Γεννημένος στο Τέξας το 1890, ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ ξεχώρισε στον αθλητισμό ως μαθητής Γυμνασίου. Σύντομα όμως θα ακολουθούσε μια λαμπρή στρατιωτική καριέρα. Στην πρώιμη στρατιωτική του σταδιοδρομία διέπρεψε σε επιτελικές αποστολές, ενώ τον Νοέμβριο του 1942 διοίκησε τις συμμαχικές δυνάμεις που αποβιβάστηκαν στη Βόρεια Αφρική. Μετά το τέλος του πολέμου, έγινε πρόεδρος του Πανεπιστημίου Κολούμπια, μια θέση από την οποία πήρε άδεια για την ανάληψη της ανώτατης διοίκησης των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, το 1951. Έναν χρόνο αργότερα, αποδεχόμενος την πρόταση των Ρεπουμπλικανών εκπροσώπων, η οποία του απευθύνθηκε στα κεντρικά γραφεία του κοντά στο Παρίσι, για υποψηφιότητα για πρόεδρος, ο Αϊζενχάουερ θα κέρδιζε τις εκλογές και θα γινόταν ο 34ος πρόεδρος στην ιστορία των ΗΠΑ. Φέρνοντας στην προεδρία το κύρος που είχε ως αρχιστράτηγος των νικηφόρων δυνάμεων στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πέτυχε την ανακωχή στην Κορέα και εργάστηκε κατά τη διάρκεια των δύο θητειών του (1953-1961) για να αμβλύνει τις εντάσεις του Ψυχρού Πολέμου. Η Καθημερινή παρακολούθησε στενά την πορεία του. Στην παρούσα έκδοση ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει άρθρα από διάφορες στιγμές «μιας από τις σημαντικότερες μορφές του δυτικού κόσμου κατά τη σύγχρονη εποχή», όπως επισημαίνεται και στην εισαγωγή.
Η προτεραιότητα της υψηλής στρατηγικής
O Ντουάιτ Ντ. Αϊζενχάουερ υπήρξε μία από τις σημαντικότερες μορφές του δυτικού κόσμου κατά τη σύγχρονη εποχή. Υπηρέτησε ως επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων κατά την απόβαση στη Βόρεια Αφρική (1942) και στην Ιταλία (1943), ως ανώτατος διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στο ∆υτικό Μέτωπο κατά την απόβαση στη Νορμανδία και την προέλαση προς το εσωτερικό της Γερμανίας το 1944-45. Μεταπολεμικά, υπήρξε στρατιωτικός διοικητής της αμερικανικής ζώνης κατοχής στη Γερμανία, αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού και πρόεδρος του Πανεπιστημίου Κολούμπια. Το 1951 έγινε ο πρώτος ανώτατος διοικητής των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στην Ευρώπη. Το 1952 υπήρξε ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος που τερμάτισε τη μακρά εκλογική κυριαρχία των ∆ημοκρατικών (από το 1932) και υπηρέτησε ως πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών από το 1953 έως το 1961. Χαρακτηρίστηκε πάντοτε, σε όλη τη διαδρομή του, από σημαντικές πολιτικές ικανότητες, δυνατότητα σύνθεσης διαφορετικών απόψεων, αλλά και από τη μετριοπάθεια και την έμφαση που έδινε σε μεγάλα ζητήματα στρατηγικής.
Ως ανώτατος διοικητής του ∆υτικού Μετώπου κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Αϊζενχάουερ αναδείχθηκε ως ένας κατεξοχήν «πολιτικός στρατηγός». ∆εν διέθετε μεν την τακτική ιδιοφυΐα και την ορμή ενός Τζορτζ Πάτον (του θεωρούμενου ως ενός από τους καλύτερους διοικητές τεθωρακισμένων του πολέμου), αλλά ούτε και τις ατυχείς κορυφώσεις που προκαλούσε ο εκρηκτικός χαρακτήρας του τελευταίου. ∆ιακρινόταν για την ικανότητά του στην αναζήτηση σημαντικών συμβιβασμών μεταξύ των βρετανικών και των αμερικανικών απόψεων για τη διεξαγωγή του πολέμου. Αναδείχθηκε μία από τις βασικές προσωπικότητες του δυτικού συμμαχικού στρατοπέδου, συνομιλητής των Ουίνστον Τσώρτσιλ και Φραγκλίνου Ρούσβελτ. Είναι ενδεικτικό ότι, κατά την προσέγγιση των συμμαχικών δυνάμεων από ∆ύση και Ανατολή στο εσωτερικό της Γερμανίας το 1945, επιβράδυνε τη δική του πορεία και άφησε τους Σοβιετικούς να πάρουν το Βερολίνο. Για τούτο κατηγορήθηκε αργότερα, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, με το επιχείρημα ότι άφησε τους Σοβιετικούς να κατακτήσουν την πρωτεύουσα του εχθρού και να ενισχύσουν το κύρος τους· ωστόσο, ο ίδιος δεν αποδεχόταν τις μεγάλες απώλειες που θα συνεπαγόταν για τις δυνάμεις του η επίθεση στο Βερολίνο και προτίμησε να τις κρατήσει πίσω.
Το κύρος του ως προσώπου που συνδύαζε μεγάλες πολιτικές και στρατηγικές ικανότητες προκάλεσε το 1951 τον ορισμό του ως του πρώτου ανώτατου διοικητή των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στην Ευρώπη (SACEUR). To NATO, όταν ιδρύθηκε, το 1949, δεν ήταν κάτι περισσότερο από μια συμφωνία στο χαρτί: λειτουργούσε ως μια κατά βάση πολιτική εγγύηση της ∆υτικής Ευρώπης από τους Αμερικανούς και δεν διέθετε λεπτομερή στρατιωτικά σχέδια και δυνάμεις δεσμευμένες σε δικές του, συμμαχικές αποστολές. Η «στρατιωτικοποίηση» του ΝΑΤΟ έγινε αργότερα, μετά την έκρηξη του Πολέμου της Κορέας, οπότε ο δυτικός κόσμος φοβήθηκε και μια σοβιετική εισβολή στην Ευρώπη. Τότε άρχισαν να εκπονούνται στρατιωτικά σχέδια, επιφορτισμένες με την εκτέλεση των οποίων θα ήταν δυνάμεις που θα υπάγονταν σε μια συμμαχική ανώτατη διοίκηση. Την ανέλαβε αυτός. Ήταν μια λεπτή αποστολή σχεδιασμού και συντονισμού των συχνά διαφορετικών εθνικών συμφερόντων των Συμμάχων. Την έφερε σε πέρας με μεγάλη επιτυχία και έτσι δημιούργησε μια παράδοση στο ΝΑΤΟ την οποία συνέχισαν οι διάδοχοί του. Αυτές οι «πολιτικές» ικανότητές του –όχι μόνο οι στρατιωτικές– αναδεικνύονται και στα άρθρα της Καθημερινής που δημοσιεύονται εδώ, αν και θα πρέπει επίσης ο αναγνώστης να λάβει υπόψη τη μεγάλη ανασφάλεια της ∆ύσης εκείνα τα χρόνια, που μεγιστοποιούσε την προθυμία της να αναδείξει τις (πράγματι αναμφισβήτητες) αρετές του Αϊζενχάουερ.
