Ευρωεκλογές με αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό
Στις 26 Μαΐου 2019, οι Έλληνες προσέρχονταν στις κάλπες των ευρωεκλογών, οι οποίες πραγματοποιούνταν μαζί με τον πρώτο γύρο των περιφερειακών, δημοτικών και κοινοτικών εκλογών. Στο διάστημα που είχε μεσολαβήσει από τις εθνικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015, πολλά πράγματα είχαν αλλάξει στο εγχώριο πολιτικό σκηνικό:
• Η ήττα της Ν.Δ. στην αναμέτρηση του Σεπτεμβρίου του 2015 έφερε εξελίξεις στο εσωτερικό του κόμματος και δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες για την εκλογή νέου ηγέτη του. Στις 10 Ιανουαρίου 2016, ο Κυριάκος Μητσοτάκης γινόταν ο νέος πρόεδρος του κόμματος, επικρατώντας του Βαγγέλη Μεϊμαράκη στον δεύτερο γύρο των εσωκομματικών εκλογών. Ο γιος του πρώην πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη δήλωνε ότι η Ν.Δ. σύντομα θα γίνει «η μεγάλη κεντροδεξιά παράταξη, που θα δώσει αξιόπιστη εναλλακτική λύση διακυβέρνησης στη χώρα». Μετά την εκλογή του Κ. Μητσοτάκη, η Ν.Δ. απέκτησε δημοσκοπικό προβάδισμα έναντι του ΣΥΡΙΖΑ στην πρόθεση ψήφου. Έκτοτε, το προβάδισμα αυτό ουδέποτε απειλήθηκε. Παράλληλα, η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος ενισχύθηκε με την προσχώρηση βουλευτών από το Ποτάμι, τους ΑΝΕΛ και την Ένωση Κεντρώων. Επίσης, η Ν.Δ. απέκτησε νέο, «αφαιρετικό» έμβλημα, με 7 τρίγωνα να σχηματίζουν τα αρχικά «Ν» και «Δ», με τον πυρσό στη μέση.
• Από τις 30 Ιουνίου έως 2 Ιουλίου του 2017 διεξήχθη το προγραμματικό και πολιτικό συνέδριο της Δημοκρατικής Συμπαράταξης (στην οποία ήδη είχε ενταχθεί και το ΚΙΔΗΣΟ του Γιώργου Παπανδρέου), με την πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ Φώφη Γεννηματά να ανακοινώνει τη δημιουργία ενός νέου ενιαίου φορέα της Κεντροαριστεράς. Μεταξύ άλλων, υποψηφιότητα για την αρχηγία του φορέα θα ανακοίνωνε και ο επικεφαλής του Ποταμιού Σταύρος Θεοδωράκης. Τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς πραγματοποιήθηκαν οι εκλογές για την ανάδειξη της ηγεσίας του νέου φορέα, με τη Φ. Γεννηματά να αναδεικνύεται νικήτρια στον δεύτερο γύρο, επικρατώντας του Νίκου Ανδρουλάκη με 56,7%. Ο φορέας ονομάστηκε Κίνημα Αλλαγής (ΚΙΝΑΛ) και το έμβλημά του ήταν ένα ρόδο με κόκκινο, μπλε και πράσινο χρώμα. Το καλοκαίρι του 2018, το Ποτάμι αποχώρησε από το ΚΙΝΑΛ και ακολούθησαν οι Μεταρρυθμιστές της Αριστεράς του Σπύρου Λυκούδη και η Δημοκρατική Αριστερά, η οποία θα συμπορευόταν με τον ΣΥΡΙΖΑ. Στις ευρωεκλογές, το Ποτάμι κατήλθε αυτόνομο, ενώ η κοινοβουλευτική του ομάδα μετρούσε, έπειτα από διαγραφές και ανεξαρτητοποιήσεις, πέντε βουλευτές.
• Στις 13 Ιανουαρίου 2019, ο Πάνος Καμμένος ανακοίνωσε την αποχώρηση των ΑΝΕΛ από τον κυβερνητικό συνασπισμό, εκφράζοντας έτσι την αντίθεσή του στην επικύρωση της συμφωνίας των Πρεσπών. Λίγες ημέρες μετά, η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης με 151 ψήφους υπέρ και 148 κατά. Ακολούθησε η έγκριση της συμφωνίας των Πρεσπών από τη Βουλή των Ελλήνων, με 153 «ναι». Όσο για τους ΑΝΕΛ, έπειτα από διαγραφές και αποχωρήσεις βουλευτών, στις 8 Φεβρουαρίου, δεν είχαν πλέον κοινοβουλευτική ομάδα.
• Στις 6 Απριλίου, έγινε η παρουσίαση του σχήματος Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς – Προοδευτική Συμμαχία (ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ.): με το κυβερνών κόμμα συμπορεύτηκαν «δυνάμεις της Αριστεράς, της Oικολογίας και του κεντροαριστερού, σοσιαλδημοκρατικού χώρου».
Παρόλο που το εκλογικό σώμα είχε εμπλουτισθεί με 536.920 νέους ψηφοφόρους (εκ των οποίων οι 106.760 ήταν ηλικίας 17 ετών, που είχαν δικαίωμα ψήφου χάρη στον νέο εκλογικό νόμο 4406/2016), στις ευρωεκλογές, η αποχή έφτασε το 41,31%. Νικήτρια αναδείχθηκε η Ν.Δ., συγκεντρώνοντας 33,12% έναντι 23,75% του ΣΥΡΙΖΑ. Το «παρών» στο Ευρωκοινοβούλιο θα έδιναν επίσης το ΚΙΝΑΛ (7,72%), το ΚΚΕ (5,35%), η Χρυσή Αυγή (4,87%) και η Ελληνική Λύση του Κυριάκου Βελόπουλου (4,18%).
Ο Τύπος επισήμανε πως «το κακό αποτέλεσμα του ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές οφείλεται, μεταξύ άλλων, στα αυστηρά μέτρα λιτότητας και στις μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσε τα τελευταία χρόνια ο Αλ. Τσίπρας».
Η προκήρυξη πρόωρων εκλογών
Το βράδυ των ευρωεκλογών, ο Αλ. Τσίπρας ανέφερε ότι το αποτέλεσμα δεν ήταν «αντάξιο των προσδοκιών του» και προανήγγειλε ότι, αμέσως μετά τον δεύτερο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών, θα αιτούνταν από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο την άμεση προκήρυξη εθνικών εκλογών. Ο πρωθυπουργός ζήτησε από τον λαό «καθαρή εντολή, με το κεφάλι ψηλά, με μοναδικό γνώμονα τους πολλούς».
Στις 10 Ιουνίου, ο Αλ. Τσίπρας μετέβη στον ύπατο πολιτειακό παράγοντα και, ως λόγο για την πρόωρη προσφυγή στις κάλπες, επικαλέστηκε το γεγονός ότι μετά τις ευρωεκλογές διαμορφώθηκε μια συνθήκη παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου, που ενδεχομένως να εγκυμονούσε κινδύνους για την ομαλή πορεία της εθνικής οικονομίας. Σε ανακοίνωσή της, η Ν.Δ. ανέφερε ότι «ο λαός με την ψήφο του θα ολοκληρώσει την πολιτική αλλαγή που τόσο χρειάζεται η χώρα».
Την επόμενη ημέρα, θυροκολλήθηκε το Προεδρικό Διάταγμα για τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη εκλογών στις 7 Ιουλίου και ξεκινούσε και επίσημα η προεκλογική περίοδος, που θα χαρακτηριζόταν από τον Βασίλη Κοντογιαννόπουλο ως «η πιο υποτονική από το 1974» – κατ’ άλλους, ήταν «η πιο πολιτισμένη».
Δημοσκοπήσεις: σε τροχιά αυτοδυναμίας η Ν.Δ.
Όλες ανεξαιρέτως οι δημοσκοπήσεις έδειχναν νίκη της Ν.Δ., δίνοντάς της μάλιστα μεγάλο προβάδισμα έναντι του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. στην πρόθεση ψήφου. Επίσης, στην τελική ευθεία της προεκλογικής περιόδου, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης βρισκόταν σε τροχιά αυτοδυναμίας. Παράλληλα, η Ν.Δ. ήταν απολύτως κυρίαρχη στην παράσταση νίκης.
Στη «δημοσκόπηση των δημοσκοπήσεων» (δηλαδή, τον μέσο όρο των προβλέψεων όλων των ερευνών), την οποία δημοσίευσε στις 4 Ιουλίου το περιοδικό Politico, η Ν.Δ. συγκέντρωνε ποσοστό 38,7% έναντι 28,4% που συγκέντρωνε ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Στην τρίτη θέση βρισκόταν το ΚΙΝΑΛ με 7,5%, στην τέταρτη το ΚΚΕ με 5,4% και στην πέμπτη η Χρυσή Αυγή με 4,1%. Την είσοδό τους στη Βουλή φαινόταν να εξασφαλίζουν επίσης η Ελληνική Λύση και το ΜέΡΑ25, με ποσοστά 3,9% και 3,5%, αντίστοιχα.
Η κρατική εκλογική χρηματοδότηση των κομμάτων
Συνολικό ποσό της τάξης των 2.146.000 ευρώ κατανεμήθηκε ως εκλογική χρηματοδότηση στα δικαιούχα πολιτικά κόμματα και συνασπισμούς.
Το 50% του ποσού (δηλαδή, 1.073.000 ευρώ) κατανεμήθηκε ως εξής: ΣΥΡΙΖΑ 406.474 ευρώ, Ν.Δ. 322.052 ευρώ, Χρυσή Αυγή 80.116 ευρώ, Δημοκρατική Συμπαράταξη (ΠΑΣΟΚ – ΔΗΜΑΡ) 72.101 ευρώ, ΚΚΕ 63.651 ευρώ, Το Ποτάμι 46.913 ευρώ, ΑΝΕΛ 42.310 ευρώ, Ένωση Κεντρώων 39.378 ευρώ.
Το 10% του ποσού (δηλαδή, 214.600 ευρώ) κατανεμήθηκε ως εξής: ΣΥΡΙΖΑ 64.530 ευρώ, Ν.Δ. 89.966 ευρώ, Χρυσή Αυγή 13.244 ευρώ, ΚΙΝΑΛ 20.979 ευρώ, ΚΚΕ 14.534 ευρώ, Ελληνική Λύση 11.351 ευρώ.
