Λιγότερο από δύο χιλιόμετρα χωρίζουν την πλατεία Συντάγματος από το Καλλιμάρμαρο. Το απόγευμα της Παρασκευής 3 Ιουλίου 2015, ωστόσο, η ψυχική απόσταση που χώριζε τα δύο σημεία της Αθήνας δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη.
Στο Σύνταγμα, το πλήθος των υποστηρικτών του «Οχι» θύμιζε συγκέντρωση της πρώτης Μεταπολίτευσης. Πλήθος νεανικό, κυκλικοί χοροί, Θεοδωράκης στα μεγάφωνα, λέξεις όπως «αξιοπρέπεια» και «αντίσταση». Στην κεντρική εξέδρα, ο τότε πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας. Λίγο παρακάτω, στο Καλλιμάρμαρο, η ατμόσφαιρα της συγκέντρωσης υπέρ του «Ναι» ήταν συγκρατημένη, με κυρίαρχο σύνθημα «Ελλάδα-Ευρώπη-Δημοκρατία», σημαίες της Ελλάδας και της Ε.Ε., ποπ μουσική· στην εξέδρα βρίσκονταν όχι πολιτικά πρόσωπα αλλά ο Νίκος Αλιάγας.
Την Κυριακή, η κάλπη του δημοψηφίσματος έδινε 61,3% στο «Οχι» και 38,7% στο «Ναι». Κανείς δεν θυμάται το (τεχνικό) ερώτημα, αλλά για όλους είχε κάποιο πολιτικό νόημα. Λίγες ημέρες αργότερα, η Ελλάδα και οι δανειστές της θα έφταναν σε συμφωνία, και στις 13 Αυγούστου η Βουλή θα ενέκρινε, με ευρύτατη πλειοψηφία, το τρίτο μνημόνιο. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ θα παραιτούνταν και θα οδεύαμε σε νέες εκλογές.
Οι δύο αναμετρήσεις του 2015 και το ενδιάμεσο δημοψήφισμα αποτελούν την κορύφωση και τη «λύση» της μικρής ελληνικής τραγωδίας.
Το πρελούδιο
Είχαν προηγηθεί οι εκλογές του Μαΐου – Ιουνίου 2012, ο «διπλός εκλογικός σεισμός», όπως χαρακτηρίστηκε από τον Γιάννη Βούλγαρη και τον αείμνηστο Ηλία Νικολακόπουλο. Σε ένα κλίμα κοινωνικής έντασης και οικονομικής κατάρρευσης –η χώρα έχασε βίαια το ένα τέταρτο του ΑΕΠ της–, οι εκλογές του 2012 ήταν κατεξοχήν «κρίσιμες εκλογές» (critical elections), στις οποίες παράγεται μια δομική αλλαγή στο κομματικό σύστημα, με μακροπρόθεσμες συνέπειες. Το ΠΑΣΟΚ κατέρρευσε, ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε τη θέση του ως ο δεύτερος πυλώνας ενός δικομματισμού χαμηλών πτήσεων (κάτω από 60% αθροιστικά), η Ν.Δ. υποχώρησε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα πληρώνοντας το τίμημα της μεταστροφής από το αντιμνημονιακό στο μνημονιακό στρατόπεδο, πολλά κόμματα διεκδίκησαν την εκπροσώπησή τους στη Βουλή, μεταξύ αυτών η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή.
Στις ευρωεκλογές του 2014 επιβεβαιώθηκε η πλειοψηφική δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ, και στις εκλογές του 2015 ολοκληρώθηκαν οι τεκτονικές κινήσεις που είχαν ξεκινήσει το 2012. Οπως έχει δείξει ο Παναγιώτης Κουστένης, η μείζων μεταβολή μεταξύ 2009-2015 ήταν η εκλογική αντικατάσταση του ΠΑΣΟΚ από τον ΣΥΡΙΖΑ.