Ήδη από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940, ο Αϊζενχάουερ είχε δείξει ότι δεν ενδιαφερόταν να αναμειχθεί στην πολιτική. ∆έχθηκε όμως να κατέλθει ως υποψήφιος πρόεδρος με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, ακριβώς επειδή διέβλεπε την ανάγκη να ανακοπούν οι τάσεις για απομονωτισμό που εξέφραζαν άλλοι υποψήφιοι, ενώ υπό τη δική του ηγεσία οι Ηνωμένες Πολιτείες κατάφεραν να ξεπεράσουν τον λαϊκιστικό παροξυσμό της εποχής του μακαρθισμού. Ο Αϊζενχάουερ υπήρξε ο κατεξοχήν –και ο περισσότερο επιτυχημένος– εκφραστής της κεντρώας τάσης του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος (με δεδομένο ότι ο επόμενος, ο Ρίτσαρντ Νίξον, που υπήρξε και αντιπρόεδρός του το 1953-61, ενεπλάκη σε δυσάρεστες καταστάσεις). Ο Αϊζενχάουερ εξέφρασε τη φωτισμένη παράδοση του κόμματος, από την έμφαση που έδινε στον δυναμισμό της αμερικανικής κοινωνίας έως πολύ ειδικότερα θέματα, όπως η πολιτική του για εγκατάλειψη των φυλετικών διακρίσεων στην κυβέρνηση και στον στρατό, με κορύφωση τη χρήση, με δική του εντολή το 1957, επίλεκτων στρατιωτικών δυνάμεων που συνόδευσαν Αφροαμερικανούς σπουδαστές σε σχολείο του Άρκανσο, το οποίο αρνούνταν να τους δεχθεί.
Αν και ο ίδιος στρατιωτικός, δεν έβλεπε τις στρατιωτικές δυνατότητες ως αυτοσκοπό.
Ως πρόεδρος, ο Αϊζενχάουερ συνεργάστηκε με τον Τζον Φόστερ Ντάλες, τον οποίο διόρισε υπουργό Εξωτερικών. Ο Ντάλες διακρινόταν για μια ιδιαίτερα φορτισμένη και «σταυροφορική» ρητορεία έναντι του κομμουνισμού, ενώ έφτασε να εξαγγέλλει και προσπάθειες «αναδίπλωσης» (roll back) της σοβιετικής σφαίρας επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη. Ωστόσο, όταν μια τέτοια πιθανότητα ανέκυψε το 1956 με την ουγγρική επανάσταση και τη σοβιετική εισβολή, οι ΗΠΑ υπό τον Αϊζενχάουερ απέφυγαν να αναμειχθούν στην κρίση, κατανοώντας ότι τούτο μπορούσε να πυροδοτήσει σενάριο παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου. Ο Αϊζενχάουερ αποδείχθηκε πιο ρεαλιστής από ό,τι υπονοούσε η ρητορεία του Ντάλες.
Αυτό διαφάνηκε ακριβώς στη νέα αμερικανική πολιτική στον Ψυχρό Πόλεμο που υιοθέτησε η κυβέρνηση Αϊζενχάουερ. Η πολιτική αυτή –γνωστή ως New Look– ήταν συνολική και εμπεριστατωμένη. Βασιζόταν σε μια «ασύμμετρη» στρατηγική: οι ΗΠΑ τόνιζαν ότι δεν ήταν όλες οι περιοχές του πλανήτη ίσης σημασίας γι’ αυτές. ∆εν θα πήγαιναν σε πόλεμο με την ΕΣΣ∆ για οποιαδήποτε περιοχή του πλανήτη, αλλά μόνο για τις σημαντικές. Εάν όμως πήγαιναν σε πόλεμο, δεν θα εμπλέκονταν κατ’ ανάγκη σε εκείνη ειδικά την περιοχή, αλλά θα επεξέτειναν τη σύγκρουση και θα χρησιμοποιούσαν το τεράστιο πυρηνικό τους οπλοστάσιο εναντίον απευθείας της Σοβιετικής Ένωσης (massive retaliation). Και, στοιχείο σημαντικό, οι ΗΠΑ δεν δήλωναν ποιες ήταν, για τις ίδιες, οι «σημαντικές» περιοχές, έτσι ώστε να φοβούνται οι Σοβιετικοί να τους χτυπήσουν παντού. Ήταν μια προσεκτική στρατηγική αποτροπής. Επιπλέον, το New Look, με την έμφασή του στα «φθηνά» πυρηνικά όπλα (σε σύγκριση με τους πανάκριβους μεγάλους συμβατικούς στρατούς), εξυπηρετούσε μία ακόμη βασική προτεραιότητα του ίδιου του Αϊζενχάουερ, ο οποίος επανειλημμένα προειδοποίησε εναντίον των μεγάλων στρατιωτικών δαπανών και τόνισε την ανάγκη να μη διακυβευθεί μέσω των εξοπλισμών η καρδιά της αμερικανικής ισχύος, δηλαδή η ζωτικότητα της αμερικανικής οικονομίας: επισήμανε δηλαδή ότι στον Ψυχρό Πόλεμο η ∆ύση προσπαθούσε να διαφυλάξει τον τρόπο ζωής της και δεν θα έπρεπε να τον διακυβεύσει στην προσπάθεια να αντισταθεί στρατιωτικά στην ΕΣΣ∆. Το New Look εμπεριείχε παράλληλα τον αμερικανικό στόχο να συγκροτηθεί αμυντική περίμετρος γύρω από την ΕΣΣ∆ με τη σύμπηξη περιφερειακών συμμαχιών, τη χρήση (όποτε απαιτείτο) ευέλικτων τακτικών ή ειδικών δυνάμεων, καθώς και την έμφαση στις νέες τεχνικές του «ψυχολογικού πολέμου». Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι παράλληλα είχε και μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη διάσταση, καθώς αναφερόταν σε πρώτη χρήση πυρηνικών όπλων. Τούτο εν πολλοίς οφειλόταν στη συντριπτική, τότε (πριν από την πτήση του «Σπούτνικ»), υπεροχή των Αμερικανών έναντι των Σοβιετικών στο πυρηνικό επίπεδο, κάτι που μεγιστοποιούσε την αξιοπιστία της αμερικανικής απειλής.
∆εν ήταν, όμως, όλα αυτά μια συγκυριακή επιλογή του Αϊζενχάουερ. Η μόνιμη προτεραιότητά του για τη διαφύλαξη της υγείας της αμερικανικής οικονομίας και της ζωτικότητας της δυτικής κοινωνίας (συνακόλουθα, η δυσφορία του για τις μεγάλες δαπάνες εξοπλισμών) διαφαίνεται και από την προειδοποίηση που έκανε, κατά την αποχώρησή του από την προεδρία, να μην επιτρέψει η αμερικανική πολιτική σε ένα «στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα» να επιβάλει τις δικές του προτεραιότητες. Ο Αϊζενχάουερ, αν και ο ίδιος στρατιωτικός, δεν έβλεπε τις στρατιωτικές δυνατότητες ως αυτοσκοπό, αλλά ως μέσο για να διαφυλαχθεί ένα πολύ μεγαλύτερο αγαθό, η δυτική κοινωνία της ελευθερίας.
Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη ∆ημοκρατία
Σήμερα γίνεται ένας μεγάλος ιδεολογικός αγώνας στον κόσμο. Η μία πλευρά υποστηρίζει αυτό που ονομάζει υλιστική διαλεκτική. Αρνούμενη την ύπαρξη πνευματικών αξιών, υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος ανταποκρίνεται μόνο σε υλιστικές επιρροές και κατά συνέπεια δεν είναι τίποτα. Είναι ένα μορφωμένο ζώο και χρήσιμο μόνο επειδή υπηρετεί τις φιλοδοξίες –τις επιθυμίες– μιας
κυρίαρχης κλίκας· αν και προσπαθούν να το κάνουν πιο εύηχο, επειδή λένε ότι η δικτατορία τους είναι αυτή του προλεταριάτου, που σημαίνει ότι κυβερνούν στο όνομα του λαού – για τους ανθρώπους. Τώρα, από την πλευρά μας, αναγνωρίζουμε αμέσως ότι ο άνθρωπος δεν είναι
απλώς ένα ζώο, ότι η ζωή και οι φιλοδοξίες του έχουν στη βάση τους μια θεμελίωση πνευματικών
αξιών.
Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, 22 Μαρτίου 1955
Το πολιτικόν «Πιστεύω» του Αϊζενχάουερ
Εφ’ όσον ο δημοφιλέστερος σήμερον ανήρ της Αμερικής εισέρχεται εις τον πολιτικόν στίβον ως υποψήφιος του κόμματος των Ρεπουμπλικάνων διά το αξίωμα του Προέδρου των Ηνωμ. Πολιτειών, αι προσωπικαί πολιτικαί πεποιθήσεις του αποκτούν έντονον και επίκαιρον ενδιαφέρον που εκτείνεται και πολύ πέραν των ορίων της χώρας του. Όλοι θα ενδιεφέροντο να μάθουν τι πράγματι σκέπτεται ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ –Ανώτατος Αρχηγός των Συμμαχικών ∆υνάμεων κατά τον πόλεμον, αρχηγός του Αμερικανικού Επιτελείου και ήδη αρχηγός των Στρατιωτικών ∆υνάμεων των χωρών του Ατλαντικού Συμφώνου– επί των μεγαλυτέρων πολιτικών ζητημάτων της παγκοσμίου πολιτικής, όταν ομιλή ελεύθερα εις το σπίτι του ή εις το γραφείον του, εις το τηλέφωνον ή εις τας επιστολάς προς τους φίλους του.
Εκείνος που γνωρίζει τούτο και θα τα διηγηθή είναι ο Κέβιν Μακ Κανν, μηχανικός και δημοσιογράφος από το Ιλλινόις, ο οποίος διετέλεσεν Ιδιαίτερος γραμματεύς και ακόλουθος του Αϊζενχάουερ κατά τα έτη 1946 μέχρι του 1951. Κατά την διάρκειαν της εξαετούς πολιτικής δράσεως του Αϊζενχάουερ, εις την Ουασιγκτώνα, το Πανεπιστήμιον «Κολούμπια» και τελευταίως το Ανώτατον Αρχηγείον των εν Ευρώπη αμερικανικών στρατευμάτων, ο Μακ Κανν ευρίσκεται πλησίον του και εγνώριζεν όλας τας υποθέσεις του.
Εις το πρόσφατον παρελθόν, αι προσωπικαί πολιτικαί πεποιθήσεις του Αϊζενχάουερ ήσαν αι πεποιθήσεις του στρατιωτικού, ο οποίος έχει την μοναδικήν και την απαράμιλλον ευκαιρίαν –που δεν δίδεται εις πολλούς Αμερικανούς– να ατενίση την μεγάλην Βορειοαμερικανικήν δημοκρατίαν εντός του γενικού παγκοσμίου πλαισίου, ιδιαιτέρως δε να αντιληφθή την θέσιν της Ευρώπης και την απειλητικήν επεκτατικήν δύναμιν της Ρωσίας.
Όμως δεν ημπορούσε να ομιλήση δημοσία, ούτε ημπορούσαν να γίνουν γνωσταί αι γνώμαι του. Εκινείτο μέσα εις μίαν ζώνην «πολιτικής σιγής». Εάν ανακηρυχθή υποψήφιος διά την προεδρίαν, η σιγή αυτή θα λυθή. Πέραν των επισήμων πολιτικών δηλώσεών του –που αφορούν όχι μόνον την Αμερικήν, αλλά και την Ευρώπην, την Βρεταννικήν Αυτοκρατορίαν, τας χώρας της Ασίας, ολόκληρον τον κόσμον– έρχεται η νέα αυτή αποκάλυψις περί των πολιτικών πεποιθήσεων του Αϊζενχάουερ, περί του τι σκέπτεται επί του πολιτικού πεδίου και διατί.
Αι πολιτικαί πεποιθήσεις ενός τοιούτου ανδρός φυσικόν είναι να έχουν ενδιαφέρον και σημασίαν που υπερβαίνουν κατά πολύ τας των συνήθων υποψηφίων διά την ανωτάτην θέσιν του εκτελεστικού των Ηνωμ. Πολιτειών.
Την στιγμήν αυτήν ο Αϊζενχάουερ είναι η πλέον ενδιαφέρουσα παγκόσμιος φυσιογνωμία, και συγχρόνως ένα άκρως ενδιαφέρον πολιτικόν αίνιγμα. Και ημπορεί κανείς να στοιχηματίση ότι ο φάκελλος που συγκεντρώνει περισσότερον παντός άλλου την μελέτην και τας σκέψεις του Στάλιν είναι εκείνος, που επάνω εις το γραφείον του φέρει την επιγραφήν: «Αϊζενχάουερ, αι προσωπικαί πολιτικαί πεποιθήσεις του».
∆εν υπάρχει ζήτημα της αμερικανικής πολιτικής ζωής το οποίον το πνεύμα του Αϊζενχάουερ να μη φωτίζη με την γνώσιν και την κατανόησιν της παγκοσμίου κρίσεως, υφ’ όλας τας κοινωνικάς, πολιτικάς, στρατιωτικάς και οικονομικάς του απόψεις. Ακόμη και το δικαίωμα της απεργίας του Αμερικανού εργάτου το βλέπει υπό το πρίσμα της ισορροπημένης σχέσεώς του προς το γενικώτερον πρόβλημα της εξασφαλίσεως της ανθρωπίνης ελευθερίας έναντι των σκοτεινών δυνάμεων που την απειλούν και προτείνει μίαν νέαν και απλουστέραν μέθοδον διά την διοίκησιν και τον έλεγχον των ανθρωπίνων μονάδων που αποτελούν το σύνολον της ανθρωπότητος.
∆ι’ αυτόν ο άνθρωπος και ο Θεός είναι εν και το αυτό, και η Αμερική είναι ο μέγας κεντρικός ναός-φρούριον εις τον ατέρμονα αυτόν αγώνα κατά των απροκαλύπτων και μυστικών εχθρών της πίστεως αυτής, οι οποίοι διακηρύττουν ότι ο άνθρωπος εξεπέρασε τον Θεόν, και ισχυρίζονται ότι αι ανθρώπιναι κοινωνίαι του μέλλοντος πρέπει να διοικούνται κατά το σύστημα των μυρμηκοφωλεών, όπου το άτομον είναι απλώς ένας κυτταρικός οργανισμός, του οποίου η ελευθερία τού να σκέπτεται και να πιστεύη κατά βούλησιν, αποτελεί επίκινδυνον καρκίνωμα που πρέπει να αποκοπή, να καυτηριασθή, να καταστραφή.
