
»Όταν πλησιάζετε την δύσκολον περιοχήν του τεσσαρακοστού έτους της ηλικίας σας, τότε κυττάζετε προς το παρελθόν, που έχει συσσωρευθή οπίσω σας, και αρχίζουν να σας περιτριγυρίζουν αι σιωπηλαί ερωτήσεις: Πού ευρίσκομαι τώρα; Έχουν εκπληρωθή όλα τα όνειρά μου; Επραγματοποίησα τα όσα ανέμενα να απολαύσω από μιαν ευτυχή και επιτυχή ζωήν, όπως την ωραματιζόμουν προ 20 ετών; Υπήρξα δυνατός, συνεπής, δραστήριος, ευφυής, αξιόπιστος και υπομονητικός, όσον εχρειάζετο, διά να επωφεληθώ των ευκαιριών που μου παρουσιάζοντο ή να κάμω την ορθήν εκλογήν εις τα σταυροδρόμια και να δώσω τας καταλλήλους απαντήσεις εις τα προβλήματα, τα οποία μου έθεσεν η Μοίρα ή η Τύχη; Και κατόπιν έρχεται το τελικόν ερώτημα: Ποίας πιθανότητας έχω ακόμη να επιτύχω εκείνα τα οποία προφανώς δεν κατώρθωσα να επιτύχω κατά το πρώτον αυτό ήμισυ της ζωής μου; Τότε, συνεχίζει ο δρ Γιουγκ, με την έναρξιν της δευτέρας περιόδου της ζωής σας, επιβάλλεται αδυσωπήτως μια μεταβολή, κατ’ αρχάς ανεπαίσθητος, αλλά της οποίας το βάρος ολονέν περισσότερον γίνεται αισθητόν: Παν ό,τι επετύχατε έως τώρα, δεν είναι πλέον το ίδιο, όπως το εβλέπατε, όταν ήτο ακόμη ενώπιόν σας – έχασε κάτι από την γοητείαν του, την λάμψιν του και την ελκυστικότητά του. Εκείνη η περιπέτεια προσπαθείας έγινε σήμερον μια καθημερινή ρουτίνα. Και τα άνθη ακόμη μαραίνονται και είναι δύσκολον να εύρη κανείς κάτι, που να παραμένη αναλλοίωτον. Γίνεται συνήθεια να κυττάζη κανείς οπίσω προς το παρελθόν, αδιάφορον πόσον το μισείτε και προσπαθείτε να το εξαφανίσετε. Όπως η σύζυγος του Ορφέως, που έβγαινεν από τον Κάτω Κόσμον και δεν ημπορούσε να αντισταθή εις τον πειρασμόν να ρίψη ένα βλέμμα οπίσω της, και συνεπώς ηναγκάσθη να επιστρέψη εκεί από όπου προήλθεν.
»Αυτό θα το αποκαλούσατε ίσως έναν “τρόπον αναστροφής της ζωής”, που είναι τόσον χαρακτηριστικόν διά μερικούς ανθρώπους και που κατ’ αρχάς το υιοθετούν χωρίς να το καταλάβουν: να συνεχίσουν με τον συνήθη ρυθμόν, ει δυνατόν καλύτερα και περισσότερον να βελτιώσουν το παρελθόν, ως εάν η διάθεσίς των, εις την οποίαν οφείλονται όλαι αι αποτυχίαι του παρελθόντος, να ημπορούσε να είναι διαφορετική εις το μέλλον. Όμως χωρίς να το εννοήσετε, η δραστηριότης σας δεν επισύρεται εις τους ιδίους αντικειμενικούς σκοπούς κατά τον ίδιον τρόπον όπως πριν. Ο ενθουσιασμός μετεβλήθη εις ρουτίναν και ο ζήλος εις συνήθειαν. Το βλέμμα προς τα οπίσω δεν θα παραλείψη να σας δείξη πλευράς του εαυτού σας, που είχατε από μακρού λησμονήσει, και άλλους τρόπους ζωής που απεφύγατε ή δεν κατωρθώσατε να πραγματοποιήσετε προηγουμένως. Όσον περισσότερον η σημερινή ζωή σας γίνεται ρουτίνα και συνήθεια, τόσον ολιγώτερον θα σας ικανοποιή.
Images/Ideal Image).