Το 40% της εκλογικής χρηματοδότησης (δηλαδή, 858.400 ευρώ) κατανεμήθηκε, μετά τις εκλογές, ως εξής: ΣΥΡΙΖΑ 270.437 ευρώ, Ν.Δ. 357.000 ευρώ, Χρυσή Αυγή 31.033 ευρώ, ΚΙΝΑΛ 77.404 ευρώ, ΚΚΕ 52.122 ευρώ, Το Ποτάμι 3.719 ευρώ, Ελληνική Λύση 38.569 ευρώ, ΜέΡΑ25 24.179 ευρώ, Πλεύση Ελευθερίας 3.935 ευρώ.
Η καταβολή των ποσών που αφορούσαν τη Χρυσή Αυγή εξακολουθούσε να τελεί σε αναστολή.
Η (δωρεάν) ραδιοτηλεοπτική προβολή των κομμάτων
Με κοινή υπουργική απόφαση, για την προβολή των κομμάτων και των συνασπισμών που συμμετείχαν στις βουλευτικές εκλογές της 7ης Ιουλίου, από την ΕΡΤ και τους ιδιωτικούς ενημερωτικούς ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς επίγειας μετάδοσης ελεύθερης λήψης, καθώς και τους φορείς παροχής συνδρομητικών ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών υπηρεσιών μέσω δορυφόρου (δηλαδή, συνεντεύξεις, συνεντεύξεις Τύπου, ομαδικές συζητήσεις, δεκάλεπτα, καλύψεις προεκλογικών συγκεντρώσεων κ.λπ.), ίσχυσαν οι ίδιοι ακριβώς όροι και προϋποθέσεις με εκείνους της αναμέτρησης του Σεπτεμβρίου του 2015.
Όσον αφορούσε τη μετάδοση διαφημιστικών μηνυμάτων από την ΕΡΤ, τους ιδιωτικούς ενημερωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς επίγειας μετάδοσης ελεύθερης λήψης εθνικής εμβέλειας και τους φορείς παροχής συνδρομητικών τηλεοπτικών υπηρεσιών μέσω δορυφόρου, διατέθηκε (δωρεάν) συνολικός χρόνος αξίας 6.250.000 ευρώ. Το 50% του χρόνου διατέθηκε αναλογικά στα κόμματα που είχαν εκλέξει βουλευτή στις εθνικές εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 ή εκπροσωπήθηκαν στη διαλυθείσα Βουλή και το 30% στα κόμματα τα οποία εξέλεξαν ευρωβουλευτή στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2019.
Αναλυτικά, αναλογούσαν μηνύματα αξίας 1.855.073 ευρώ στον ΣΥΡΙΖΑ, 1.808.829 ευρώ στη Ν.Δ., 412.245 ευρώ στο ΚΙΝΑΛ, 370.338 ευρώ στη Χρυσή Αυγή, 329.056 ευρώ στο ΚΚΕ, 125.262 ευρώ στην Ένωση Κεντρώων και 99.196 ευρώ στην Ελληνική Λύση. Πλέον των ανωτέρω, διατέθηκε χρόνος στη Λαϊκή Ενότητα (που αντιστοιχούσε στο ποσό των 26.000 ευρώ), στο ΜέΡΑ25 (52.000 ευρώ) και στην Πλεύση Ελευθερίας (26.000 ευρώ). Το υπόλοιπο 20% του χρόνου (συνολικής αξίας 1.250.000 ευρώ) διατέθηκε ισομερώς στα 20 κόμματα και συνασπισμούς οι συνδυασμοί των οποίων συμμετείχαν στις εκλογές της 7ης Ιουλίου.
ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ – ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
«Νίκη έστω και με μία ψήφο»
Έχοντας εμφανίσει χαμηλή συσπείρωση και σοβαρές διαρροές ψηφοφόρων του (κυρίως προς τη Ν.Δ.) στις ευρωεκλογές, αλλά και υπολειπόμενος κατά πολύ του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην πρόθεση ψήφου για τις εθνικές εκλογές, ο ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. επέλεξε τη στρατηγική της δημιουργίας κλίματος ανασφάλειας στους πολίτες για την περίπτωση που η Ν.Δ. θα επέστρεφε στην εξουσία. Συγκεκριμένα, προειδοποιούσε τον λαό για «κρυφή ατζέντα» της Ν.Δ. που περιλάμβανε: «Ξεπούλημα της επικουρικής ασφάλισης, νέες περικοπές σε συντάξεις, επιδόματα και κοινωνικό κράτος, απολύσεις στο Δημόσιο, ασυδοσία στον ιδιωτικό τομέα με εργασιακές συνθήκες επταήμερου και κατάργηση του οκτάωρου, αυξήσεις στις τιμές του ρεύματος και των φαρμάκων, παράδοση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας στους “κουμπάρους”, παράδοση στους σπόνσορες του κ. Μητσοτάκη του αποθέματος των 34 δισ. ευρώ που με τόσο κόπο δημιουργήσαμε».
Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, ο Αλ. Τσίπρας:
• Αναφερόμενος στο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, έλεγε ότι «μετά από τρία δύσκολα χρόνια», κατανοούσε «τη δυσαρέσκεια των ανθρώπων που επλήγησαν και θέλησαν να στείλουν μήνυμα» και διαβεβαίωνε ότι «έλαβε το μήνυμα».
• Επαναλάμβανε ότι μπορεί να κοιτά «με περηφάνια τον λαό στα μάτια», γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ «ελευθέρωσε τη χώρα από τον ζυγό των δανειστών και κατάφερε να ξαναστήσει την Ελλάδα στα πόδια της, στηρίζοντας ταυτόχρονα τους πιο αδύναμους, χωρίς να αφήσει κανέναν μόνο του και απολύτως απροστάτευτο απέναντι στην κρίση».
• Έλεγε ότι το βασικό δίλημμα της 7ης Ιουλίου συνίσταται στο αν ο λαός θα επιλέξει «ανάμεσα στο σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία για τη στήριξη των πολλών ή την επιστροφή στα σκοτάδια του χθες, της σκληρής λιτότητας, του κυνισμού, του αυταρχισμού, του ΔΝΤ».
• Υποστήριζε ότι με τη συμφωνία των Πρεσπών «αποκαταστάθηκε η ιστορία της αρχαίας ελληνικής Μακεδονίας» και κατηγορούσε τη Ν.Δ. ότι συμπεριφέρεται με «ανεύθυνο και κοντόφθαλμο τρόπο», λέγοντας ότι «τη μία μιλάνε για προδότες και προδοσίες στο Μακεδονικό και την άλλη μάς λένε ότι το μόνο που θα κάνουν αν εκλεγούν είναι να φροντίσουν να τηρείται η κατά τα άλλα προδοτική γι’ αυτούς συμφωνία».
• Απευθύνθηκε στους συνταξιούχους, ρωτώντας τους «αν θα εμπιστευθούν ξανά την αξιοπρέπεια και τη ζωή τους σε αυτούς που την καταρράκωσαν», στους νέους ψηφοφόρους, λέγοντας πως η Ν.Δ. και ο αρχηγός της «δεν αγαπάνε το δημόσιο σχολείο και το δημόσιο πανεπιστήμιο», και στον κόσμο της Αριστεράς, τονίζοντας ότι «δεν είναι δυνατόν να επιτρέψει στους κήρυκες του όψιμου αντικομμουνισμού να εφαρμόσουν στην πλάτη της δημοκρατικής Ελλάδας τα σχέδιά τους».
• Ζητούσε από τον «απλό κόσμο του ΠΑΣΟΚ» να συνταχθεί με τον ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. και όχι με το ΚΙΝΑΛ, λέγοντας ότι η Φ. Γεννηματά «έχει ήδη συμφωνήσει να στηρίξει την επόμενη μέρα για κυβέρνηση την ακραία δεξιά και νεοφιλελεύθερη Νέα Δημοκρατία» και ανέφερε: «Δεν μπορούν σήμερα οι πολιτικοί εκπρόσωποι και συνεχιστές του κόμματος που ίδρυσε ο Ανδρέας Παπανδρέου να αγκαλιάζουν τον γιο του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, τον γιο του αποστάτη, για πρωθυπουργό της χώρας».
• Εξέφραζε τη βεβαιότητα ότι το ΜέΡΑ25 του Γιάνη Βαρουφάκη «υποστηρίζεται από το σύστημα ως μια εφεδρεία», για να ανακοπεί η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. στις εκλογές και να εξασφαλιστεί η νίκη της Ν.Δ.
• Αναφερόμενος στο θέμα του debate, που δεν διεξήχθη, έριχνε την ευθύνη στον Κ. Μητσοτάκη, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Εγώ πιστεύω ότι ούτε δεμένος δεν θα καθόταν να αντιπαρατεθεί μαζί μου. Δεν έρχεται, γιατί αισθάνεται την αδυναμία των επιχειρημάτων του».
• Αν και θεωρούσε «δύσκολη» τη δυνατότητα της ανατροπής του κλίματος που ήθελε νικήτρια τη Ν.Δ., τη χαρακτήριζε «απολύτως εφικτή» και τόνιζε ότι δεν πιστεύει «ούτε ένα στο εκατομμύριο» ότι θα χάσει τις εκλογές. Παράλληλα, ζητούσε «νίκη έστω και με μία ψήφο» – όπως έκανε και ο Αντώνης Σαμαράς στην αναμέτρηση της 25ης Ιανουαρίου 2015.
«500.000 νέες δουλειές»
Υπογραμμίζοντας ότι, για πρώτη φορά, ο ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. «έχει την πολυτέλεια να προτείνει ένα πρόγραμμα που θα εγκρίνει ο ελληνικός λαός και όχι η τρόικα», ο Αλ. Τσίπρας παρουσίασε ένα «ρεαλιστικό και εφαρμόσιμο» πρόγραμμα για την επόμενη τετραετία, στις δεσμεύσεις του οποίου περιλαμβάνονταν: Φορολογικές ελαφρύνσεις σε χαμηλά και μεσαία εισοδήματα. 500.000 νέες δουλειές. Περαιτέρω αυξήσεις στους μισθούς, μετά και την αύξηση του κατώτατου που έγινε στις αρχές του έτους. Προσλήψεις 10.000 γιατρών και προσωπικού στον χώρο της υγείας. Μόνιμοι διορισμοί 15.000 εκπαιδευτικών. Δημιουργία 10.000 θέσεων νέων ερευνητών. Αύξηση εθνικής σύνταξης. Επιπλέον, γινόταν λόγος για πράσινη ανάπτυξη, διπλασιασμό ξένων επενδύσεων, ψηφιοποίηση του δημόσιου τομέα και πολιτικό γάμο για ομόφυλα ζευγάρια.