Η πνευματική δύναμις των πολιτικών πεποιθήσεων του στρατηγού Αϊζενχάουερ εκφράζει ακόμη και τα πλέον ανιαρά ζητήματα της εσωτερικής πολιτικής της χώρας του, όπως είναι επί παραδείγματι τα εργατικά ζητήματα και τα αφορώντα τον προϋπολογισμόν. Τούτο είναι εκείνο που προσδίδει εις την πολιτικήν σκέψιν του Αϊζενχάουερ το έκτακτον ενδιαφέρον και τον ειδικόν χαρακτήρα διά τον ξένον αναγνώστην, ο οποίος δεν γνωρίζει τίποτε και ίσως ούτε ενδιαφέρεται να μάθη περί των ζητημάτων της εσωτερικής πολιτικής της Αμερικής παρ’ όλον ότι τα ίδια αυτά ζητήματα παρουσιάζονται και εις την ιδικήν του χώραν, εις την πολιτικήν της και εις την ιδικήν του ατομικήν ζωήν.
Ο στρατηγός Αϊζενχάουερ, ανώτατος αρχηγός των εν Ευρώπη Συμμαχικών ∆υνάμεων, έχει κατ’ επανάληψιν διακηρύξει ότι η υπηρεσία του εις την Οργάνωσιν Ατλαντικού Συμφώνου είναι «ένα σχέδιον εις το οποίον αι Ηνωμ. Πολιτείαι έχουν επενδύσει δισεκατομμύρια δολλαρίων και του οποίου η επιτυχία έχει άμεσον σχέσιν με την ασφάλειαν του έθνους μας».
Κατά συνέπειαν ο Αμερικανός στρατηγός δεν είναι δυνατόν να λάβη μέρος εις τας παρούσας πολιτικάς διαμάχας. Αλλά επί ένα και πλέον έτος, ως Ανώτατος ∆ιοικητής της Οργανώσεως του Συμφώνου Βορείου Ατλαντικού (Ο.Σ.Β.Α.), επί 2½ έτη ως πρύτανις του Πανεπιστημίου Κολούμπια, επί μακρόν χρόνον ως επιτελάρχης εν Ουασιγκτώνι και προηγουμένως ως γενικός «αρχιτέκτων της νίκης» κατά των δυνάμεων του Άξονος εις την Ευρώπην, παρηκολούθησε την εξέλιξιν των γεγονότων. Είδε τον φασισμόν να καταρρέη και τον κομμουνισμόν ν’ ανέρχεται. Είδε την πατρίδα του, τας Ηνωμ. Πολιτείας, να φθάνη εις το ζενίθ της ισχύος και τώρα να ευρίσκεται ενώπιον κινδύνου.
Στηριζόμενος λοιπόν εις την μακράν πείραν του από τον αμερικανικόν λαόν, εξέθεσεν εις επιστολήν του προς φίλον του από το πλησίον των Παρισίων στρατηγείον του, τας σκέψεις του περί των πόθων του αμερικανικού λαού κατά το «μεγάλο πολιτικόν έτος» 1952.
– Όπως έχει σήμερον η κατάστασις δύναμαι να είπω αδιστάκτως ότι εκείνα που ποθεί ο αμερικανικός λαός είναι τα εξής:
1) Να πεισθή ότι έχομεν πράγματι ένα διακομματικόν σύστημα.
2) Να ιδή την εντιμότητα και ακεραιότητα να δεσπόζουν εις τους κυβερνητικούς κύκλους.
3) Ν’ αναγνωρισθή ότι οι υλικοί πόροι και αυτής ακόμη της πλουσίας χώρας μας δεν είναι ανεξάντλητοι.
4) Να γίνη αντιληπτόν από την κυβέρνησίν του ότι αι αλόγιστοι δαπάναι και η βαρεία φορολογία εγκυμονούν τόσους κινδύνους, όσους αι εξωτερικαί απειλαί.
5) Ν’ αποκατασταθή εις την Ουασιγκτώνα μία ∆ιοίκησις δυναμένη ν’ ασκήση ενοποιητικήν επίδρασιν.
6) Να ιδή μίαν ∆ιοίκησιν διαπνεομένην από πνεύμα δικαιοσύνης και ικανήν ν’ αφιερώση τας φροντίδας της δι’ όλους ανεξαιρέτως τους πολίτας και όχι δι’ ωρισμένα μόνον ισχυρά συγκροτήματα.
7) Να πεισθή ότι η εξωτερική μας πολιτική κατευθύνεται και ρυθμίζεται με σταθερόν χειρισμόν, ικανόν να επαναφέρη την χώραν μας εις θέσιν ασφαλή και υψηλής ηθικής περιωπής.
*
Εις άλλην του επιστολήν, γραφείσαν περί τα τέλη παρελθόντος Ιανουαρίου, και απευθυνομένην προς φίλον του, ο στρατηγός Αϊζενχάουερ συνοψίζει ως εξής το πολιτικόν του «Πιστεύω»:
– Η ουσία της πολιτικής ζωής της εποχής μας εκφράζεται εις τον αγώνα της ανθρωπίνης ελευθερίας κατά της γραφειοκρατίας και του ολοκληρωτισμού εις την αντίθεσιν μεταξύ ενός υγιούς διακομματικού και του μονοκομματικού συστήματος· μεταξύ πλήρους εντιμότητος και επαρκείας εις όλα τα κλιμάκια της κυβερνήσεως και του γραφειοκρατικού χάους· εις την αντίθεσιν μεταξύ άνευ διακρίσεων δικαιοσύνης και αμεροληψίας και παραχωρήσεως προνομίων εις ειδικάς ομάδας πολιτών· εις την αντίθεσιν μεταξύ λογικής συνεργασίας εις ένα κόσμον όπου οφείλει να διατηρηθή η ισορροπία πνευματικών, οικονομικών και στρατιωτικών δυνάμεων και της μωράς απομονώσεως ή των αποπειρών προς εξαγοράν της ασφαλείας μας.
Υπογραμμίζων ότι έχει πολλάκις εκφρασθή με απόλυτον σαφήνειαν επί τοιούτων ζητημάτων, ο στρατηγός Αϊζενχάουερ, προσθέτει τα ακόλουθα, εις την αυτήν επιστολήν του:
– Αν εκείνο που ζητούν οι φίλοι μου από εμέ είναι να τους εξηγήσω πώς θα εφήρμοζα τας σκέψεις μου περί φορολογίας, προϋπολογισμών και ελλειμμάτων, περί Φορμόζης και Γιουγκοσλαβίας κ.λπ. κ.λπ., θα τους έλεγα ότι δεν λαμβάνουν υπό πολύ σοβαράν έποψιν τας αντιλήψεις μου ως προς την σπουδαιότητα που έχουν διά την Αμερικήν τα σημερινά μου καθήκοντα και ευθύναι. Επιπροσθέτως πρέπει να έχωμεν πάντοτε κατά νουν ότι αι περιστάσεις μεταβάλλουν τας ειδικάς εφαρμογάς, αλλά δεν μεταβάλλουν τας θεμελιώδεις αρχάς, αξίας και σκοπούς.
Ο στρατηγός Αϊζενχάουερ έχει πολύ θετικάς αντιλήψεις διά την φορολογίαν και διά τα προβλήματα τα οποία δημιουργεί αύτη εις την σύγχρονον Αμερικήν. Τα φορολογικά βάρη τα εξετάζει υπό το πρίσμα της γνωστής αρχής του ότι τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών δεν πρέπει να θίγωνται από τας κρατικάς παρεμβάσεις.