***
»Ευθύς κατόπιν, συνέχισεν ο δόκτωρ Γιουγκ –και τώρα ήτο ο πεπειραμένος ιατρός των ψυχών που ωμιλούσεν– ασυναίσθητοι φαντασιώσεις αρχίζουν να παίζουν με άλλας δυνατότητας και αυταί ημπορούν να γίνουν ενοχλητικώταται, εκτός εάν γίνουν εγκαίρως συνειδηταί. Ενδέχεται να είναι απλαί αναδρομαί εις την παιδικήν ηλικίαν και τούτο ίσως είναι το περισσότερον αλυσιτελές, όταν αντιμετωπίζει κανείς το δύσκολον έργον να δημιουργήση ένα νέον σκοπόν διά την γηράσκουσαν ζωήν. Εάν δεν έχη κανείς να αναμένη τίποτε από το μέλλον, εκτός από τα συνήθη πράγματα, η ζωή δεν ημπορεί πλέον να ανανεωθή. Γίνεται στάσιμος, πήγνυται και απολιθούται, όπως η γυναίκα του Λωτ, που δεν ημπορούσε να αποσπάση το βλέμμα της από τα πράγματα που είχε γνωρίσει έως τότε.
»Και όμως αι ανούσιαι αυταί φαντασιώσεις ενδέχεται να περιέχουν το σπέρμα νέων δυνατοτήτων ή νέων αντικειμενικών σκοπών, εις τους οποίους να αξίζη τον κόπον να αφοσιωθή κανείς. Υπάρχουν πάντοτε πράγματα εμπρός μας και παρ’ όλην την συντριπτικήν δύναμιν της ιστορικής διαμορφώσεως, δεν είναι ποτέ ακριβώς τα ίδια. Είναι “σαν καινούρια”, σαν ανθρώπινα όντα ή ακόμη σαν κρύσταλλα, που, παρ’ όλην την απλουστάτην υφήν των, δεν είναι ποτέ τα ίδια».
Ο δρ Γιουγκ εσταμάτησε προς στιγμήν, ασχολούμενος με την πίπαν του, και κατόπιν συνέχισε:
«Θα ημπορούσε κανείς να συμβουλεύση τους γέροντας να εξακολουθούν να ζουν, συμμορφούμενοι προς τους νέους καιρούς, και να αντιληφθούν ότι ο χρόνος θα τους εφοδιάση με όλας τας απαιτουμένας καινοτομίας. Όμως μια τόσον εύκολος συμβουλή προϋποθέτει την δυνατότητα ενός γηραιού ατόμου να αντιλαμβάνεται και να συμφωνή προς τα νέα πράγματα, τους νέους τρόπους και τα νέα μέσα. Αλλ’ αυτή ακριβώς είναι η δυσκολία. Οι νέοι αντικειμενικοί σκοποί απαιτούν νέα μάτια, που να τους βλέπουν και νέας καρδίας, που να τους επιθυμούν…
»Εις τας περισσοτέρας των περιπτώσεων, η ζωή είναι απογοήτευσις και ακόμη και αι προσφιλέστεραι ψευδαισθήσεις δεν διατηρούνται διά παντός. Είναι πάρα πολύ εύκολον να καταλήξη κανείς εις αυτό το συμπέρασμα: “Όσον περισσότερον αλλάσσει ένα πράγμα, τόσον περισσότερον μένει το ίδιο”. Αυτό όμως είναι ένα μοιραίον συμπέρασμα: σταματά το ρεύμα της ζωής και δημιουργεί τόσας δυσκολίας και ενοχλήσεις υλικής και πνευματικής φύσεως. Ο ακραιφνής ορθολογιστής, που στηρίζει τας προσδοκίας του επί στατιστικών δεδομένων, παραμένει τελείως περιπεπλεγμένος, όταν ευρεθή αντιμέτωπος παρομοίων περιπτώσεων, διότι αγνοεί το μοναδικόν σημαντικόν γεγονός της πρακτικής ζωής, ότι η ζωή είναι πάντοτε μια εξαίρεσις, ένα “ασταθές στατιστικόν φαινόμενον”. Και είναι τοιαύτη, διότι είναι πάντοτε η ζωή ενός ατόμου, που είναι ένα ξεχωριστό πλάσμα που δεν ημπορεί να το απομιμηθεί κανείς και δεν πρόκειται περί της “εν γένει ζωής”, που είναι κάτι το ανύπαρκτον».