Ο αντιπολιτευόμενος Τύπος έκανε λόγο για «τεχνάσματα και παροχές στη μεσαία τάξη», τονίζοντας ότι ο πρωθυπουργός «υποσχέθηκε μέχρι και τα αντίμετρα που κατάργησε στη Βουλή πριν από λίγες ημέρες».
«Η Ελλάδα ανήκει και πάλι στους Έλληνες»
Στη συγκέντρωση του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. στην πλατεία Συντάγματος, ο 45χρονος Αλ. Τσίπρας επιτέθηκε και πάλι στη Ν.Δ. και στον αρχηγό της, κατηγορώντας τον ότι «θα φέρει τσουνάμι κατά των κατακτήσεων και των δικαιωμάτων της κοινωνικής πλειοψηφίας». Αναφερόμενος στην επέτειο του δημοψηφίσματος του 2015, είπε ότι οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν το ξέχασαν και έρχονται «για να ζητήσουν εκδίκηση από έναν ολόκληρο λαό, γιατί τους αγνόησε και στάθηκε όρθιος στις πιο κρίσιμες στιγμές». Επίσης, εξέφρασε την αισιοδοξία του ότι είναι δυνατή η επίτευξη «της μεγαλύτερης εκλογικής ανατροπής στη σύγχρονη ιστορία».
Σε μία ακόμη κεντρική προεκλογική εκδήλωση του ΣΥΡΙΖΑ «με άρωμα ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου», ο Αλ. Τσίπρας ανέβηκε στην εξέδρα με «Το ροκ της καντίνας», προέβλεψε ότι «την Κυριακή υπογράφουμε νέο συμβόλαιο με τον λαό», είπε ότι το μεγαλύτερο κατόρθωμα της κυβέρνησής του ήταν το ότι «η Ελλάδα ανήκει και πάλι στους Έλληνες» και, μετά το τέλος της ομιλίας του, πήρε στην αγκαλιά του και φίλησε ένα κοριτσάκι που του προσέφερε λουλούδια, ενώ το σύνθημα που ακούστηκε περισσότερο από τους συγκεντρωμένους ήταν το «Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά».
«Τώρα αποφασίζουμε για τη ζωή μας»
Ο ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. κατέβηκε στις ευρωεκλογές με το σύνθημα «Ήρθε η ώρα των πολλών – Έχουμε τη δύναμη». Στις εθνικές εκλογές, επέλεξε ως κεντρικό του σύνθημα το «Τώρα αποφασίζουμε για τη ζωή μας», το οποίο «υπονοούσε σαφώς ότι τώρα δεν είναι ευρωεκλογές με δυνατότητα χαλαρής -“τιμωρητικής” ψήφου, αλλά το διακύβευμα ήταν πολύ πιο σοβαρό»*. Το έμβλημα του κόμματος πλαισιώθηκε από τρίγωνα σε διάφορα χρώματα.
Σε αφίσα, αξιοποιήθηκε η ίδια φωτογραφία του Αλ. Τσίπρα που είχε χρησιμοποιηθεί στην καμπάνια για τις ευρωεκλογές, με τον ηγέτη του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. να φοράει λευκό πουκάμισο με σηκωμένα τα μανίκια, να σηκώνει χαμογελαστός το χέρι του και να δέχεται λουλούδια.
Το πρώτο σποτ του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. είχε τον τίτλο «Μη ζητάς πολλά». Ακουγόταν η φωνή ενός άνδρα, ο οποίος υποτίθεται ότι εκπροσωπούσε τη Ν.Δ. και έδινε εντολές όπως: «Μη ζητάς ασφάλεια, αύξηση, γιατρό, φάρμακα. Δούλευε 8-9-10-11 ώρες την ημέρα, 7 μέρες την εβδομάδα. Μη θυμάσαι τα μνημόνια, ήταν ευλογία. Μη διεκδικείς. Μην το ψάχνεις».
Τα επόμενα σποτ ήταν στο ίδιο ύφος, με παραινέσεις όπως «Μη σκας για το περιβάλλον», «Μη μιλάς για δικαιώματα», «Μη θυμάσαι τη Νου Δου, ούτε και το Δου Νου Του», «Επίδομα μητρότητας; Πού ακούστηκε; Αυτά είναι για τις τεμπέλες».
Το σποτ με τον τίτλο «Πάλι αυτοί;» αναφερόταν στον αρχηγό της Ν.Δ. και στην οικογένεια Μητσοτάκη –χωρίς να κατονομάζονται– και η εκφωνήτρια τόνιζε: «Μη χαλιέσαι με τα τζάκια. Ασ’ τους να κυβερνούν αυτοί. Ο παππούς ήταν βουλευτής. Ο μπαμπάς πρωθυπουργός, η αδελφή του δήμαρχος και πολλές φορές υπουργός. Ο γιος της περιφερειάρχης και τώρα δήμαρχος. Τώρα ήρθε η σειρά του να γίνει και αυτός πρωθυπουργός».
Σε σποτ που ακολούθησαν:
• Διάφοροι πολίτες παρουσίαζαν τα «θέλω» τους από μια κυβέρνηση, λέγοντας, μεταξύ άλλων, ότι επιθυμούν «πιο δίκαιη φορολογία», «πιο αλληλέγγυα κοινωνία», «ανάπτυξη για τον καθένα», «δωρεάν παιδεία για όλους».
• Παρουσιαζόταν το κυβερνητικό έργο που είχε επιτελεσθεί και οι βασικές δεσμεύσεις του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. για τη νέα κυβερνητική του τετραετία.
• Επίσης παρουσιαζόταν το δίλημμα των εκλογών, με την αναφορά «ψηφίζουμε ανάμεσα σε αυτούς που χρεοκόπησαν τη χώρα και έφεραν την κρίση και σε αυτούς που την έβγαλαν από τα μνημόνια».
Στην τελική ευθεία για τις εκλογές, ο Αλ. Τσίπρας πρωταγωνίστησε σε μια σειρά σποτ, απευθυνόμενος στον λαό και αναφέροντας, μεταξύ άλλων: «Σήμερα, οι ένοχοι της τραγωδίας που έζησε η Ελλάδα το διάστημα 2010-2014 τάζουν ανάπτυξη και καλές δουλειές. Τους πιστεύεις;». «Τώρα είμαστε πάλι ελεύθεροι, έξω από τα μνημόνια. Αλλά θα προχωρήσουμε μπροστά όλοι μαζί ή ο καθένας μόνος του κι όποιος αντέξει;». «Ως πρωθυπουργός, τους ανθρώπους νοιάζομαι πάνω απ’ όλα». Τα σποτ έκλειναν με την προτροπή: «Στις 7 Ιουλίου να είσαι εκεί».
(*) Αναστασία Βενετή και Σταμάτης Πουλακιδάκος, «Καμπάνιες εν όψει της 7ης Ιουλίου: Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ σε αντίθετους ρόλους», Η Εφημερίδα των Συντακτών, 23 Ιουνίου 2019.
Το επιτελείο
Κεντρικό ρόλο στην ομάδα που «έτρεξε» την προεκλογική εκστρατεία του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. είχαν ο Γιάννης Δραγασάκης, ο γραμματέας Πολιτικού Σχεδιασμού Αντώνης Κοτσακάς, ο Γιώργος Σταθάκης, ο γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος Πάνος Σκουρλέτης, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, ο Αλέκος Φλαμπουράρης, ο Αλέξης Χαρίτσης κ.ά. Με τα θέματα επικοινωνίας ασχολήθηκαν κυρίως ο Νίκος Παππάς, η εκπρόσωπος Τύπου του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. Έφη Αχτσιόγλου, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Λευτέρης Κρέτσος, ο Δημήτρης Τζανακόπουλος, ο δημοσιογράφος Θανάσης Καρτερός, ο Δημήτρης Καραμάνης και ο Νίκος Ανδριόπουλος. «Συγκεντρωσιάρχης» ήταν ο Γιώργος Πιαντές*.
(*) Από δημοσιεύματα και στοιχεία που έδωσαν στον συγγραφέα ο Πάνος Σκουρλέτης και η Ράνια Σβίγγου.
ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Στρατηγική μετριοπάθειας
Στοχεύοντας στην κατάκτηση της αυτοδυναμίας, η Ν.Δ. επιδίωξε να διατηρήσει την υψηλή συσπείρωση που είχε καταγράψει στις ευρωεκλογές, όπως επίσης και να διευρύνει την προσέλκυση ψηφοφόρων άλλων κομμάτων, την οποία είχε καταφέρει στη συγκεκριμένη αναμέτρηση. Μάλιστα, η απόφαση του Ποταμιού, των ΑΝΕΛ και του ΛΑΟΣ να μην κατέβουν στις εκλογές του Ιουλίου, καθιστούσε ευκολότερη την προσέγγιση ακόμη περισσότερων (σε σχέση με την 26η Μαΐου) ψηφοφόρων τους.
Η Ν.Δ. επέλεξε να συνεχίσει τη στρατηγική μετριοπάθειας που είχε υιοθετήσει στις ευρωεκλογές. Επίσης, έδωσε έμφαση στην ανάδειξη των πτυχών του κυβερνητικού της σχεδίου. Στο πλαίσιο αυτό, επέλεξε να κάνει μια «εντελώς διαφορετική» καμπάνια, δίνοντας βαρύτητα στη διοργάνωση μιας σειράς «διαδραστικών και στοχευμένων» θεματικών εκδηλώσεων, στις οποίες ο πρόεδρός της συνομιλούσε με πολίτες, περιοδεύοντας σε όλη τη χώρα.
Όπως και ο μεγάλος του αντίπαλος, ο 51χρονος Κ. Μητσοτάκης έκανε πολλές δημόσιες εμφανίσεις χωρίς σακάκι και γραβάτα, και συνήθως φορούσε λευκό πουκάμισο με σηκωμένα μανίκια – εικόνα που παραπέμπει στον άνθρωπο που είναι έτοιμος για δράση.