«Αι αλόγιστοι κυβερνητικαί δαπάναι, έγραφε τελευταίως προς φίλον του κατέχοντα υψηλόν αξίωμα, προκαλούν ολονέν επαχθεστέρους φόρους – φόρους οι οποίοι συνεχιζόμενοι επί μακρόν θα στραγγαλίσουν την ατομικήν πρωτοβουλίαν, την αρετήν εκείνην που εδημιούργησε το Έθνος… Εν τω μεταξύ τα δημόσια χρέη αυξάνονται. Η αξία του νομίσματός μας καταντά ποδόσφαιρον της πολιτικής, δουλεύουσα εις τας πολιτικάς ιδιοτροπίας της στιγμής. Ο πληθωρισμός έχει καταστρέψει εν μέρει τας αποταμιεύσεις μας.
»Η κυβέρνησις εισδύει ολονέν περισσότερον εις την καθημερινήν μας ζωήν· η απάντησίς της εις τους υπερμέτρους ελέγχους είναι ολονέν περισσότεροι έλεγχοι. Εις ολόκληρον την διαδικασίαν αυτήν η δύναμις της επιβολής φόρων έχει καταστή ένα από τα κύρια όπλα που χρησιμοποιεί η Κυβέρνησις.
»Είναι δε ένα ευνοούμενον όπλον της κυβερνήσεως διά τρεις λόγους: Πρώτον, διότι είναι το προχειρότερον. ∆εύτερον, διότι η άδικος και παράλογος φορολογία, μολονότι τείνει προς την καταστροφήν της ελευθερίας, ημπορεί να προβληθή προς στιγμήν ως μία ανθρωπιστική μέριμνα υπέρ των μαζών.
»Συνθήματα ως το «Να πληρώσουν οι πλούσιοι» ηχούν ευχαρίστως εις τα ώτα των μαζών και αι διαμαρτυρίαι των ολίγων που διαβλέπουν τα καταστρεπτικά αποτελέσματα επί του εργάτου και της ελευθερίας του λαού αντιμετωπίζουν τον χλευασμόν και την περιφρόνησιν.
»Ο τρίτος λόγος είναι ότι ολίγοι άνθρωποι έχουν συνείδησιν του δεσμού μεταξύ μιας ευημερούσης, ελευθέρας επιχειρήσεως και ελευθερίας μεταξύ εθνικής φερεγγυότητος και ατομικής ελευθερίας. Το άνευ αξίας νόμισμα και η χρεωκοπία οδηγούν εις την εθνικοποίησιν της ιδιοκτησίας εις μίαν δηλ. εξέλιξιν η οποία καθιστά αναπόφευκτον τον γραφειοκρατικόν έλεγχον, ο οποίος παραχωρεί τελικώς την θέσιν του εις τον απολυταρχικόν έλεγχον.
»Ούτω το πρόβλημά μας είναι να πείσωμεν με την πολιτικήν μας όλους τους πολίτας ότι η σύνθεσις της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής οργανώσεώς μας αποβλέπει εις την ευημερίαν και ευτυχίαν των μελών και να εμποδίσωμεν την κυβερνητικήν παρέμβασιν εις τας ιδιωτικάς μας υποθέσεις – να εξετάσωμεν την ανάγκην εκάστου δήθεν αναγκαίου ελέγχου επί των ιδιωτικών επιχειρήσεων και της ιδιωτικής μας ζωής».
Εις δημοσίους λόγους του εις τας Ηνωμ. Πολιτείας ο στρατηγός Αϊζενχάουερ συνώψισεν ως ακολούθως την γνώμην του περί των φόρων:
«Μέχρι ποίου σημείου δύναται μία κυβέρνησις να επιβάλλη φόρους χωρίς να καθίσταται από υπηρέτης του λαού, αυθέντης αυτού; Έχομεν, νομίζω περιφρονήσει μίαν θεωρίαν κατά την οποίαν εις την χώραν μας διεξάγεται αγών μεταξύ ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Την περιφρουρήσαμεν όταν αντελήφθημεν ότι το δικαίωμα ιδιοκτησίας είναι ένα από τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Επί του συγγενούς δικαιώματος της δημοσίας οικονομίας, ο στρατηγός είπεν: «Αν η φερεγγυότης και η ασφάλεια δεν είναι συνώνυμα, έχουν τόσον στενόν δεσμόν μεταξύ των ώστε η μεταξύ των διαφορά, αν υπάρχη τοιαύτη, είναι εντελώς δυσδιάκριτος».
Kevin Mac Cann, Καθημερινή, 5 Μαρτίου 1952
Ο νέος Πρόεδρος των Ην. Πολιτειών
Όταν το θέρος του έτους 1945 το Ανώτατον Στρατηγείον των Συμμαχικών ∆υνάμεων έπαυσε πλέον να υφίσταται, δύο αξιωματικοί –ο ένας Αμερικανός και ο άλλος Βρεταννός– εστέκοντο παράμερα, μάλλον δύσθυμοι, εις μίαν συγκέντρωσιν επί τη λήξει του έργου της Στρατιωτικής ∆ιοικήσεως. Ήτο η εποχή καθ’ ην η αισιοδοξία των Αμερικανών διά το μέλλον της Ευρώπης ευρίσκετο εις το ζενίθ της. Και μεταξύ των δύο αξιωματικών ελέχθησαν τα ακόλουθα:
«Από τη στιγμή αυτή, έλεγεν ο Άγγλος, ως τη στιγμή που οι Ρώσοι θα καθήσουν στο σβέρκο μας δεν θα περάση και πάρα πολύς καιρός. Το διάστημα που θα μεσολαβήση δεν είναι παρά μια μακρά ανάπαυλα. Και τότε θα αναγκασθούμε να ξαναζητήσωμεν από τον άνθρωπον αυτόν να προσφέρη και πάλιν τις υπηρεσίες του», είπε δεικνύων τον προϊστάμενον Στρατηγόν Αϊζενχάουερ.
Ο Αμερικανός αξιωματικός, εν τούτοις, δεν εφαίνετο τόσο απαισιόδοξος: «∆εν νομίζω πως τα πράγματα είναι και τόσον άσχημα, είπεν, αλλά και αν ακόμη είναι έτσι, νομίζω ότι έχεις δίκαιον. ∆εν υπάρχει άλλος που να ημπορή να τεθή επί κεφαλής των δυνάμεών μας. ∆εν είναι έτσι;».
Και πράγματι. Απεδείχθη ότι οι δύο αξιωματικοί είχον δίκαιον. Ο Αϊζενχάουερ εκλήθη και πάλιν να προσφέρη τας υπηρεσίας του. Ο πάντοτε μειδιών στρατηγός ανέλαβε τότε άλλης φύσεως διοίκησιν. Υπό τας διαταγάς του ετέθησαν αι δυνάμεις των εθνών του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, αι οποίαι θα ανελάμβανον την άμυναν της Ευρώπης εναντίον ενδεχομένης κομμουνιστικής επιθέσεως. Εις την νέαν του θέσιν ο Στρατηγός θα είχε να αντιμετωπίση περισσοτέρας δυσχερείας πολιτικής φύσεως και περισσότερα στρατιωτικά απρόοπτα από όσα είχε να αντιμετωπίση κατά την εποχήν που διετέλει αρχηγός των Αγγλοαμερικανικών ενόπλων δυνάμεων. Ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ έχει, εν τούτοις, την τάσιν πάντοτε να αντιμετωπίζη τας δυσχερείας με πνεύμα αισιοδοξίας. Εις το σύνθημα αυτό άλλωστε οφείλεται και η υπερπήδησις τεραστίων εμποδίων εις το παρελθόν από αυτόν. Τούτο ήτο βεβαίως μέγα πλεονέκτημα, δεδομένης της εξαιρετικής σημασίας του στρατιωτικού και διπλωματικού έργου που είχεν αναλάβει.