Το 2012, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε πετύχει σημαντική διείσδυση στις νεότερες ηλικίες αλλά κυρίως στα αστικά κέντρα, και δη στις πιο λαϊκές περιοχές τους – η κυριαρχία του σε Β΄ Αθηνών και Β΄ Πειραιώς άλλαζε άρδην την εικόνα ενός άλλοτε μικρού κόμματος που βασιζόταν στα μεσοαστικά στρώματα. Στις πρώτες εκλογές του 2015, ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε 36,3%, 8,5 μονάδες πάνω από τη Ν.Δ., στα όρια της αυτοδυναμίας (149 έδρες). Πέτυχε να ομογενοποιήσει το κοινό του τόσο ηλικιακά όσο και γεωγραφικά (στις εκλογές του Σεπτεμβρίου παίρνει στην Αττική 35,4% και στην περιφέρεια 35,5%).
Η επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ οφείλεται στο ότι άνοιξε ξανά, για πρώτη φορά μετά το 2009, έναν ορίζοντα προσδοκιών. Ταυτίστηκε με τα κινήματα εναντίον της λιτότητας («Αγανακτισμένοι» αλλά και τοπικής-εθνικής εμβέλειας κινήματα, όπως η Κερατέα), απέκτησε ορατότητα στον δημόσιο χώρο, με μια διαρκώς αμφίσημη ρητορική που συνδύαζε τη δημαγωγία με την υπευθυνότητα, τον έντονο ευρωσκεπτικισμό με την προοπτική επανίδρυσης του ευρωπαϊκού σχεδίου έξω από το χρυσό κλουβί της λιτότητας. Και με μια επικοινωνιακά υποδειγματική προεκλογική εκστρατεία με σύνθημα «Η ελπίδα έρχεται» (εμπνευσμένη από την καμπάνια του αντι-πινοσετικού στρατοπέδου στο δημοψήφισμα της Χιλής, το 1988).
Δύο εκλογικές αναμετρήσεις και ένα δημοψήφισμα ήταν η κορύφωση και η «λύση» της μικρής ελληνικής τραγωδίας.
Οταν ήρθε η ώρα του σχηματισμού κυβέρνησης, ο ΣΥΡΙΖΑ συνέπραξε με τους ΑΝΕΛ, κατά πολλούς τον μόνο διαθέσιμο εταίρο, με τους οποίους δεν ήταν ιδεολογικά «neighbors on the scale» αλλά είχαν ωσμωθεί στον κοινό αντιμνημονιακό αγώνα – εξάλλου, η κυβερνητική συμμετοχή της Ακροδεξιάς είχε νομιμοποιηθεί ήδη από τη συγκυβέρνηση Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ-ΛΑΟΣ.
Ο ορίζοντας προσδοκιών όχι απλώς δεν κάμφθηκε με την παρατεταμένη επαναδιαπραγμάτευση, αλλά έφτασε στο απόγειό του. Αν δει κανείς τους δείκτες εμπιστοσύνης των Ελλήνων στο πολιτικό σύστημα, που είχαν βρεθεί σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα μετά το 2010, θα διαπιστώσει μια απότομη εκτίναξη προς τα πάνω, μια πρόσκαιρη αλλά εντυπωσιακή επούλωση του πολιτικού τραύματος της κρίσης.
Στο δημοψήφισμα, το τελικό 61,3% του «Οχι» υπερέβαινε όχι μόνο την επιρροή του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και του συνόλου των κομμάτων που το υποστήριξαν. Ταυτόχρονα, το κοινωνικό ρήγμα ήταν εντυπωσιακό: στα βορειοανατολικά προάστια το «Οχι» μειοψήφησε (44,8%) ενώ στη Β΄ Πειραιώς έφτασε στο 72,5%· στις ηλικίες 18-24 έφτασε στο 77% ενώ στους 65+ μόλις στο 47%.
Αναγκαστική στροφή
Το δημοψήφισμα ήταν μια τελετουργία ταυτοτικής έκρηξης, ένα πανηγύρι, όπως είναι συχνά η δημοκρατία. Ομως, η ανάταση κράτησε λίγο. Η αναγκαστική στροφή προσγείωσε απότομα τις προσδοκίες και έβαλε τη χώρα σε ένα κλίμα συλλογικής ματαίωσης – και τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και τον Τσίπρα, σε μια διαδικασία ταχείας απομάγευσης.