***
Η σημασία της ανθρωπίνης προσωπικότητος υπήρξε πάντοτε ένας σημαντικός παράγων της φιλοσοφίας του δόκτορος Γιουγκ, που αντιτίθεται χαρακτηριστικώς εις την σχετικήν θεωρίαν του Φρόυδ. ∆ι’ αυτό τον ηρώτησα:
― Τότε τι συμβουλεύετε εις το «αμίμητον» αυτό «πλάσμα» να κάμη, όταν έχη υπερβή τον «Μαλέαν των 40»;
Η σχετική απάντησις του δόκτορος Γιουγκ θα ημπορούσε να συνοψισθή εις το αρχαίον γνωμικόν «Γνώθι σαυτόν». Και είπε: «Νομίζω ότι μια ολονέν βαθυτέρα γνώσις του εαυτού μας είναι απαραίτητος διά την συνέχισιν της πραγματικής ζωής κατά την γεροντικήν ηλικίαν, αδιάφορον πόσον ολίγον δημοφιλής είναι η γνώσις του εαυτού μας. Τίποτε το γελοιωδέστερον ή ανοητότερον υπερηλίκου ανθρώπου, παριστάνοντος τον νέον και χάνοντος ούτω το κυριώτερον προνόμιον του γήρατος, την αξιοπρέπειαν. Η προς τα έξω ενατένισις θα πρέπει να μεταβληθή εις ενατένισιν του ιδίου του εαυτού μας. Το να ανακαλύπτετε τον εαυτόν σας, σας δίδει όλα όσα υπήρξατε, όλα όσα ηθέλατε να είσθε και όλα δι’ όσα ζήτε. Ολόκληρος ο εαυτός σας είναι ασφαλώς μια παράλογος οντότης, αλλ’ αυτό ακριβώς είναι ο εαυτός σας, που έχει σκοπόν να ζήση ως ένα μοναδικόν και αδύνατον να επαναληφθή πείραμα. Ούτω, παν ό,τι θα εύρετε εις μιαν ωρισμένην διάθεσίν σας, είναι ένας παράγων ζωής, που πρέπει να τον πάρη κανείς υπό σοβαράν έποψιν.
»Εάν, επί παραδείγματι, διαπιστώσετε μιαν ακαταμάχητον τάσιν να πιστεύετε εις τον Θεόν και εις την αθανασίαν της ψυχής, μην αφήσετε να σας παραπλανήσουν τα φληναφήματα των λεγομένων “ελευθέρων στοχαστών” ή εάν διαπιστώσετε μιαν ίσης δυνάμεως τάσιν αρνήσεως κάθε ιδέας θρησκείας, μη διστάσετε: απαρνηθήτε την και κυττάξετε πώς τούτο επηρεάζει την γενικήν κατάστασιν της πνευματικής ή ψυχικής σας υγείας. Φυλαχθήτε όμως από την αναποφασιστικότητα: αδιάφορον εάν ονομάζετε το τελικόν “Θεόν” ή “Ύλην”. Αμφότερα ημπορούν να αποβούν δημιουργικά, εφ’ όσον δεν γνωρίζομεν ούτε το ένα, ούτε το άλλο – έστω και αν κατέχομεν εμπειρίαν και των δύο. ∆εν γνωρίζομεν όμως τίποτε πέραν αυτών και δεν ημπορούμεν να παρουσιάσωμεν ούτε το ένα, ούτε το άλλο».
Παν ό,τι συμβαίνει σήμερον εις τον κόσμον είναι αποτέλεσμα ανθρωπίνης σκέψεως.
― Τότε δεν θεωρείτε ως μάταιον, οι άνθρωποι να τοποθετούν τας ελπίδας των εις την δυνατότητα μιας μεταθανατίου ζωής;
«Εφ’ όσον δεν υφίσταται δυνατότης αποδείξεως του εναντίου, είναι εξ ίσου εύλογον να πιστεύη κανείς εις την μεταθανάτιον ζωήν, όσον και να αμφιβάλλη περί αυτής. Έχομεν εμπειρίας, που μας δεικνύουν και τας δύο αυτάς κατευθύνσεις. Το μόνον που ενδιαφέρει, είναι να εξακριβώσωμεν ποία από τας απόψεις μας ταιριάζει καλύτερα με την γενικήν διάθεσίν μας. Υπάρχουν υγιείς και νοσηραί ιδέαι, εποικοδομητικαί και βλαβεραί. Ουδείς λογικός άνθρωπος θα έτρωγε φαγητά αχώνευτα και αντιστοίχως κάθε εχεφρονών άνθρωπος θα αποφεύγη ακαταλλήλους σκέψεις και γνώμας. Εν περιπτώσει αμφιβολιών, προσπαθήσατε να διδαχθήτε από την πατροπαράδοτον σοφίαν όλων των εποχών και όλων των λαών.