Κατά τα έτη 1942-1945, οπότε επέτυχε να συντονίση την δράσιν των στρατευμάτων εξ εθνών, τα οποία εμάχοντο κατά των Γερμανών, ο Αϊζενχάουερ είχε σύμμαχόν του ένα σπουδαίο παράγοντα, ο οποίος έλειπε δυστυχώς την εποχήν που επεχείρει να καταστήση τας ενόπλους δυνάμεις της ∆ύσεως ικανάς να αναχαιτίσουν κομμουνιστικήν επίθεσιν: την ενότητα. Οι Σύμμαχοι κατέπνιξαν τας υφισταμένας κατά τον ∆εύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον διαφοράς των με κίνητρον απλώς την πεποίθησιν ότι, εάν δεν ενίκων τους Ναζί, οι Ναζί θα ενίκων αυτούς. Αλλ’ εις την περίοδον αυτήν δεν επεκράτει εις την Ευρώπην ταυτότης αντιλήψεων. Ένα αίσθημα φόβου ευρίσκετο διάχυτον εις την ατμόσφαιραν. Ανεγνωρίζετο επίσης η στρατιωτική αδυναμία της ∆υτικής Ευρώπης ενώπιον του κινδύνου της σοβιετικής επιθέσεως. Εξ άλλου βαθύ αίσθημα ανησυχίας επεκράτει μεταξύ του πνευματικού κόσμου μήπως τυχόν και μια άλλη σύρραξις οδηγήση τελικώς εις την εξαφάνισιν του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Παραλλήλως υφίσταντο μεγάλαι διαφοραί αντιλήψεων περί του κατά πόσον ο κίνδυνος επέκειτο, ως και διά τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν διά την αποτροπήν της καταστροφής. Αι κυριώτεραι δυσκολίαι που αντιμετώπιζε κατά την εποχήν αυτήν ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ προήρχοντο από τας διαφωνίας αυτάς.
Επί πλέον αι μεταξύ των χωρών διαφοραί και αι πικρίαι που εκληροδότησε το παρελθόν καθίστων το έργον του Αϊζενχάουερ έτι δυσχερέστερον. ∆εδομένου όμως ότι το γόητρον του Στρατηγού Αϊζενχάουερ, ως εκ της δράσεώς του, ήτο εις την Ευρώπην υψηλόν, δύναται τις να είπη ότι ο Στρατηγός ήτο ο μόνος ενδεδειγμένος να θέση εις πρακτικήν εφαρμογήν την οργάνωσιν της ∆υτικοευρωπαϊκής αμύνης που περιωρίζετο εις αορίστους και παρηγόρους τίτλους εφημερίδων.
Ο άνθρωπος αυτός είναι πράγματι προικισμένος με εξαιρετικάς ικανότητας. Έχει μεγάλην πείραν. Συμπεριφέρεται με συμπάθειαν εις όλους. ∆ιέπεται τέλος από εξαίρετον διοικητικόν πνεύμα και έχει την μεγάλην ικανότητα επιλογής βοηθών ανταξίων του. Η ικανότης που επέδειξεν ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ ως Αρχιστράτηγος ενός μωσαϊκού δυνάμεων πολλών εθνών, τας οποίας ωδήγησεν εις την νίκην, αποτελεί πλέον αναπόσπαστον μέρος της Ιστορίας τόσον των Ηνωμ. Πολιτειών όσον και της παγκοσμίου. Μακρά και επίμοχθος ήτο η οδός που ωδήγει από το μικρόν γραφείον του βράχου του Γιβραλτάρ, όπου το πρώτον ήσκησε τα καθήκοντα του Ανωτάτου ∆ιοικητού των Συμμαχικών ∆υνάμεων, εις το σχολικόν κτίριον της πόλεως Ρενς, όπου και εσυνθηκολόγησαν οι Γερμανοί. Και ο Στρατηγός απέκτησε πολύτιμον πείραν επί του πολιτικού πεδίου από την διαδρομήν αυτήν. Ο γράφων ήτο πάντοτε της γνώμης ότι ο Αϊζενχάουερ απέκτα μεγαλυτέραν πείραν επί του πολιτικού πεδίου παρά του στρατιωτικού. Τα στρατιωτικά άλλωστε προσόντα ποτέ δεν του είχαν λείψει. Αυτό που εχρειάζετο να μάθη ήτο πώς να αποφεύγη ή και να αντιμετωπίζη επιτυχώς τα ποικίλα αποτελέσματα των εθνικιστικών τάσεων των λαών. Πώς να κατανοή τον τρόπον του σκέπτεσθαι των Άγγλων αλλά και των Σκώτων, των Γάλλων και των Πολωνών, των Ιταλών και των Αυστραλών, των Νεοζηλανδών και των Ελλήνων, των Νορβηγών και των κατοίκων των Ανατολικών Ινδιών. Πώς να ηγήται χωρίς να χρησιμοποιή εξαναγκασμόν. Πώς να οδηγή «με το γάντι».
Ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ απέκτησε την πείραν του κατόπιν σκληράς εργασίας κατά την διάρκειαν της τριετούς σχεδόν θητείας του ως Ανωτάτου ∆ιοικητού των Συμμαχικών ∆υνάμεων της Μεσογείου και ακολούθως ως Αρχιστρατήγου εις το μετακινούμενον Στρατηγείον των Συμμαχικών Εκστρατευτικών ∆υνάμεων από Λονδίνου μέσω Παρισίων και Ρενς μέχρι Φρανκφούρτης καθώς και κατά τα ταξίδια του και την παραμονήν του εις Ουασιγκτώνα μεταπολεμικώς. Η πείρα βεβαίως είναι εξαίρετον απόκτημα, αλλ’ όταν αποτελή μοναδικόν προσόν καθίσταται άχρηστος. Ευτυχώς ο Στρατηγός συνδυάζει και άλλα προσόντα. Εξ αυτών το σημαντικώτερον σήμερον διά την Ευρώπην είναι η εμπιστοσύνη. Κατά την διάρκειαν του πολέμου, ουδείς είδε τότε τον Στρατηγόν να χάνη την ανεπιφύλακτον εμπιστοσύνην του εις τα στρατηγικά σχέδιά του. Ακόμη και κατά την διείσδυσιν του Στρατηγού Ρόμμελ εις το Κασερίν και την επίθεσιν του Στρατηγού Φον Ρούνστεντ εις τας Αρδέννας, ο Αϊζενχάουερ διετήρησε την εμπιστοσύνην του τόσον εις τα ίδιά του σχέδια όσον και εις τους υπ’ αυτόν άνδρας.
Ο άνθρωπος αυτός είναι πράγματι προικισμένος με εξαιρετικάς ικανότητας. Έχει μεγάλην πείραν. Συμπεριφέρεται με συμπάθειαν εις όλους.