«Αυτοδυναμία ή εκλογές ξανά»
O Κ. Μητσοτάκης επαναλάμβανε ότι η χώρα «έχει ανάγκη από ισχυρή κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, που θα μπορεί να αποφασίζει σωστά και να φέρνει γρήγορα αποτελέσματα». Υπογράμμισε μάλιστα ότι «αν δεν υπάρχει αυτοδυναμία, τότε αυτό σημαίνει ότι θα ξαναπάμε σε εκλογές τον Δεκαπενταύγουστο και με απλή αναλογική» και συμπλήρωσε: «Άρα, τότε θα πρέπει να συνεργαστεί η Νέα Δημοκρατία με τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν νομίζω ότι οι πολίτες θέλουν αυτό»*. Παράλληλα, για το ενδεχόμενο κυβερνητικής συνεργασίας της Ν.Δ. με το ΚΙΝΑΛ, έλεγε ότι «οι Έλληνες δεν αντέχουν νέες περιπέτειες από ασταθείς ισορροπίες και κομματικά παζάρια». Επίσης, στις ομιλίες του και στις συνεντεύξεις που παραχώρησε, ο Κ. Μητσοτάκης:
• Κατηγορούσε τον ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. ότι επιχειρεί να διχάσει τον ελληνικό λαό χωρίζοντάς τον «σε πολλούς και σε λίγους, σε ελίτ και στον λαό», και καλούσε τους πολίτες «να κλείσουν οριστικά την πόρτα στους λαϊκιστές, στους λαοπλάνους, στους αδίστακτους εμπόρους του μίσους και της βίας, σε εκείνους που εκμεταλλεύτηκαν τις ελπίδες του λαού».
• Παραινούσε τους αναποφάσιστους πολίτες να μη «χαραμίσουν» την ψήφο τους «σε μικρά κόμματα τα οποία εξέφρασαν την οργή μιας προηγούμενης περιόδου» και τόνιζε ότι «είναι πολύ σημαντικό για τη δημοκρατία και τη χώρα να μείνουν εκτός Βουλής και η Χρυσή Αυγή και το κόμμα του κ. Βελόπουλου».
• Ζητούσε από τους νέους να στηρίξουν τη Ν.Δ. «αν θέλουν καλύτερη δημόσια παιδεία, συνδεδεμένη με την αγορά εργασίας» και «καλύτερα δημόσια πανεπιστήμια, χωρίς μπαχαλάκηδες και άλλους ακραίους».
• Δεσμευόταν ότι ως πρωθυπουργός θα δώσει αγώνα για την «αυθεντική Μακεδονία», με σκοπό να αμβλύνει «τις αρνητικές συνέπειες από μια πολύ κακή συμφωνία, την οποία κάποιοι υπέγραψαν ερήμην του ελληνικού λαού».
• Έριχνε την ευθύνη για την ακύρωση του debate στον Αλ. Τσίπρα, λέγοντας ότι ο πρωθυπουργός «δεν ήθελε να βρεθεί απολογούμενος απέναντι σε όλους τους πολιτικούς αρχηγούς».
• Έκανε έκκληση στους πολίτες για μαζική συμμετοχή στις εκλογές, εξηγώντας πως για λίγες ψήφους μπορεί να κριθεί η ισχυρή εντολή που διεκδικεί η Ν.Δ.
• Διαβεβαίωνε ότι θα είναι «πρωθυπουργός όλων των Ελλήνων, και αυτών που δεν μας ψήφισαν».
• Θέτοντας το δίλημμα των εκλογών, έλεγε: «Ή θα συνεχίσουμε στη στασιμότητα, στη μιζέρια, στη φτωχοποίηση της μεσαίας τάξης ή θα κάνουμε ένα τολμηρό άλμα στο μέλλον, με μια νέα πολιτική».
(*) Συνέντευξη στον ραδιοφωνικό σταθμό Θέμα 104,6, (25 Ιουνίου 2019).
Οι δεσμεύσεις
Η Ν.Δ. έδωσε έμφαση στην προβολή του οικονομικού της προγράμματος, το οποίο προέβλεπε, μεταξύ άλλων: Τη δημιουργία πολλών και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας, μέσω της μαζικής προσέλκυσης επενδύσεων. Τη μείωση των ανέργων σε μία τετραετία σε 560.000 «από 850.000 που είναι σήμερα». Την πάταξη της γραφειοκρατίας. Tη μείωση του φόρου επιχειρήσεων, του φόρου μερισμάτων, του ΕΝΦΙΑ και του πρώτου φορολογικού συντελεστή για μισθωτούς, επαγγελματίες και αγρότες για εισοδήματα μέχρι 10.000 ευρώ. Τη μείωση των εισφορών για σύνταξη. Τη σταδιακή κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος και της εισφοράς αλληλεγγύης. Τη σύνδεση της ανάπτυξης με τις αυξήσεις των αμοιβών. Τη στήριξη των νέων οικογενειών, με σειρά μέτρων. Ποιοτική δημόσια υγεία για όλους.
Επίσης, η Ν.Δ. έδωσε βαρύτητα στα ζητήματα δημόσιας τάξης και ασφάλειας, γεγονός που ερμηνεύτηκε ως απόπειρα προσέγγισης των οπαδών των κομμάτων που βρίσκονταν στα «δεξιά» της. Συγκεκριμένα, δεσμεύτηκε: Για την άμεση κατάργηση του «νόμου Παρασκευόπουλου» (ν. 4322/2015), «για να σταματήσει η μαζική απελευθέρωση καταδικασμένων για βαρύτατα ποινικά αδικήματα». Για τη δημιουργία φυλακών υψίστης ασφαλείας. Για την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, με τον Κ. Μητσοτάκη να στέλνει «ένα ξεκάθαρο μήνυμα σε όλων των ειδών τα γκρουπούσκουλα και τους μπαχαλάκηδες ότι η ανοχή τελειώνει». Ακόμα, η Ν.Δ. χαρακτήριζε πολύ σημαντική την προστασία των συνόρων και την αποτελεσματική αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, ενώ παράλληλα αναφερόταν και σε διασφάλιση ανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης στα κέντρα υποδοχής.
«Θέλω να αναστηθεί η μεσαία τάξη»
Η κεντρική συγκέντρωση της Ν.Δ. έγινε στην Αθήνα, στον πεζόδρομο Αποστόλου Παύλου στο Θησείο.
Από την εξέδρα που στήθηκε με φόντο την Ακρόπολη, ο Κ. Μητσοτάκης έδωσε βαρύτητα στην παρουσίαση των βασικών προγραμματικών θέσεων του κόμματός του, τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Θέλω να αναστηθεί η μεσαία τάξη». Επίσης, ζήτησε από τους πολίτες να θυμηθούν ότι «σαν σήμερα, το 2015, με κλειστές τις τράπεζες και με τον φόβο να σκεπάζει τα πάντα, η χώρα οδηγούνταν σ’ ένα δημοψήφισμα διχασμού και εξαπάτησης». Ακόμα, κατηγόρησε τον ΣΥΡΙΖΑ ότι το 2016 «ψήφισε την απλή αναλογική για να εκβιάζει με αλλεπάλληλες περιπέτειες τη χώρα», ενώ μέμφθηκε προσωπικά τον Αλ. Τσίπρα διότι «το 2018 υποκρινόταν ότι τάχα το μνημόνιο τελείωνε, ενώ ο ίδιος είχε δεσμεύσει τη χώρα σε δυσβάσταχτα πλεονάσματα για δεκαετίες».
Οι συγκεντρωμένοι οπαδοί κρατούσαν ελληνικές σημαίες και φώναζαν «Να τος, να τος ο πρωθυπουργός», ενώ παρέστησαν και οι Κώστας Καραμανλής και Αντώνη Σαμαράς.
Την εμφάνιση του Κ. Μητσοτάκη στην εξέδρα «συνόδευσε» η σύνθεση «300 Violin Orchestra» του Χόρχε Κιντέρο, που ακούστηκε και μετά την ολοκλήρωση της ομιλίας του.
«Ενωμένοι μπορούμε»
Η διαφημιστική εκστρατεία της Ν.Δ. εστίασε στην προβολή ενός ενωτικού και αποκλειστικά θετικού λόγου, αποπνέοντας αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία για ένα «καλύτερο μέλλον».
Πρώτο εκλογικό σύνθημα της Ν.Δ. ήταν το «Ενωμένοι μπορούμε». Χρησιμοποιήθηκε στα τρία πρώτα σποτ του κόμματος, που διαβεβαίωναν ότι «όλοι οι Έλληνες θέλουμε το καλύτερο για τον τόπο μας, για τα παιδιά μας, για το μέλλον μας», επισήμαιναν ότι «τώρα είναι η ώρα να κάνουμε την Ελλάδα και πάλι μια χώρα που δίνει ευκαιρίες» και ανέφεραν ότι «η ανάπτυξη φέρνει ελευθερία, ελευθερία να έχουμε επιλογές».
Ακολούθησε το σποτ που έδειχνε πλάνα από την επίσκεψη του Κ. Μητσοτάκη στο Καστελλόριζο (απ’ όπου ξεκίνησε την προεκλογική του εκστρατεία), με τον εκφωνητή να τονίζει: «Μετά από δέκα δύσκολα χρόνια, τώρα είναι η ώρα να γυρίσουμε σελίδα». Στη συνέχεια, γίνονταν αναφορές σε προγραμματικές δεσμεύσεις του κόμματος, ενώ προβάλλονταν πλάνα από τις περιοδείες του ηγέτη του σε όλη τη χώρα. Στο τέλος, εμφανιζόταν η φράση «Ισχυρή ανάπτυξη για αυτοδύναμη Ελλάδα. Ενωμένοι μπορούμε», που θα ήταν και το κεντρικό σύνθημα της Ν.Δ. Μεταξύ άλλων, θα εμφανιζόταν σε αφίσα, όπου κυριαρχούσε μια φωτογραφία του Κ. Μητσοτάκη, ο οποίος συζητούσε καθιστός με τρεις πολίτες.
