Η ιδέα της συνεργασίας των βαλκανικών λαών δεν αποτελούσε μια καινοτόμα πρόταση την περίοδο του Μεσοπολέμου. Επί έναν και πλέον αιώνα διατυπώνονταν κατά καιρούς διάφορα σχέδια είτε για τη σύσφιξη των σχέσεών τους είτε για τη δημιουργία μιας βαλκανικής ομοσπονδίας. Στην πράξη, όμως, αυτά τα σχέδια ουδέποτε ευοδώθηκαν.
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, η διεθνής συγκυρία κατέστησε εφικτή την προσέγγιση των βαλκανικών κρατών για τη δημιουργία ενός πολυμερούς συστήματος συνεργασίας στην περιοχή. Το 1929 ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου εισηγήθηκε την ιδέα της ομοσπονδιακής ένωσης των Βαλκανίων, επηρεασμένος από τις ιδέες που εκφράζονταν διεθνώς για μια Ενωμένη Ευρώπη. Κατά τα έτη 1930-1933, πραγματοποιήθηκαν τέσσερις Βαλκανικές Συνδιασκέψεις, οι οποίες τελούσαν υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών: στην Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη, το Βουκουρέστι και τη Θεσσαλονίκη. Σε αυτές τις Συνδιασκέψεις συζητήθηκαν κυρίως θέματα συνεργασίας στον οικονομικό και πολιτιστικό τομέα, όπως για παράδειγμα ανταλλαγές καθηγητών πανεπιστημίου και φοιτητών, ίδρυση ενός κέντρου μελετών της ιστορίας των Βαλκανίων, ίδρυση βαλκανικού εμπορικού και βιομηχανικού επιμελητηρίου κ.ά.
Ωστόσο, η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία ανάγκασε τα βαλκανικά κράτη να επεκτείνουν τις συζητήσεις τους και στον πολιτικό τομέα. Η γαλλική διπλωματία προώθησε την ιδέα ενός συστήματος συλλογικής ασφάλειας στα Βαλκάνια, την οποία ανέλαβε να υλοποιήσει ο Ρουμάνος υπουργός Εξωτερικών Νικολάε Τιτουλέσκου. Στις 9 Φεβρουαρίου 1934 υπογράφτηκε στην κεντρική αίθουσα της Ακαδημίας Αθηνών το Βαλκανικό Σύμφωνο από τους υπουργούς Εξωτερικών της Ελλάδας, της Γιουγκοσλαβίας, της Τουρκίας και της Ρουμανίας, Δημήτριο Μάξιμο, Μπογκολιούμπ Γέφτιτς, Ρουσδή Αράς και Νικολάε Τιτουλέσκου, αντίστοιχα.
Παράλληλα, υπογράφτηκε και ένα μυστικό συμπληρωματικό πρωτόκολλο, βάσει των διατάξεων του οποίου ελλόχευε ο κίνδυνος να εμπλακούν τα μέλη του Συμφώνου σε πολεμική σύγκρουση με κάποια εξωβαλκανική δύναμη για χάρη της ασφάλειας ενός βαλκανικού κράτους-μέλους. Οι διατάξεις του μυστικού πρωτόκολλου ευνοούσαν κυρίως τη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουμανία, χώρες οι οποίες αντιμετώπιζαν το ενδεχόμενο επίθεσης από την Ιταλία και τη Σοβιετική Ένωση, αντίστοιχα.
Υπό τα πυρά της βενιζελικής αντιπολίτευσης, ο Δημήτριος Μάξιμος προέβη στη δήλωση ότι η Ελλάδα δεν θα οδηγούνταν σε πόλεμο με κάποια Μεγάλη Δύναμη της εποχής για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών της, οι οποίες απέρρεαν από το Βαλκανικό Σύμφωνο. Μετά από τη δήλωση του Μάξιμου κατέστη δυνατή η επικύρωση του Συμφώνου από τη Βουλή και τη Γερουσία τον Μάρτιο-Απρίλιο του 1934. Ωστόσο, αυτή η στάση της Ελλάδας δυσαρέστησε τη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουμανία, οι υπουργοί Εξωτερικών των οποίων ζήτησαν εξηγήσεις από την ελληνική κυβέρνηση.
Στις 3 Μαΐου 1934, ο Έλληνας υπουργός Στρατιωτικών Γεώργιος Κονδύλης αναχώρησε για την τουρκική πρωτεύουσα, όπου διεξήγε συνομιλίες σχετικά με το μέλλον του Βαλκανικού Συμφώνου και τις υποχρεώσεις της Ελλάδας. «Είναι αναντίρρητον ότι ο κ. Κονδύλης δεν θα ευρεθή μεθαύριον εντός μιας πλήρως εκκαθαρισμένης ατμοσφαίρας, της διαυγούς εκείνης ατμοσφαίρας η οποία περιέβαλλε την υπογραφήν του Συμφώνου ή εκείνης η οποία ανεμένετο να είναι μετά την επισφράγισιν της αλληλεγγύης των τεσσάρων χωρών της χερσονήσου προς ειρηνικήν σταδιοδρομιαν εις την γωνίαν αυτήν της Ευρώπης», έγραψε η «Καθημερινή» στο κύριο άρθρο της στις 4 Μαΐου σχολιάζοντας την επίσκεψη του Κονδύλη στην Άγκυρα.
Συνεχίζοντας, ανέφερε ότι «αι δημιουργηθείσαι αμφιβολαίαι εις τας πρωτευούσας των άλλων βαλκανικών χωρών έναντι της Ελλάδος ως εκ της ασκηθείσης τελευταίως πολεμικής, αρχίζουν να υποχωρούν εις το κρατυνόμενον συναίσθημα ότι θα απετέλει παραφροσύνην να καταλειφθή ημιτελές το έργον της ειρηνεύσεως των Βαλκανίων. Αι αμφιβολίαι αυταί, αι τυχόν αντιρρήσεις, τοποθετούνται εις το πραγματικόν των πλαίσιον, το πλαίσιον της τεθείσης γενικής αρχής καθ’ ήν τα Βαλκάνια θα αποδοθούν, οπωσδήποτε εις του Βαλκανικούς και ότι εν πάση περιπτώσει η αναληφθείσα προσπάθεια δεν πρόκειται να ανακοπή προ των μηχανορραφιών τας οποίας αναμενόμενον είναι να ενσπείρουν οι έχοντες συμφέρον εκ της αποτυχίας της».
Στις 5 Μαΐου ο Κονδύλης ξεκαθάρισε στους Τούρκους συνομιλητές του ότι οι δηλώσεις του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών οφείλονταν σε λόγους εσωτερικής κατανάλωσης. Παράλληλα, ζήτησε από την τουρκική πλευρά να αναλάβει μεσολαβητικό ρόλο για τη γεφύρωση του χάσματος που προκλήθηκε στις σχέσεις της Ελλάδας με τη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουμανία.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Θανάσης Συροπλάκης