Τοιούτου βαθμού εμπιστοσύνη απετέλει ανεκτίμητον παράγοντα διά την Ευρώπην. Πιθανόν η αδυναμία της Ευρώπης έναντι ενδεχομένης κομμουνιστικής επιθέσεως να είναι μάλλον ηθικής παρά υλικής φύσεως. Εχρειάζετο ο άνθρωπος που να δυνηθή να πείση τους Ευρωπαίους ότι συνεργαζόμενοι μεταξύ των και ερρίπτοντες εις την λήθην τας εχθρότητας που τους χωρίζουν δύνανται με τη βοήθειαν των Ηνωμένων Πολιτειών να νικήσουν τον κομμουνισμόν, οπότε και το όλον έργον θα έχη κατά το ήμισυ επιτελεσθή. Και ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ ήτο ο ενδεδειγμένος διά το έργον αυτό. Κατά πόσον τώρα ο Στρατηγός ηδυνήθη να πείση τους λαούς της ∆υτικής Ευρώπης ότι η μόνη των σωτηρία ήτο ο ενιαίος επανοπλισμός, αποτελεί άλλο κεφάλαιον. Είναι αληθές ότι οι Ευρωπαίοι ευρίσκονται πλησιέστερον προς τον κομμουνισμόν παρά οι Αμερικανοί. Έχουν γνωρίση καλύτερον τους κομμουνιστάς εις τας ιδίας των χώρας. Εκείνοι που έπρεπε να πεισθούν δεν ήσαν οι υπουργοί των Εξωτερικών ή οι υπουργοί της Αμύνης, αλλ’ οι κατέχοντες τους αμέσως ακολουθούντας βαθμούς της κρατικής ιεραρχίας εξ χωρών καθώς και οι λαοί των κρατών αυτών.
*
Ένα από τα πνευματικά χαρίσματα του Στρατηγού Αϊζενχάουερ, το οποίον, ως ήτο φυσικόν, επροξένει πάντοτε κατάπληξιν εις τον γράφοντα, ήτο η ικανότης του να συλλαμβάνη αμέσως τα κυριώτερα σημεία ενός προβλήματος διοικήσεως χωρίς να διαφεύγουν συγχρόνως της προσοχής του τα ζητήματα τα αναγόμενα εις τας προλήψεις, τας παραδόσεις και τας φιλοδοξίας του λαού μετά του οποίου ώφειλε να έρχεται εις επαφήν.
Όταν μετά τον πόλεμον, ο Αϊζενχάουερ περιώδευσεν ανά την Ευρώπην, εύρισκε πάντοτε την ευκαιρίαν να υπερπηδά τους φραγμούς του πρωτοκόλλου και να έρχεται εις επαφήν με τον λαόν. Εάν ρωτήσετε έναν Άγγλον τίνος Αμερικανού λόγον ενθυμείται καλύτερον από την ζωήν του, θα σας απαντήση ότι δεν θα λησμονήση ποτέ τον λόγον που εξεφώνησεν εις το ∆ημαρχείον του Λονδίνου ο «Άικ», όπως συνηθίζουν οι Αγγλοσάξονες να αποκαλούν τον Αϊζενχάουερ. Ομοίως, Γάλλος μηχανικός εις το αεροδρόμιον του Ορλύ διηγείται πως ο Στρατηγός εκύτταζε την μηχανήν που επεσκεύαζε και χρησιμοποιών αγγλικά, γαλλικά και χειρονομίας συνεζήτει μετ’ αυτού διά την επισκευήν.
Ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ έχει καταγοητεύσει τους Ευρωπαϊκούς λαούς όσον ουδείς άλλος εκ των σημερινών επιφανών Αμερικανών. Είναι γνωστή η ευθιξία των πλείστων εκ των μελών των κυβερνήσεων και των στρατιωτικών επιτελείων της Ευρώπης. Εάν υπήρχε κανείς, ο οποίος να ηδύνατο να περιορίση την ευθιξίαν του εις το ελάχιστον, αυτός ήτο ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ. Καθ’ όλην την τριετίαν που ήσκησε την άνευ προηγουμένου εξουσίαν επί ανδρών διαφόρων εθνικοτήτων, ο Αϊζενχάουερ επέδειξε πάντοτε εξαιρετικήν ικανότητα. Εις μίαν τουλάχιστον περίπτωσιν απεστόμωσε τον αναγνωρισμένον ως ακατανίκητον συζητητήν κ. Ουίνστον Τσώρτσιλ. Ουδέποτε εχρησιμοποίησε βίαν ή εξαναγκασμόν. Οσάκις παρίστατο ανάγκη να συμπεριφερθή με αυστηρότητα, έπραττε τούτο, επί παρουσία μόνο του επιπληττομένου.
Επί πλέον ο Αϊζενχάουερ παρηκολούθησεν εκ του πλησίον τας εξελίξεις. Αι ευρείαι μεταβολαί που εσημειώθησαν εις την Ευρώπην από του 1945 δεν αποτελούν δι’ αυτόν κάτι το νέον. Κατά την περίοδον αυτήν ο Στρατηγός εμελέτησε την νέαν διαμόρφωσιν της Ευρώπης, τα ισχυρά και τα ασθενή της σημεία και προκειμένου διά την Ευρώπην τον διέπει η πεποίθησις ότι δι’ ανθρώπους οι οποίοι θέλουν να μείνουν ελεύθεροι τίποτε δεν είναι αδύνατον.
Drew Middleton, Η Καθημερινή, 6 Νοεμβρίου 1952
Τα απομνημονεύματα του Αϊζενχάουερ
Είδε το φως της δημοσιότητος ο πρώτος τόμος των Απομνημονευμάτων του στρατηγού Αϊζενχάουερ, υπό τον τίτλον «Η εντολή διά την αλλαγήν», περιλαμβάνων τα πρώτα έτη της παραμονής του εις τον Λευκόν Οίκον – 1953-1956.
Το 1952, ο διακεκριμένος αρθρογράφος Ουώλτερ Λίππμαν υπεστήριξε τον στρατηγόν Αϊζενχάουερ εις τας προεδρικάς εκλογάς, επί τω λόγω ότι η εκλογή του θα απετέλει τον μόνον τρόπον διά να σωθή το Ρεπουμπλικανικόν κόμμα από τους «εξτρεμιστάς» της ∆εξιάς, να διατηρηθή το πατροπαράδοτον δικομματικόν σύστημα διακυβερνήσεως της χώρας και να δυνηθούν αι Ην. Πολιτείαι να εκπληρώσουν τας υποχρεώσεις των επί των παγκοσμίων ζητημάτων.
Εκ των υστέρων διαπιστούται ότι ο στρατηγός Αϊζενχάουερ επέτυχε τους αντικειμενικούς αυτούς σκοπούς τους οποίους είχε θέσει εις εαυτόν. Η άκρα ∆εξιά όμως δεν είχε καμίαν διάθεσιν να αποδεχθή την ήτταν της και κατά την πρώτην τετραετή προεδρικήν θητείαν του στρατηγού του παρέσχε πολλά πράγματα και τον ηνόχλησε περισσότερον ακόμη από την αντιπολίτευσιν των ∆ημοκρατικών. Οι εξτρεμισταί των Ρεπουμπλικάνων υπεστήριζαν τας θεωρίας του Μακ Κάρθυ. Επίσης υπεστήριζαν την στάσιν και τας γνώμας του στρατηγού Μακ Άρθουρ, πρόθυμοι καταφανώς να διακινδυνεύσουν πόλεμον διά την Κορέαν, εάν παρίστατο προς τούτο ανάγκη.