Στη συνέχεια, προβλήθηκαν τρία σποτ (με τους τίτλους «Στην Ελλάδα του αύριο κανένας δεν μένει πίσω», «Πρώτος στόχος οι νέες και καλές δουλειές» και «Ασφάλεια για όλους»), που πρόβαλλαν βασικούς άξονες του προγράμματος της Ν.Δ. και είχαν εμβόλιμα πλάνα με τον πρόεδρό της να συζητά με πολίτες και να ανταλλάσσει χειραψίες μαζί τους.
Στην τελική ευθεία για τις εκλογές, προβλήθηκε ένα σποτ που ξεκινούσε δείχνοντας μια φουρτουνιασμένη θάλασσα, η οποία παρέπεμπε στα χρόνια της κρίσης. Ο Κ. Μητσοτάκης απευθυνόταν στον λαό, λέγοντας, μεταξύ άλλων: «Περάσαμε μια Οδύσσεια. Στις 7 Ιουλίου, έφτασε η ώρα να προχωρήσουμε μπροστά. Είμαστε έτοιμοι, με την ομάδα που θα το κάνει πράξη. Καινούργια πρόσωπα, νέοι άνθρωποι με γνώση και όρεξη για δουλειά».
Ακολούθησε ένα σποτ διάρκειας λίγων δευτερολέπτων, με τη Ν.Δ. να στέλνει το εξής μήνυμα σε όσους προσανατολίζονταν σε αποχή: «Στις 7 Ιουλίου, μάλλον θα έχει ήλιο. Αλλά σίγουρα θα έχει και εκλογές. Έλα να ψηφίσεις!».
Όπως και άλλα κόμματα, η Ν.Δ. προώθησε πολλά σποτ αποκλειστικά από το Διαδίκτυο, καθώς, όπως αποκάλυψε ο Θοδωρής Λιβάνιος, «η επικοινωνιακή στρατηγική του κόμματος στόχευσε και σε κοινά που δεν βλέπουν τηλεόραση και δεν διαβάζουν εφημερίδα, δηλαδή κυρίως σε νεαρές ηλικίες»*. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις αρχές του 2019, η διείσδυση του Διαδικτύου στο σύνολο του πληθυσμού της Ελλάδας ξεπερνούσε το 73%, με 8.130.000 χρήστες, ενώ υπολογίζονταν σε 6.000.000 οι ενεργοί χρήστες των social media** .
(*) Ρεπορτάζ του Χάρη Καρανίκα με τον τίτλο «Οι εθνικές εκλογές του 2019 στο ανατομείο», στο protagon.gr, 8 Οκτωβρίου 2019.
(**) Πηγή: Digital 2019: Greece, 31 Ιανουαρίου 2019.
Οι «εναλλακτικές» τηλεοπτικές εμφανίσεις του Κ. Μητσοτάκη
Στο πλαίσιο της υιοθέτησης νέων μοντέλων προσέγγισης του εκλογικού σώματος, ο Κ. Μητσοτάκης έδωσε μια «πιο προσωπικού χαρακτήρα» συνέντευξη στην πρωινή ψυχαγωγική τηλεοπτική εκπομπή του Alpha «Happy Day». Επίσης, φιλοξενήθηκε στο «The 2night Show» του ANT1, όπου, μεταξύ άλλων, μπήκε στο στούντιο υπό τους ήχους του «O Fortuna» από τα Carmina Burana, ζήτησε ένα σημαιάκι του ΠΑΣΟΚ για το γραφείο του, παράφρασε τους στίχους του τραγουδιού «Ξημερώματα» (λέγοντας «δίνεις επιδόματα» – μια αναφορά στον Αλ. Τσίπρα) και προκλήθηκε να «σουτάρει τρεις βολές σερί» σε μια μπασκέτα για να αποδείξει ότι θα γίνει «καλός πρωθυπουργός».
Οι τηλεοπτικές εμφανίσεις του Κ. Μητσοτάκη σε μη πολιτικού περιεχομένου εκπομπές χαρακτηρίσθηκαν «εναλλακτικές» και προκάλεσαν συζητήσεις και ποικίλα σχόλια. Όπως επισημάνθηκε, ο συγκεκριμένος τρόπος επικοινωνίας είναι ιδιαίτερα δημοφιλής εδώ και πάρα πολλά χρόνια στις ΗΠΑ και δίνει την ευκαιρία στον πολιτικό «να απευθυνθεί σε ευρύτερη βάση» και στο κοινό να δει «μια άλλη όψη του πολιτικού»*.
(*) Από ρεπορτάζ του Χρήστου Ιερείδη με τον τίτλο «Εκλογές – Τσίπρας – Μητσοτάκης: Προεκλογικές εκστρατείες… “αλά Ομπάμα”», στο Έθνος, 6 Ιουλίου 2019, στο οποίο φιλοξενούνται και δηλώσεις των συμβούλων στρατηγικής και επικοινωνίας Δήμητρας Ψαχούλια και Ηλία Τσαουσάκη.
Το επιτελείο
Κομβικό ρόλο στην προεκλογική εκστρατεία της Ν.Δ. διαδραμάτισαν ο Θ. Λιβάνιος, ο στενός συνεργάτης του Κ. Μητσοτάκη Γρηγόρης Δημητριάδης και ο διευθυντής του γραφείου του προέδρου του κόμματος, Στέλιος Πέτσας. Στο οργανωτικό κομμάτι, σημαντικό ρόλο είχαν ο γραμματέας της Πολιτικής Επιτροπής της Ν.Δ. Λευτέρης Αυγενάκης, ο αναπληρωτής του Νίκος Χαρδαλιάς, ο γενικός διευθυντής του κόμματος Νίκος Παπαθανάσης και ο σύμβουλος του Κ. Μητσοτάκη, Θανάσης Νέζης. Συντονιστής στρατηγικού σχεδιασμού και επικοινωνίας ήταν ο πολιτικός ερευνητής και αναλυτής Τάκης Θεοδωρικάκος. Στο επικοινωνιακό επιτελείο του κόμματος συμμετείχαν επίσης ο Αμερικανός αναλυτής δημοσκοπήσεων, επικοινωνιολόγος και σχεδιαστής πολιτικής στρατηγικής Σταν Γκρίνμπεργκ –ο οποίος είχε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε καμπάνιες των Μπιλ Κλίντον, Αλ Γκορ και Τόνι Μπλερ–, ο γραμματέας στρατηγικού σχεδιασμού και επικοινωνίας της Ν.Δ. Χρήστος Ταραντίλης, ο διευθυντής του γραφείου Τύπου του κόμματος Κωνσταντίνος Ζούλας, η εκπρόσωπος Τύπου Σοφία Ζαχαράκη, ο σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας και συνιδρυτής της εταιρείας Stratego Ευτύχης Βαρδουλάκης, ο Θόδωρος Σκυλακάκης και ο πρόεδρος της εταιρείας επικοινωνίας V+O Θωμάς Βαρβιτσιώτης. Στην ομάδα της ψηφιακής καμπάνιας συμμετείχε και ο Έρικ Θανόπουλος-Παρκς, που θα λάμβανε τον χαρακτηρισμό «ο “καταδρομέας” του Κ. Μητσοτάκη στη μάχη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης». Τα σποτ φτιάχτηκαν σε συνεργασία με την εταιρεία Frank And Fame του Θανάση Παπαθανασίου*.
(*) Πολλά από τα παραπάνω στοιχεία έδωσε στον συγγραφέα ο Ευτύχης Βαρδουλάκης.
ΚΙΝΗΜΑ ΑΛΛΑΓΗΣ
«Η χρήσιμη ψήφος»
Η ενότητα του ΚΙΝΑΛ διαταράχτηκε όταν η Φ. Γεννηματά αποφάσισε να τοποθετήσει τον πρώην δήμαρχο Αθηναίων Γιώργο Καμίνη επικεφαλής του ψηφοδελτίου Επικρατείας. Ο πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελος Βενιζέλος εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του στην πρόταση να τοποθετηθεί στην τελευταία θέση και αποχώρησε από το ΚΙΝΑΛ, για το οποίο υποστήριξε ότι γίνεται «ουρά του ΣΥΡΙΖΑ».
Η 55χρονη Φ. Γεννηματά απευθύνθηκε, κατά κύριο λόγο, στους «απογοητευμένους από τον ΣΥΡΙΖΑ προοδευτικούς πολίτες», επιδιώκοντας να γίνει το ΚΙΝΑΛ βασικός πόλος έλξης τους και όχι η Ν.Δ. Στο πλαίσιο αυτό, εξαπέλυσε δριμεία κριτική στον Αλ. Τσίπρα, λέγοντας ότι «καλλιέργησε τον διχασμό, τα έδωσε όλα με τη συμφωνία των Πρεσπών, χειρίστηκε από θέση αδυναμίας τη σχέση με την Τουρκία», ότι «φεύγει αφήνοντας βαριά κληρονομιά την εξοντωτική φορολογία, τη φτωχοποίηση της μεσαίας τάξης, την εγκατάλειψη της νέας γενιάς» και ότι με την πολιτική του «ξεσήκωσε ρεύμα αγανάκτησης και αποδοκιμασίας», για να γίνει «ο μέγας χορηγός της Νέας Δημοκρατίας». Επίσης, με αφορμή τις αναφορές του Αλ. Τσίπρα στον Α. Παπανδρέου και στις κατηγορίες που εξαπέλυε εναντίον του ΚΙΝΑΛ, τον χαρακτήριζε «θρασύ», «υποκριτή» και «εκτελεστή της παράταξης του Ανδρέα».
Παράλληλα, η Φ. Γεννηματά τόνιζε πως «δεν είναι λύση η επιστροφή της Δεξιάς», λέγοντας ότι «είναι η παράταξη που ευθύνεται, με την καταστροφική πολιτική της την περίοδο 2004-2009, για την κρίση και τα μνημόνια που μας βασανίζουν ακόμη».
Η Φ. Γεννηματά ανέφερε ότι «η ψήφος στο Κίνημα Αλλαγής είναι η χρήσιμη ψήφος, είναι ψήφος στην ομαλότητα, την πολιτική σταθερότητα και την ανάγκη εθνικής συνεννόησης στα εθνικά θέματα». Επίσης, υπογράμμιζε ότι η εκλογική ενίσχυση του ΚΙΝΑΛ θα του έδινε «ρόλο δυνατού, προοδευτικού αντίβαρου απέναντι στις συντηρητικές κυβερνητικές πολιτικές της Νέας Δημοκρατίας εις βάρος των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων και απέναντι σε έναν ανεύθυνο και αχαλίνωτο ΣΥΡΙΖΑ στην αντιπολίτευση».