»∆εν πρέπει κανείς να αποθαρρυνθή από την μάλλον ανόητον αντίρρησιν, ότι κανείς δεν γνωρίζει εάν αι παλαιαί αυταί καθολικαί ιδέαι –Θεός, Αθανασία, Ελευθερία Θελήσεως κλπ.– είναι «αληθείς» ή όχι. Η «αλήθεια» είναι εις την περίπτωσιν αυτήν ένα λανθασμένον κριτήριον. Ημπορεί κανείς να διερωτηθή μόνον εάν είναι εποικοδομητικαί ή όχι, εάν ο άνθρωπος γίνεται καλύτερος και η ζωή πληρεστέρα, με περισσοτέραν σημασίαν και ικανοποίησιν με αυτάς ή χωρίς αυτάς. Ο Αγνωστικισμός δεν είναι ποτέ αρκετός όταν ευρίσκεται κανείς αντιμέτωπος προς την ζωήν ως ενιαίον σύνολον. Έχομεν ανάγκην ωρισμένων γενικών ιδεών περί των πραγμάτων εκείνων, τα οποία δεν ημπορούμεν να γνωρίζωμεν, διά να συνοψίσωμεν τας ειδικάς εμπειρίας της ζωής μας ή διά να ικανοποιήσωμεν την επιθυμίαν μας διά την γνώσιν του εαυτού μας. Και εφ’ όσον κανείς δεν γνωρίζει τι είναι αληθές, ο καθείς είναι ελεύθερος να αποδεχθή τας ιδέας αυτάς ή να τας απορρίψη».
Ήτο καιρός να μεταφέρω την συνομιλίαν από τους γέροντας εις τους νέους:
― Σήμερον η νεολαία κατηγορείται συχνά από τους πρεσβυτέρους της ότι γοητεύεται από την φιλοσοφίαν της απελπισίας. Συμφωνείτε εις αυτό;
Τα μάτια του δόκτορος Γιουγκ εφωτίσθησαν από ένα χαμόγελο:
«Οι νέοι της σήμερον, απήντησεν, εφ’ όσον αισθάνονται επαναστατημένοι, αντιλαμβάνονται απλώς εκείνο που οι γονείς και οι διδάσκαλοί των δεν ήθελαν να ομολογήσουν απροκαλύπτως εις εαυτούς, δηλαδή την έλλειψιν πίστεως εις τα θρησκευτικά και ηθικά ζητήματα. Εν απουσία φιλοσοφικής σκέψεως, οι γονείς των εστήριξαν την ζωήν των επάνω εις την θετικήν και πρακτικήν πεποίθησιν εντελώς υλιστικής και ορθολογιστικής μορφής, ενισχυόμενοι εις την στάσιν των αυτήν από την τεραστίαν επιρροήν της επιστήμης. Η σημερινή παλαιοτέρα γενεά κυττάζει με έντρομα μάτια τα παιδιά της και την περισσότερον ή ολιγώτερον περίεργον συμπεριφοράν των. Τα παιδιά όμως ζουν κατά προτίμησιν την μη πραγματοποιηθείσαν ασυνείδητον ζωήν των γονέων των, εκείνο που οι γονείς των δεν εγνώρισαν, δεν ετολμούσαν να αντιμετωπίσουν και ηρνούντο την ύπαρξίν του ενίοτε, παρά την περί του εναντίου καλυτέραν γνώμην των».
***
Ήλλαξα πάλιν το θέμα της συνομιλίας και επελήφθην του γενικωτέρου θέματος της ανθρωπίνης ευτυχίας. Ηρώτησα τον δρα Γιουγκ ποίους θεωρεί κατά το μάλλον ή ήττον βασικούς παράγοντας διά την ευτυχίαν του ανθρώπου. Μου ανέφερε πέντε:
1) Καλήν σωματικήν και πνευματικήν υγείαν.
2) Καλάς προσωπικάς και στενωτέρας σχέσεις – ως αι εκ του γάμου, της οικογενείας, της φιλίας.
3) Την ικανότητα αντιλήψεως του Ωραίου εις την Τέχνην και την Φύσιν.
4) Ένα λογικόν βιοτικόν επίπεδον και ικανοποιητικήν εργασίαν.
5) Μιαν φιλοσοφικήν και θρησκευτικήν άποψιν, ικανήν να αντιμετωπίζη επιτυχώς τας ταλαιπωρίας και αντιξοότητας της ζωής.