Ωστόσο, οι πολίτες είχαν αποφασίσει να αφήσουν τον ΣΥΡΙΖΑ να διαχειριστεί το κλείσιμο του μνημονιακού κύκλου, καθώς οι παραδοσιακές δυνάμεις είχαν καταστεί ανυπόληπτες. Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε μόλις κάτι λιγότερο από μία μονάδα, παρά τη μαζική αποχώρηση στελεχών και τη δημιουργία της ΛΑΕ, που πήρε 2,9%. Από κόμμα διαμαρτυρίας/outsider έγινε «κανονικό» κόμμα διακυβέρνησης, αποκατέστησε τις σχέσεις με τους εταίρους (και τη Γερμανία ένεκα προσφυγικής κρίσης), έκλεισε ένα μείζον εθνικό ζήτημα με τη συνθήκη των Πρεσπών, παραμένοντας ωστόσο διαρκώς υπόλογος για τη διάψευση των προσδοκιών και τη σύμπραξη με τους ΑΝΕΛ.
Η ελπίδα εντέλει δεν ήρθε. Διαψεύστηκαν όμως και οι φόβοι για αποχώρηση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη – στα ευρωβαρόμετρα της εποχής, οι Ελληνες συνέχιζαν σταθερά να νοηματοδοτούν την «Ευρώπη» ως χώρο οικονομικής ασφάλειας, μια τάση που κανένα κόμμα δεν θα μπορούσε να παραγνωρίσει. Πάντως, ο ΣΥΡΙΖΑ κατοχύρωσε τη θέση του. Για πολλούς έγινε συνώνυμο της ματαίωσης και της δημαγωγίας, άλλοι ωστόσο θυμούνται ότι τους έδωσε τη δυνατότητα να εκφράσουν μαζικά τη «φωνή» τους. Αυτό ενδεχομένως εξηγεί την ισχύ του αντι-ΣΥΡΙΖΑ μετώπου, αλλά και τη δεύτερη ευκαιρία που του δόθηκε, όπως και την κυρίαρχη θέση που διατηρεί ακόμη σήμερα στο κεντροαριστερό σκέλος του πολιτικού φάσματος.
Ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης είναι πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας.
Το γεγονός
Οταν το Παρίσι βάφτηκε με αίμα
Στις 7 Ιανουαρίου, ολιγομελής ομάδα ενόπλων επιτίθεται στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού Charlie Hebdo στο Παρίσι. Ο απολογισμός της επίθεσης είναι 12 νεκροί και επτά τραυματίες. Οι δράστες άνοιξαν πυρ κραυγάζοντας τη φράση «Αλλάχ Ακμπάρ». Στις 13 Νοεμβρίου, επτά ανεξάρτητες επιθέσεις εξτρεμιστών (με τη σοβαρότερη στο θέατρο Μπατακλάν) αφήνουν πίσω τους 129 νεκρούς. Μια χρονιά που δεν θα ξεχάσει η Γαλλία.
Τι ακούγαμε
Τα ρεκόρ της Αντέλ
Το άλμπουμ «25» της Αντέλ πουλάει τρία εκατ. αντίτυπα σε μία εβδομάδα, κάτι που δεν είχε πετύχει κανείς μέχρι τότε. Το μυστικό; Οπως και η Τέιλορ Σουίφτ, ανεβάζει τον δίσκο της σε μουσικές πλατφόρμες streaming όπως Spotify, Apple Music κ.λπ.
Ο κατήφορος
Ο,τι ανεβαίνει κατεβαίνει
Η επέτειος των δέκα χρόνων από την κατάκτηση του Euro του 2014 θα γίνει σε συνθήκες πλήρους απαξίωσης της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου: θα τερματίσει τελευταία στον 6ο όμιλο των προκριματικών του Euro 2016, ενώ το 2015 θα έχει κατρακυλήσει από τη 10η στη 44η θέση της κατάταξης της FIFA. Εκτοτε προσπαθούμε να επενδύσουμε σε ένα μέλλον, που διαρκώς μετατίθεται για αργότερα.