Οι δεσμεύσεις
Τονίζοντας ότι «ισχυρό Κίνημα Αλλαγής σημαίνει ισχυρή φωνή στον εργαζόμενο, τον άνεργο, τον επιστήμονα, τον συνταξιούχο, τον επαγγελματία, τον αγρότη, τη γυναίκα, τον νέο άνθρωπο», η Φ. Γεννηματά παρουσίασε το πρόγραμμα του ΚΙΝΑΛ το οποίο, μεταξύ άλλων, περιλάμβανε: Μείωση του συντελεστή φορολογίας επιχειρήσεων, του ΦΠΑ και του φόρου για τους αγρότες. Επιδότηση νέων θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα. Κατάργηση του «ασφαλιστικού νόμου Κατρούγκαλου». Για τα νοικοκυριά, κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης και μείωση του ΕΝΦΙΑ. Για τους συνταξιούχους, νέο ΕΚΑΣ με κατώτερη σύνταξη στα 500 ευρώ για τον μεμονωμένο και κατώτερο εισόδημα για το ζευγάρι των ηλικιωμένων στα 700 ευρώ. Αύξηση του κατώτερου μισθού και του επιδόματος ανεργίας. Μέτρα στήριξης για τα νέα ζευγάρια.
«Εμπιστευτείτε μας»
Η κεντρική συγκέντρωση του ΚΙΝΑΛ πραγματοποιήθηκε στο Θησείο.Κατά την ομιλία της, η Φ. Γεννηματά έθεσε το δίλημμα των εκλογών, λέγοντας: «Ισχυρό Κίνημα Αλλαγής ή νέες περιπέτειες;». Επίσης, υπογράμμισε ότι το ΚΙΝΑΛ δεν θα μπει σε μια κυβέρνηση «ως συμπλήρωμα, για να βγουν οι αριθμοί» και ότι «ως υπεύθυνη αντιπολίτευση, θα είναι η εγγύηση για τη σταθερότητα». Και έκλεισε την ομιλία της, λέγοντας: «Προχωράμε δυνατά, με λογισμό και όνειρο. Εμπιστευτείτε μας». Οι συγκεντρωμένοι έσειαν λευκές σημαίες με τα εμβλήματα του ΠΑΣΟΚ και του ΚΙΝΑΛ και κόκκινες σημαίες της Ανανεωτικής Αριστεράς. Το σύνθημα που κυριάρχησε ήταν το «Το ΠΑΣΟΚ είναι εδώ, ενωμένο, δυνατό». Το τραγούδι που ακούστηκε περισσότερο ήταν το «Καλημέρα, ήλιε», καθώς, ήδη από τον περασμένο Μάρτιο, η Μυρσίνη Λοΐζου είχε δώσει τη συγκατάθεσή της για τη χρήση του τραγουδιού από το ΚΙΝΑΛ.
«Στις 7 Ιουλίου η λογική επιστρέφει»
Το ΚΙΝΑΛ χρησιμοποίησε ως κεντρικό του σύνθημα το «Στις 7 Ιουλίου η λογική επιστρέφει», που συνόδευε σε αφίσα τη φωτογραφία της χαμογελαστής Φ. Γεννηματά. Το ΚΙΝΑΛ έστρεψε τα βέλη εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ με τρία σποτ που είχαν τον κεντρικό τίτλο «Τώρα κάτι παράλογα κόκκινο» και έβαζαν στο στόχαστρο τον καπνιστή αναπληρωτή υπουργό Υγείας Παύλο Πολάκη («Τον είδαμε να κάνει “ό,τι του καπνίσει”»), τις διακοπές του πρωθυπουργού σε πολυτελές γιοτ το καλοκαίρι του 2018 («Μάθαμε πως τα κότερα της διαπλοκής χωρίζονται σε καλά και κακά») και το «σκίσιμο των μνημονίων» στο οποίο αναφερόταν ο Αλ. Τσίπρας («Μάθαμε ότι το “σκίζω” σημαίνει “υπογράφω κάτι νέο”»).
Παράλληλα, το ΚΙΝΑΛ κυκλοφόρησε τρία αντίστοιχου ύφους σποτ, με τον κεντρικό τίτλο «Τώρα κάτι παράλογα γαλάζιο», που αφορούσαν τη Ν.Δ. και συγκεκριμένα τον χαρακτηρισμό των κοινωνικών ανισοτήτων ως «φυσικό φαινόμενο» από τον Κ. Μητσοτάκη («Φυσικό φαινόμενο είναι η βροχή, ο κεραυνός»), τις περικοπές δαπανών που εξήγγειλε το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης («Μήπως εννοούν την υγεία και την παιδεία;») και τον Κ. Καραμανλή («2004-2009. Χρεοκόπησε τη χώρα. Βέβαια, ο κ. Μητσοτάκης δεν μας λέει τίποτε γι’ αυτό. Ας μην το ζήσουμε πάλι»).
Στο σποτ που προκάλεσε μεγάλες συζητήσεις, οι Έλληνες πολίτες παρουσιάζονταν σαν τενεκεδάκια τα οποία, πιστεύοντας στο σύνθημα «Η ελπίδα έρχεται», έμπαιναν σε ένα εργοστάσιο όπου τα γέμιζαν με κόκκινες καυτερές πιπεριές και τα έβαφαν με τα χρώματα και το έμβλημα του ΣΥΡΙΖΑ. Στη συνέχεια, τα τενεκεδάκια βίωναν τις συνέπειες των capital controls, απογοητεύονταν και έβγαζαν από μέσα τους το «γνήσιο αριστερό μενού» του ΣΥΡΙΖΑ, για να δείξουν την προτίμησή τους στο έμβλημα του ΚΙΝΑΛ. Αναφερόμενη στο σποτ, η Φ. Γεννηματά επισήμανε: «Θέλαμε να σοκάρουμε και να ταρακουνήσουμε. Το μήνυμά μας είναι ξεκάθαρο: Να βγάλει ο καθένας τον θυμό και την τοξικότητα από μέσα του, να επιστρέψουν στον χώρο τους οι προοδευτικοί πολίτες».
Το επιτελείο
Σημαίνοντα ρόλο στην προεκλογική εκστρατεία είχαν, μεταξύ άλλων, ο γραμματέας της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής του ΚΙΝΑΛ Μανώλης Χριστοδουλάκης, ο διευθυντής του πολιτικού γραφείου της Φ. Γεννηματά Μανώλης Όθωνας και ο υπεύθυνος πολιτικού σχεδιασμού Χρήστος Πρωτόπαπας.
Κεντρικό ρόλο στη χάραξη της επικοινωνιακής στρατηγικής του ΚΙΝΑΛ είχαν ο γραμματέας του τομέα επικοινωνίας Σταμάτης Μαλέλης και ο αναπληρωτής γραμματέας Φίλιππος Φιλιππακόπουλος. Στο επικοινωνιακό επιτελείο συμμετείχαν επίσης, μεταξύ άλλων, ο διευθυντής του Γραφείου Τύπου της επικεφαλής του ΚΙΝΑΛ Νίκος Βοσδογάνης και ο εκπρόσωπος Τύπου του ΚΙΝΑΛ, Παύλος Χρηστίδης. Στην ομάδα που ασχολούνταν με τα social media και την παρουσία του κόμματος στο Διαδίκτυο συμμετείχε, μεταξύ άλλων, ο Βασίλης Δεληγκάρης, ενώ τα σποτ της καμπάνιας επιμελήθηκε ο Γιώργος Κίσσας *.
(*) Τα στοιχεία έδωσε στον συγγραφέα ο Σταμάτης Μαλέλης.
ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ
«Κανένα συγχωροχάρτι στα κόμματα του κεφαλαίου»
Το ΚΚΕ ζήτησε από τον λαό να το ενισχύσει «αποφασιστικά», θυμίζοντας ότι «όταν αδυνάτιζε, τότε περνούσαν τα μνημόνια και οι αντιλαϊκοί νόμοι», και τόνιζε ότι «υπάρχει ο δρόμος της αντίστασης, της αντεπίθεσης, του αγώνα, για να έρθει ο λαός στην εξουσία, για να γίνει οργανωτής και κυρίαρχος του πλούτου που παράγει, να ικανοποιηθούν σύγχρονες λαϊκές ανάγκες». Το κόμμα υπενθύμιζε τις προτάσεις νόμου και τις τροπολογίες που είχε καταθέσει η κοινοβουλευτική του ομάδα, μεταξύ άλλων, για τη διαγραφή και το «πάγωμα» των τόκων για χρέη προς τις τράπεζες, τη μείωση των οφειλών των εμποροβιοτεχνών, την αύξηση του επιδόματος ανεργίας στο 80% του βασικού μισθού, την επαναφορά του κατώτερου μισθού στα 751 ευρώ, την επαναφορά 13ης και 14ης σύνταξης – 13ου και 14ου μισθού, την κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης και τέλους επιτηδεύματος για ετήσια εισοδήματα έως 20.000 ευρώ.
Ο γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας υποστήριζε ότι τα προγράμματα του ΣΥΡΙΖΑ και της Ν.Δ. «είναι πλήρως ενταγμένα στις μνημονιακές και μεταμνημονιακές δεσμεύσεις των ματωμένων πλεονασμάτων και της αυστηρής εποπτείας» και καλούσε τους εργαζομένους να μη δώσουν «κανένα συγχωροχάρτι στα κόμματα του κεφαλαίου» (στα οποία συμπεριλάμβανε και το ΚΙΝΑΛ). Παράλληλα, έστρεψε τα βέλη του εναντίον της Χρυσής Αυγής, της Ελληνικής Λύσης (που τη χαρακτήριζε «ακροδεξιό μόρφωμα») και του ΜέΡΑ25, αναφέροντας ότι «οι απογοητευμένοι οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αντιληφθούν ότι αυτοί οι άνθρωποι τον κοροϊδεύουν και θέλουν να εκμεταλλευτούν την ψήφο του, για να μπορέσουν στη συνέχεια να υλοποιήσουν αντιλαϊκές πολιτικές».