«Φυσικά, προσέθεσε, τόσον η εργασία, όσον και το βιοτικόν επίπεδον εξαρτώνται κατά μέγα μέρος από την λογικότητα των προσδοκιών και των ευθυνών ενός εκάστου εξ ημών. Οι εξωφρενισμοί ημπορούν να προκαλέσουν τόσον την ευτυχίαν, όσον και την δυστυχίαν». Ετόνισεν επίσης ότι μαζί με μιαν φιλοσοφικήν και θρησκευτικήν άποψιν πρέπει να συμβαδίζη μια αντίστοιχος πρακτικώς εφαρμόσιμος ηθική «εφ’ όσον, χωρίς αυτήν, τόσον η φιλοσοφία, όσον και η θρησκεία είναι απλώς διά το θεαθήναι, χωρίς συγκεκριμένα αποτελέσματα».
Με ελαφράν ειρωνείαν, ο δρ Γιουγκ παρετήρησεν ότι «ο κατάλογος των αιτίων, που προκαλούν την δυστυχίαν, θα ήτο φυσικά πολύ μακρότερος». Προσέθεσε δε: «Εκείνο που αποφεύγετε ή φοβείσθε φαίνεται σαν να σας περιμένη και εκείνο που ζητείτε ή επιθυμείτε φαίνεται πλέον ανέφικτον – και εάν το επιτύχετε τελικώς, ενδέχεται να μην είναι απολύτως χωρίς “ψεγάδι”».
του στο Κούεσναχτ της Ελβετίας (AP Photo).
Η ευτυχία όμως, τόσον η πρόσκαιρος, όσον και η μόνιμος, ετόνισεν ο δρ Γιουγκ, είναι ένα εξαιρετικώς υποκειμενικόν και προσωπικόν φαινόμενον διά το οποίον δεν ημπορεί να ισχύσουν γενικοί και βασικοί κανόνες. «Κανείς δεν ημπορεί να επιτύχη την ευτυχίαν, βάσει προκαθωρισμένων ιδεών. Θα πρέπει μάλλον να την θεωρή ως ένα δώρον των θεών. Έρχεται και φεύγει και εκείνο που σας έκαμεν ευτυχή κάποτε, δεν έχει κατ’ ανάγκην την ιδίαν επίδρασιν εις άλλην εποχήν.
»Όλοι οι παράγοντες, που γενικώς γίνονται αποδεκτοί ως προκαλούντες την ευτυχίαν, ημπορούν, υφ’ ωρισμένας συνθήκας, να φέρουν το αντίθετον αποτέλεσμα. Αδιάφορον πόσον ιδεώδεις θα είναι, η θέσις ή η κατάστασίς σας δεν αποτελούν κατ’ ανάγκην εγγύησιν διά την επίτευξιν της ευτυχίας. Μια σχετικώς ελαφρά διατάραξις της βιολογικής ή ψυχολογικής ισορροπίας σας πιθανόν να καταστρέψη την ευτυχίαν σας. Ούτε η καλή υγεία, ούτε αι ευνοϊκαί οικονομικαί συνθήκαι, ούτε αι αδιατάρακτοι οικογενειακαί σχέσεις ημπορούν να σας προστατεύσουν, π.χ. κατά της αφορήτου ανίας – μιας ανίας που να σας κάνει να εύχεσθε ή να αποδεχθήτε ασμένως μιαν μεταβολήν, που θα προέλθη ακόμη και από μιαν όχι πολύ σοβαράν ασθένειαν.
»Ένα πράγμα είναι βέβαιον, συνέχισεν ο δρ Γιουγκ. Υπάρχουν τόσαι νύκτες, όσαι και ημέραι, και η μία είναι της αυτής διαρκείας με την άλλην καθ’ όλον το έτος. Ακόμη και μια ευτυχισμένη ζωή δεν ημπορεί να μην έχη κάποιον ποσοστόν σκιάς, αλλά και η λέξις “ευτυχής” θα έχανε την σημασίαν της, εάν δεν είχεν ως αντίρροπόν της την θλίψιν. Είναι φυσικόν να αναζητώμεν την ευτυχίαν και να αποφεύγωμεν τα ατυχή ή δυσάρεστα περιστατικά, παρά το γεγονός ότι η λογική μάς διδάσκει ότι μια τοιαύτη στάσις δεν είναι λογική, διότι καταργεί τους ιδίους σκοπούς που επιδιώκει. Όσον περισσότερον εκ προθέσεως επιζητείτε την ευτυχίαν, τόσον περισσότερον βέβαιος ημπορείτε να είσθε ότι δεν θα την εύρητε. Είναι συνεπώς πολύ προτιμότερον να παίρνη κανείς τα πράγματα όπως έρχονται, με υπομονήν και αταραξίαν».
Η Καθημερινή, 22-23 Ιουλίου 1960