Η κοινωνία
Ενα βήμα μπροστά
Εχουν περάσει λίγες εβδομάδες από τις εκλογές του Ιανουαρίου και ο υπουργός Δικαιοσύνης Νίκος Παρασκευόπουλος ανακοινώνει τη σύσταση νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια. Η Εκκλησία αντιδρά έντονα, αλλά δύο ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 2015 η τροπολογία γίνεται νόμος του κράτους. Υπέρ θα ψηφίσουν ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ και Ποτάμι, ενώ στα τρία θα χωριστεί η Νέα Δημοκρατία. Στα 19 «ναι» της αξιωματικής αντιπολίτευσης θα καταμετρηθεί και αυτό του βουλευτή και πολύ σύντομα προέδρου του κόμματος Κυριάκου Μητσοτάκη.
Το σοκ
Το bullying στα ελληνικά
Ηταν η χρονιά που η ελληνική κοινή γνώμη εξοικειώνεται με την αγγλική λέξη «bullying» (εκφοβισμός) εξαιτίας της αδιανόητης και τραγικής ιστορίας του άτυχου Βαγγέλη Γιακουμάκη, του 20χρονου σπουδαστή ο οποίος ύστερα από 37 ημέρες εντατικών ερευνών βρίσκεται νεκρός 800 μέτρα μακριά από τον τόπο του μαρτυρίου του, που δεν ήταν άλλος από τη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων. Εκεί, για δύο χρόνια, ο Γιακουμάκης θα υποφέρει τα πάνδεινα από τραμπούκους, συνήθως, επίσης, Κρητικούς συμφοιτητές του: στο κατηγορητήριο, που θα συνταχθεί μερικά χρόνια αργότερα, θα καταγραφούν συνολικά 23 περιστατικά κακοποίησης.
Τι θυμάμαι
Η συνέντευξη μέσω Twitter
Οταν το 2015 διοργάνωσα το #AskTsipras για λογαριασμό της εφημερίδας «Η Αυγή», μας απασχολούσε πώς να οργανώσουμε μια αντικειμενική συνέντευξη του υποψήφιου τότε πρωθυπουργού με το ακροατήριο του Twitter. Χρήστες από ένα ευρύ φάσμα πολιτικών απόψεων επεξεργάστηκαν εκατοντάδες ερωτήσεις – σήμερα αυτό θα γινόταν με τεχνητή νοημοσύνη. Ωστόσο, όταν μπήκα στην αίθουσα και είδα παρατεταγμένες τις δεκάδες τηλεοπτικές κάμερες, έπαθα ένα μικρό σοκ. Θα κάναμε την ουσιαστική συζήτηση που είχα φανταστεί ή ένα τηλεοπτικό σόου; Η διαδικασία των ερωτήσεων (που δεν γνώριζα) και η συνεργασία του Αλέξη Τσίπρα έσωσε το εγχείρημα. Και έτσι δοκίμασα τη δεύτερη έκπληξη: Πίσω από την πρωτοφανή απήχηση του γεγονότος, ο Αλέξης Τσίπρας παρουσίαζε ένα πρόγραμμα πολύ πιο μετριοπαθές από αυτό που μηχανισμοί προπαγάνδας παρουσίαζαν. Ο καθένας βεβαίως έχει βγάλει τα συμπεράσματά του για την ιστορία της περιόδου, όμως το βράδυ των εκλογών πανηγυρίσαμε την αυθεντική δημοκρατική έκφραση κόντρα στην ιδέα ότι έπρεπε να δεχθούμε αγόγγυστα μια επιβεβλημένη μοίρα. Αυτό είχε φανεί στη συνέντευξη #AskTsipras.
Ματθαίος Τσιμιτάκης, δημοσιογράφος
Επιμέλεια: Δημήτρης Ρηγόπουλος