«Τίποτα δεν γίνεται αν μένεις θεατής, όλα ανατρέπονται αν ξεσηκωθείς»
Στην κεντρική συγκέντρωση του κόμματος, στην πλατεία Συντάγματος, ο 64χρονος Δ. Κουτσούμπας απευθύνθηκε «σε όλους όσοι νιώθουν αριστεροί, προοδευτικοί, δημοκράτες και δεν αλλοίωσαν, μαζί με την τετράχρονη διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, τις αξίες και τις ελπίδες τους». Επίσης, απευθύνθηκε σε όσους «προβληματίζονται να ξαναψηφίσουν ΣΥΡΙΖΑ, υπό τον φόβο της επανόδου της Νέας Δημοκρατίας», τονίζοντας ότι «τη σκυτάλη στη Νέα Δημοκρατία τη δίνει ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ και η δεξιά πολιτική του». Ακόμη, ζήτησε να μη χαθεί καμιά ψήφος λόγω της αποχής, η οποία «στην πραγματικότητα, ενισχύει τους αντιπάλους του λαού».
Οι οπαδοί κρατούσαν κόκκινες σημαίες, άναβαν κόκκινα καπνογόνα και φώναζαν τα συνθήματα: «Εμπρός, λαέ, άλλαξε σελίδα, με το ΚΚΕ η μόνη σου ελπίδα», «Τίποτα δεν γίνεται αν μένεις θεατής, όλα ανατρέπονται αν ξεσηκωθείς», «Ισχυρό ΚΚΕ, αντεπίθεση λαέ», «ΚΚΕ δυνατό, δύναμη για το λαό», «Ψηφίζω – δυναμώνω το ΚΚΕ, η δύναμή του είναι για σένανε λαέ». Για μία ακόμη φορά, η σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη «Ποιος δε μιλά για τη Λαμπρή» είχε κεντρική θέση στο «soundtrack» των συγκεντρώσεων του κόμματος.
«ΚΚΕ ισχυρό! Η δύναμή σου την επόμενη μέρα»
Κεντρικό σύνθημα του κόμματος στην προεκλογική του εκστρατεία ήταν το «ΚΚΕ ισχυρό! Η δύναμή σου την επόμενη μέρα». Η φράση «ΚΚΕ ισχυρό» είχε χρησιμοποιηθεί από το κόμμα σε άλλες επτά προεκλογικές καμπάνιες του σε εθνικές εκλογές.
Το ΚΚΕ κυκλοφόρησε μια σειρά σποτ, στα οποία εμφανίζονταν «άνθρωποι του λαού». Όλα ξεκινούσαν με τη φράση «Στις 7 Ιουλίου ψηφίζουμε. Στις 8 όμως…» και ακολουθούσαν επισημάνσεις όπως: «Σημασία δεν θα έχει η διαφορά του πρώτου από τον δεύτερο. Σημασία θα έχει να είναι ισχυρή η δύναμη που μάχεται για το καλό μας».
Λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές, για πρώτη φορά, γενικός γραμματέας του ΚΚΕ είχε «πρωταγωνιστικό» ρόλο σε σποτ. Ο Δ. Κουτσούμπας παρουσιαζόταν σε διάφορα στιγμιότυπα από προεκλογικές περιοδείες και συγκεντρώσεις. Στη συνέχεια, απευθυνόμενος στον λαό, τόνιζε: «Στηρίξτε το ΚΚΕ, τη δύναμή σας. Ακόμα κι αν δεν συμφωνείτε σε όλα μαζί μας, γνωρίζετε ότι το ΚΚΕ θα είναι στο πλευρό σας. Για το δίκιο μας. Οι μεγάλοι αγώνες του λαού μας γράφουν την Ιστορία. Κάντε το βήμα».
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΥΣΗ
«Με πίστη στις αξίες και στα ιδεώδη του Ελληνισμού»
Στις 7 Οκτωβρίου 2016, έγινε η παρουσίαση του νέου κόμματος Ελληνική Λύση, το οποίο ιδρύθηκε από τον πρώην βουλευτή του ΛΑΟΣ, δημοσιογράφο και τηλεπωλητή Κ. Βελόπουλο, και είχε για έμβλημα μια πυξίδα (που θα συνοδευόταν από το σύνθημα «Πυξίδα μας το εθνικό συμφέρον»).
Στην ιδρυτική διακήρυξη της Ελληνικής Λύσης, τονιζόταν, μεταξύ άλλων, ότι το κόμμα: «Πιστεύει στις αξίες και στα ιδεώδη του ελληνισμού, στην Ενωμένη Ευρώπη της αλληλεγγύης και της συνεργασίας, στην ιδιωτική πρωτοβουλία, στην προστασία της ιδιοκτησίας και στον θεσμό της οικογένειας. Απαιτεί τον κρατικό έλεγχο οργανισμών και επιχειρήσεων εθνικής στρατηγικής σημασίας, την εξασφάλιση της δημόσιας ασφάλειας, την αμείλικτη δίωξη της εγκληματικότητας, τη χάραξη αυστηρής μεταναστευτικής πολιτικής. Προασπίζεται την πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά μας».
Στις ευρωεκλογές, το κόμμα πήρε μεγάλα ποσοστά στη Βόρεια Ελλάδα και προσείλκυσε πρώην ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής, των ΑΝΕΛ, της Ένωσης Κεντρώων και του ΣΥΡΙΖΑ.
«Θα αποτρέψουμε την τήρηση της συμφωνίας των Πρεσπών»
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, ο 54χρονος ηγέτης της Ελληνικής Λύσης δήλωνε διαρκώς την αντίθεσή του στη συμφωνία των Πρεσπών, υποσχόμενος ότι το κόμμα του θα επιχειρούσε να αποτρέψει την τήρησή της. Σε κάθε ευκαιρία, υποστήριζε την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων με τη Ρωσία αλλά και την Κίνα, που «σέβονται τον ελληνικό πολιτισμό», αλλά υπό την προϋπόθεση ότι θα υπήρχε αμοιβαίο όφελος.
Επίσης, ο Κ. Βελόπουλος τασσόταν διαρκώς υπέρ της ασφάλισης των ελληνικών συνόρων, με το χτίσιμο ενός τείχους από το Δέλτα του Έβρου μέχρι το Τριεθνές και με την ανάπτυξη ενός ναρκοπεδίου ως αναχώματος «για τους λαθροεισβολείς, αλλά και για τους Τούρκους». Για τους εμπόρους ναρκωτικών, τους παιδεραστές και τους δουλεμπόρους, δήλωνε ότι στηρίζει τη θανατική καταδίκη, αλλά διευκρίνιζε ότι την απόφαση θα την έπαιρνε ο λαός με δημοψήφισμα.
«Δεν είμαστε δεξιοί, δεν είμαστε αριστεροί, είμαστε Έλληνες»
Η κεντρική συγκέντρωση του κόμματος έγινε στο Μενίδι. Μεταξύ άλλων, ο Κ. Βελόπουλος κατηγόρησε τη Ν.Δ., το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ ότι «οδήγησαν τον τόπο στον όλεθρο», χαρακτήρισε «φασίστα» τον Κ. Μητσοτάκη επειδή «μας χαρακτηρίζει ναζιστές», όπως είπε, και δεσμεύτηκε ότι «όποιος πειράζει το κρατικό χρήμα, θα μπαίνει ισόβια στη φυλακή και δεν θα ξαναβγεί ποτέ έξω». Επίσης, «οικειοποιήθηκε» φράσεις και συνθήματα των Αλ. Τσίπρα, Νίκου Μιχαλολιάκου και Α. Παπανδρέου, λέγοντας «ή αυτοί ή εμείς, θα τους τελειώσουμε άσχετα αν θέλουν να μας τελειώσουν», ξεκαθαρίζοντας ότι το κόμμα του αντιπαρατάσσεται «εναντίον όλων» και εκφράζοντας την αντίθεσή του στο δόγμα «ανήκομεν εις την Δύσιν», υπογραμμίζοντας ότι «οι Έλληνες ανήκουν όπου προτάσσει το εθνικό συμφέρον» και ότι «η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες και μόνο στους Έλληνες». Επιπλέον, ο ηγέτης της Ελληνικής Λύσης χαρακτήρισε τον Έλληνα ως «τον καλύτερο άνθρωπο που γέννησε ο πλανήτης» και επανέλαβε ότι «δεν είμαστε δεξιοί, δεν είμαστε αριστεροί, είμαστε Έλληνες», ενώ, αρκετές φορές, άνοιξε διάλογο με το πλήθος, ρωτώντας «Τι είμαστε;», με τους συγκεντρωμένους να φωνάζουν: «Έλληνες!».
«Να ξανακάνουμε την Ελλάδα ελληνική!»
Η εκστρατεία της Ελληνικής Λύσης είχε ως επίκεντρο τον αρχηγό της. Βασικά συνθήματα του κόμματος ήταν τα «Πρώτα η Ελλάδα! Πρώτα οι Έλληνες!» και «Να ξανακάνουμε την Ελλάδα ελληνική!» (που είχαν χρησιμοποιηθεί και στις ευρωεκλογές).
Οι λέξεις «Ελλάδα» και «Έλληνες» κυριαρχούσαν και στο κεντρικό τηλεοπτικό σποτ του κόμματος, που περνούσε το μήνυμα: «Μαζί θα βγάλουμε την Ελλάδα από το τούνελ. Έχουμε όραμα, έχουμε πρόγραμμα. Μόνο για την Ελλάδα, μόνο για τους Έλληνες. Ώρα για δουλειά, για όλους τους Έλληνες. Για μια Ελλάδα ισχυρή, με μέλλον. Για την Ελλάδα που θέλουμε για τα παιδιά μας. Για την Ελλάδα που αξίζουν οι γονείς μας. Δεν υπάρχει Δεξιά και Αριστερά, υπάρχει μόνο Ελλάδα. Στις 7 Ιουλίου ψηφίζουμε για μια Ελλάδα ισχυρή και ασφαλή».
Σε άλλο σποτ, η Ελληνική Λύση εξέφραζε την αντίθεσή της στη «φτωχοποίηση της Ελλάδας», με τις «600 αυτοκτονίες τον χρόνο και τους 40.000 άστεγους» και ζητούσε την εμπιστοσύνη των πολιτών, ξεκαθαρίζοντας ότι «λέει αλήθειες» και ότι έχει ως οδηγό της «τις αξίες του χριστιανισμού». Επίσης, το κόμμα παρουσίαζε σε σποτ «το αληθινό πρόσωπο του Κυριάκου Μητσοτάκη και της Νέας Δημοκρατίας», κατηγορώντας τον ότι συμφωνεί, μεταξύ άλλων, με την ονομασία «Βόρεια Μακεδονία», τη νομιμοποίηση αλλοδαπών, το σύμφωνο συμβίωσης ομοφυλοφίλων, την κατάργηση του θρησκευτικού όρκου και την ανέγερση τζαμιού στην Αθήνα.
ΜΕΤΩΠΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΥΠΑΚΟΗΣ
«Το κόμμα της ελληνικής και της ευρωπαϊκής αφύπνισης»
Στις 26 Μαρτίου 2018, πραγματοποιήθηκε η ιδρυτική συνδιάσκεψη του κόμματος Μέτωπο Ευρωπαϊκής Ρεαλιστικής Ανυπακοής (ΜέΡΑ25), με γραμματέα τον πρώην υπουργό Οικονομικών της πρώτης κυβέρνησης Τσίπρα Γιάνη Βαρουφάκη. Το ΜέΡΑ25 αποτελούσε «αναπόσπαστο κομμάτι του DiEM25», του πανευρωπαϊκού κόμματος που είχε ιδρύσει ο ίδιος το 2016, και στο έμβλημά του απεικονιζόταν ένα χελιδόνι.
Ο Γ. Βαρουφάκης χαρακτήριζε το ΜέΡΑ25 «κόμμα της ελληνικής και της ευρωπαϊκής αφύπνισης, ενάντια στο ευρωπαϊκό κατεστημένο και στους εθνικιστές» και ανέφερε ότι το τρίπτυχο των στόχων του ήταν «ο ευρωπαϊκός διεθνισμός, ο οικονομικός ορθολογισμός και η κοινωνική απελευθέρωση».
Στις ευρωεκλογές του 2019, το ΜέΡΑ25 συγκέντρωσε το 2,99% των ψήφων, με τον Δημήτρη Παγαδάκη να επισημαίνει στο Πρώτο Θέμα ότι το κόμμα «παίρνει κατευθείαν ποσοστό από παλιούς ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και από απολιτίκ νέους, και απειλεί τον πρωθυπουργό ως το αντίπαλον αριστερό δέος στη Βουλή».
«Η ψήφος στον ΣΥΡΙΖΑ είναι χαμένη»
Στις ομιλίες του κατά την προεκλογική περίοδο, ο 58χρονος Γ. Βαρουφάκης τόνιζε ότι το «Όχι» του Ιουλίου του 2015 θα εκπροσωπούνταν στη Βουλή μέσα από το ΜέΡΑ25, το οποίο πρόβαλλε ως «το μοναδικό αντιμνημονιακό» κόμμα στην Ελλάδα» αλλά και «το μοναδικό πράσινο». Επίσης, ανέφερε ότι το κόμμα του έχει κηρύξει έναν «μονομέτωπο ανένδοτο αγώνα αντίστασης απέναντι στην παρασιτική, παλαιοκρατική ολιγαρχία που η Νέα Δημοκρατία του Κυριάκου Μητσοτάκη θα χτίσει πάνω στα θεμέλια του τέταρτου μνημονίου που “έστρωσε” ο ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα». Ακόμα, υποστήριζε ότι «η ψήφος στον αναξιόπιστο μνημονιακό ΣΥΡΙΖΑ είναι χαμένη» και παραδεχόταν ότι ήταν λάθος του που είχε εμπιστευτεί τον Αλ. Τσίπρα, υποστηρίζοντας ότι η ρήξη με τους θεσμούς το καλοκαίρι του 2015 ήταν κοινή απόφαση.
Οι προτάσεις
Το ΜέΡΑ25 πρότεινε την άμεση νομοθέτηση των εξής επτά τομών χωρίς διαπραγμάτευση με τους δανειστές: Αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους με ρήτρα ανάπτυξης. Πρωτογενή πλεονάσματα που καταργούν τη λιτότητα. Ίδρυση Δημόσιας Εταιρείας Αναδιάρθρωσης Ιδιωτικών Χρεών. Μείωση φορολογικών συντελεστών. Δημιουργία ενός Δημόσιου Εξωτραπεζικού Συστήματος Πληρωμών. Σεβασμός σε μισθωτή εργασία (κατάργηση απασχόλησης μισθωτών με «μπλοκάκια») και δημιουργική επιχειρηματικότητα. Μετατροπή του ΤΑΙΠΕΔ σε αναπτυξιακή τράπεζα.
«Η μαμή του νέου»
Η κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του ΜέΡΑ25 έγινε στην Αθήνα, στην πλατεία Σανταρόζα. Ο Γ. Βαρουφάκης κατηγόρησε τους «συντρόφους του ΣΥΡΙΖΑ» ότι «πτώχευσαν πιο πολύ την Ελλάδα με το τέταρτο μνημόνιο». Επίσης, ανέφερε ότι τη ρήξη με τους δανειστές «ούτε τη θέλουμε ούτε τη φοβόμαστε» και ότι «το νόμισμα πρέπει να είναι σκλάβος των πολιτών, όχι οι πολίτες σκλάβοι του νομίσματος». Επανέλαβε ακόμη ότι «μόνο το ΜέΡΑ25 μπορεί την 7η Ιουλίου να ψαλιδίσει την αυτοδυναμία της Νέας Δημοκρατίας μπαίνοντας στη Βουλή» και υποσχέθηκε ότι από την επόμενη ημέρα των εκλογών το κόμμα του «θα είναι η μαμή του νέου».
«Αυτή η φωνή πρέπει να είναι στη Βουλή»
Κεντρικό σύνθημα του ΜέΡΑ25 ήταν το «Αυτή η φωνή πρέπει να είναι στη Βουλή».
Στο σποτ του κόμματος αναφερόταν ότι οι φωνές των Αλ. Τσίπρα και Κ. Μητσοτάκη «ακούγονται διαφορετικές, αλλά στην πράξη αποδεικνύονται ίδιες».
«Πρωθυπουργός όλων των Ελλήνων»
Αν και δεν έσπασε το «ρεκόρ» της 20ής Σεπτεμβρίου 2015, η αποχή κυμάνθηκε σε πολύ υψηλά επίπεδα (42,2%). Επίσης, για πρώτη φορά μετά το 2009, τα δύο πρώτα κόμματα συγκέντρωσαν μαζί πάνω από 70% σε εθνικές εκλογές.
Η Ν.Δ. αύξησε τη δύναμή της κατά 725.000 ψήφους και 11,7 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με τις προηγούμενες εθνικές εκλογές (λαμβάνοντας, σύμφωνα με τον Γιάννη Μαυρή της Public Issue, σχεδόν το 100% των ψήφων που είχε λάβει και τότε και διευρύνοντας την επιρροή της με το 46% των ψηφοφόρων του Ποταμιού και των ΑΝΕΛ, το 43% εκείνων της Χρυσής Αυγής και το 73% όσων είχαν επιλέξει την Ένωση Κεντρώων*). Η Ν.Δ. επανήλθε στην εξουσία με ένα ποσοστό που ήταν το καλύτερο που έλαβε μετά το 2007 και η χώρα είδε αυτοδύναμη κυβέρνηση μετά 10 χρόνια και τέσσερις εκλογικές αναμετρήσεις. Στις επινίκιες δηλώσεις του, ο Κ. Μητσοτάκης επανέλαβε τη δέσμευσή του ότι θα είναι «πρωθυπουργός όλων των Ελλήνων».
Ο ΣΥΡΙΖΑ επέστρεψε στα έδρανα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, χάνοντας 145.000 ψηφοφόρους και περίπου 4 μονάδες σε σχέση με την αναμέτρηση του Σεπτεμβρίου του 2015. Ο Αλ. Τσίπρας τόνισε ότι «το αποτέλεσμα μόνο στρατηγική ήττα δεν είναι» και έκανε αναφορά στην ανάγκη μετασχηματισμού του κόμματός του.
Η Φ. Γεννηματά ανέφερε ότι «το αποτέλεσμα δημιουργεί θετική δυναμική» για το ΚΙΝΑΛ. Ο Δ. Κουτσούμπας προέβλεψε ότι «η επόμενη μέρα θα βρει και νέες δυνάμεις στον δρόμο της αντεπίθεσης, στον δρόμο της ταξικής πολιτικής πάλης». Ο Κ. Βελόπουλος υποσχέθηκε ότι το κόμμα του «θα βοηθήσει τον κάθε Έλληνα πολίτη, που τόσο υπέφερε τα τελευταία δέκα χρόνια», και ο Γ. Βαρουφάκης διαπίστωσε ότι «οι πολίτες τιμωρούν τις κυβερνήσεις που προωθούν μνημόνια».
Έβδομο κόμμα αναδείχθηκε η Χρυσή Αυγή, με ποσοστό που δεν της επέτρεψε να μπει στη Βουλή (2,93%), ενώ ανάλογη τύχη είχε και η Ένωση Κεντρώων, που βρέθηκε στην ένατη θέση με ποσοστό 1,24%.
Για το CNN, η νίκη της Ν.Δ. «σηματοδότησε το τέλος του αριστερού λαϊκισμού», η La Repubblica απεφάνθη ότι «η συμφωνία των Πρεσπών κόστισε πανάκριβα στον Αλ. Τσίπρα», η La Vanguardia σχολίασε ότι ο απερχόμενος πρωθυπουργός «είχε να αγωνιστεί απέναντι σε ένα εχθρικό σύστημα των μέσων ενημέρωσης» και η Frankfurter Allgemeine Zeitung διαπίστωσε ότι «ένα μεγάλο μέρος της μεσαίας τάξης, που επλήγη από τα σκληρά μέτρα λιτότητας των τελευταίων χρόνων, γύρισε την πλάτη στον ΣΥΡΙΖΑ και ψήφισε τη Ν.Δ.».
(*) Γ. Μαυρής, «Οι πρώτες εκλογές μετά το μνημόνιο. Ανάλυση της ψήφου και αποτίμηση του αποτελέσματος», στο Ιωαννίδης Π. – Τσαουσάκης Ηλ. (επιμ.), 2019. Οι πρώτες εκλογές μετά το μνημόνιο. Η ακτινογραφία της ψήφου, εκδόσεις Παπαζήση, 2020, σελ. 32.
