Μέχρι την οριστική ομαλοποίησή τους, που επισημοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 1962 με την επίσκεψη του Ιταλού Προέδρου Αντόνιο Σένι στην Αθήνα, οι ελληνοϊταλικές σχέσεις δεν διήγαν την καλύτερή τους περίοδο. Παρότι οι δύο πλευρές είχαν επιδείξει την πρόθεση να έρθουν εγγύτερα στο πλαίσιο της προσπάθειας της Ελλάδας να συνδεθεί με την ΕΟΚ, ορισμένα προσκόμματα, όπως οι αιτιάσεις της Ιταλίας για τη μη ανάθεση μεγάλων έργων σε ιταλικές εταιρείες, δεν επέτρεψαν την εγκαθίδρυση ενός πνεύματος φιλίας και εγκάρδιας συνεργασίας. Στην ομαλοποίηση των διμερών σχέσεων δεν βοήθησε η σύντομης διάρκειας ψύχρανση που παρατηρήθηκε τον Μάιο-Ιούνιο του 1960.
Αιτία της ψύχρανσης αυτής στις ελληνοϊταλικές σχέσεις υπήρξε μια έκθεση του ιταλικού Γενικού Επιτελείο Στρατού σχετικά με την Αλβανία, η οποία υποβλήθηκε στις 10 Μαΐου στο αρχηγείο της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Όπως ανέφερε η «Καθημερινή» της 31ης Μαΐου 1960, η ιταλική έκθεση περιείχε «ανακριβείας διά την εθνολογικήν σύνθεσιν της Β. Ηπείρου». Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή προέβη άμεσα σε επίσημη διαμαρτυρία προς την ιταλική κυβέρνηση. Σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα, «το διάβημα εγένετο προφορικώς και εγγράφως προς τον ενταύθα Ιταλόν πρεσβευτήν κ. Μ. Κόντι, ήτο δε, ως εγνώσθη, ασυνήθους οξύτητος. Εζητήθη διά του διαβήματος όπως η ιταλική Κυβέρνησις αποσύρη την εν λόγω έκθεσιν, λάβη δε συγχρόνως τα “δέοντα μέτρα”». Συνεχίζοντας, η «Καθημερινή» έγραψε: «Ως πληροφορούμεθα, η ιταλική Κυβέρνησις, υπεσχέθη να αποσύρη αμέσως την εν λόγω έκθεσιν, να προβή παραλλήλως εις ανακρίσεις δια την εξακρίβωσιν των συνθηκών υπό τας οποίας συνετάγη αύτη και υπεβλήθη εις το ΝΑΤΟ. Ταυτοχρόνως, η Ιταλία θα προέβαινεν εις την λήψιν των δεόντων μέτρων κατά των υπευθύνων».
Την αγανάκτησή τους εξέφρασαν οι Έλληνες βουλευτές κατά τη συνεδρίαση της 31ης Μαΐου, χαρακτηρίζοντας μάλιστα την ιταλική ενέργεια ως «απαράδεκτον, αστήρικτον τελείως και προκλητικήν». Βουλευτές με καταγωγή από την Ήπειρο συνέταξαν επιστολή προς τον Πρόεδρο της Βουλής, Κωνσταντίνο Ροδόπουλο, στην οποία «τονίζουν ότι, κατάπληκτοι προ της ιταμής και απιθάνου εκθέσεως της ηγεσίας του στρατού της Ιταλίας προς το ΝΑΤΟ, διά της οποίας πλαστογραφείται η ιστορία και η ζώσα πραγματικότης και επιδιώκεται να εμφανισθή ηλλοτωμένη η εθνολογική σύνθεσις της ελευθέρας και αλυτρώτου Ηπείρου, καταγγέλλουν ενώπιον της παγκοσμίου συνειδήσεως την προκλητικήν και ιμπεριαλιστικήν πολιτικήν ωρισμένων ιταλικών κύκλων».
Στο περιεχόμενο της ιταλικής έκθεσης αντέδρασε έντονα και η ελληνική κοινή γνώμη. «Η πόλις των Ιωαννίνων θα διαδηλώση αύριον την 8ην εσπερινήν εις πάνδημον συλλαλητήριον την αγανάκτησιν την οποίαν εδοκίμασεν ο ελληνικός ηπειρωτικός λαός εκ της ανθελληνικής και συκοφαντικής εκθέσεως του ιταλικού επιτελείου στρατού. Η απόφασις διά την συγκρότησιν του συλλαλητηρίου ελήφθη κατά την γενομένην σήμερον εις το μητροπολιτικόν μέγαρον σύσκεψιν των εκπροσώπων των συλλόγων, οργανώσεων και σωματείων της πόλεως» ανέφερε χαρακτηριστικά η «Καθημερινή» την 1η Ιουνίου.
Την 1η Ιουνίου 1960, η Ιταλία απέσυρε επισήμως την έκθεση του γενικού επιτελείου προς το ΝΑΤΟ «εις την οποίαν περιείχετο ο ισχυρισμός ότι περιοχαί της Ηπείρου είναι εθνολογικώς τμήμα της Αλβανίας». Η ιταλική πλευρά απέδωσε διά στόματος του εκπροσώπου του ιταλικού υπουργείου Εξωτερικών την ευθύνη για την παρεξήγηση σε τεχνικό λάθος, όπως μετέδωσε η «Καθημερινή» της 2ας Ιουνίου. Πιο συγκεκριμένα, η ιταλική πλευρά ανακοίνωσε ότι «Ωρισμένα όργανα του ελληνικού Τύπου ανέγραψαν ότι Ιταλοί εμπειρογνώμονες εβεβαίωσαν εκ προθέσεως εις μελέτην προοριζομένην και συντεταγμένην διά τεχνικούς σκοπούς ότι τμήματα ελληνικού εδάφους δεν ανήκουν εθνολογικώς ει το Βασίλειον της Ελλάδος. Σχετικώς, διευκρινίζεται εξ αρμοδίας πηγής ότι ούτε οι ειρημένοι εμπειρογνώμονες και ακόμη ολιγώτερον η ιταλική Κυβέρνησις έσχον ποτέ την πρόθεσιν να προβούν εις τοιαύτην βεβαίωσιν, ανακριβή καθ’ εαυτήν, και, εν πάση περιπτώσει, μη ανταποκρινόμενην εις τας σχέσεις φιλίας και συμμαχίας μεταξύ της Ελλάδος και της Ιταλίας. Η ιταλική Κυβέρνησις εκφράζουσα την λύπην της διότι κατέστη δυνατόν να σημειωθή μία τοιαύτη παρεξήγησις, αισθάνεται έκπληξιν διότι από μέρους του Τύπου διετυπώθησαν τοιαύται εικασίαι».
Εκ μέρους της ελληνικής πλευράς, οι εξηγήσεις της ιταλικής κυβέρνησης δεν θεωρήθηκαν ικανοποιητικές. Ο Αβέρωφ-Τοσίτσας κάλεσε την ίδια κιόλας ημέρα τον Ιταλό πρέσβη στο Υπουργείο Εξωτερικών προβαίνοντας σε αυστηρές παραστάσεις προς την ιταλική κυβέρνηση, ζητώντας ουσιαστικά την παροχή περαιτέρω εξηγήσεων εκ μέρους της Ιταλίας. Το θέμα συζητήθηκε και σε επίπεδο ΝΑΤΟ, κατά την τακτική εβδομαδιαία συνεδρίαση του Μόνιμου Συμβουλίου της συμμαχίας.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Θανάσης Συροπλάκης