Ο πρώτος τόμος του βιβλίου του στρατηγού Αϊζενχάουερ είναι ένα παραδόξως «μονοδιάστατον» βιβλίον: Ο στρατηγός αναφέρει τα γεγονότα όπως τα βλέπει, μας λέγει τι έπραξε και ενίοτε τι εσκέπτετο. Σπανίως όμως ανατρέχει να σχολιάση τας πράξεις ή να εκφέρη σκέψεις ή κρίσεις επί των πράξεών του ή επί των αποφάσεων και ενεργειών του. Σπανίως μας παρέχει το κέρδος της εμπειρίας του, του χρόνου και της κρίσεως.
*
Ο Αϊζενχάουερ είχεν εγκρίνει την πολιτικήν του Ντάλλες, η οποία απέβλεπεν εις την τελικήν απελευθέρωσιν των κατεχομένων υπό της Σοβιετικής Ενώσεως χωρών και εις μνημειώδη λόγον του, εκφωνηθέντα εις την Βοστώνην, είπεν ότι η συνείδησις του αμερικανικού έθνους δεν θα ημπορούσε ποτέ να ησυχάση εφ’ όσον αι δορυφόροι της Ρωσίας παρέμεναν υπό κομμουνιστικόν ζυγόν. Η επανάστασις της Ουγγαρίας το 1956 υπήρξεν ένα δραματικόν σχόλιον διά τας ψευδείς ελπίδας που είχε προκαλέσει η «πολιτική της απελευθερώσεως» του Ντάλλες. Να πιστεύη άραγε ο στρατηγός Αϊζενχάουερ ότι η πολιτική εκείνη ήτο σώφρων;
Το αυτό ημπορεί κανείς να είπη και διά πολλά άλλα γεγονότα που αναφέρει εις τα Απομνημονεύματά του, σχετικά με εσωτερικά ζητήματα της χώρας, όπως τας υποθέσεις των κατασκόπων Χάρρυ Ντέξτερ Ουάιτ και την καταδίκην του Οππενχάιμερ, επίσης δε επί οικονομικών ζητημάτων. Όλα αυτά ο στρατηγός τα αναφέρει, χωρίς όμως και να μας λέγη εάν αι αποφάσεις τας οποίας τότε είχε λάβει θεωρούνται υπ’ αυτού σήμερον ως αι περισσότερον ενδεδειγμέναι.
Αλλά και από άλλης απόψεως το βιβλίον του Αϊζενχάουερ προκαλεί την απογοήτευσιν του αναγνώστου: ∆εν υπάρχει τίποτε περισσότερον ενδιαφέρον από την πολύπλοκον διαδικασίαν διά της οποίας ο πρόεδρος καταλήγει εις αποφάσεις. Εν τούτοις, ο συγγραφεύς δεν μας περιγράφει κανένα από τα σχετικά περιστατικά. Σπανίως αναφέρει τας πιέσεις και τους συλλογισμούς που εξηγούν την λήψιν των σημαντικωτέρων αποφάσεών του.
Ο Αϊζενχάουερ δεν δεικνύει ποτέ αλαζονείαν, είναι προφανές όμως ότι δεν εσκέφθη ποτέ να θέση εν αμφιβόλω ή να δικαιολογήση τας κρίσεις του. ∆ι’ αυτόν το παρελθόν δεν είναι παρά Ιστορία, χωρίς συνέπειες.
Σήμερον ο στρατηγός Αϊζενχάουερ, γεμάτος τιμάς και με εξησφαλισμένην την θέσιν του εις την Ιστορίαν, θα είχε μίαν άνευ προηγουμένου ευκαιρίαν να διατυπώση σκέψεις επί της έννοιας της εμπειρίας του και να επιτρέψη εις τους μέλλοντας να κυβερνήσουν την χώραν να επωφεληθούν των πολυτίμων συμβουλών του. Αλλοίμονον όμως, δεν το πράττει.
Γνωρίζομεν καλά την πολιτικήν φιλοσοφίαν του, που συνίσταται εις το να κρατά την «μέσην οδόν». Η «μέση οδός» είναι η αποφυγή της αντιμετωπίσεως όλων των μεγάλων και σοβαρών ζητημάτων και της αναμετρήσεως προσωπικοτήτων. Να είναι άραγε τούτο το πλεονέκτημα όταν δεν γνωρίζει κανείς ποία είναι η οδός που πρέπει να ακολουθήση ή πού οδηγεί αυτή;
Γνωρίζομεν καλά την πολιτικήν φιλοσοφίαν του, που συνίσταται εις το να κρατά την «μέσην οδόν».
Ο στρατηγός Αϊζενχάουερ τηρεί μίαν παράδοξον αποχήν από όλα αυτά: ο αναγνώστης όμως αποκομίζει την εντύπωσιν ότι δεν εσκέφθη ποτέ πραγματικώς επ’ αυτών. Ούτω πολλά συμπεράσματά του, ακόμη και επί θεμάτων κεφαλαιώδους σημασίας, σχετικώς με το πολιτικόν και κοινωνικόν σύστημά μας, φαίνονται ενστικτώδη μάλλον παρά επιτευχθέντα κατόπιν μελέτης και προσεκτικής σταθμίσεως.
Επί παραδείγματι, ένα από τα συμπεράσματα του Αϊζενχάουερ είναι ότι η συγκέντρωσις της εξουσίας φέρει αναποφεύκτως προς την καταστροφήν. Όμως κατά την διάρκειαν των τελευταίων τριών τετάρτων αιώνος ευρισκόμεθα εις την οδόν της συγκεντρώσεως της εξουσίας.
*
Είναι δεδομένον ότι αυτό που ωδήγησεν εις την συγκέντρωσιν της εξουσίας κατά την τελευταίαν 25ετίαν –δηλ. καθ’ ολόκληρον το διάστημα που εκτείνεται η δημοσία ζωή του Αϊζενχάουερ– υπήρξεν επιταγή των στρατιωτικών παραγόντων –της ασφαλείας, του πολέμου και του «ψυχρού πολέμου»– δηλ. ακριβώς του έργου εκείνου εις το οποίον ο στρατηγός ήτο τόσον προσκεκολλημένος και επί της σημασίας του οποίου ο ίδιος τόσον ορθολογιστικά σχόλια διατυπώνει εις το τελικόν μήνυμά του. Αλλά πώς θα ημπορέσωμεν να διεξαγάγωμεν πολέμους, πώς να διατηρήσωμεν την ασφάλειαν της χώρας, χωρίς μίαν ακόμη μεγαλυτέραν συγκέντρωσιν της εξουσίας;
Να είναι πράγματι διατεθειμένος να αναγνωρίση ο στρατηγός ότι η μέχρι τούδε γενομένη συγκέντρωσις εξουσίας –την οποίαν άλλωστε και αυτός ο ίδιος εχρησιμοποίησε– τόσον εις το πολιτικόν όσον και εις το στρατιωτικόν πεδίον έφερε την χώραν μας προς την καταστροφήν;
Έχομεν άραγε καταστραφή ή ευρισκόμεθα εις το χείλος της καταστροφής; Εάν τούτο συμβαίνη όντως δεν είναι υποχρέωσίς του, υποχρέωσις μιας μεγάλης ιστορικής φυσιογνωμίας προς την οποίαν αποτεινόμεθα και αναμένομεν συμβουλάς και καθοδήγησιν, να παύση να μας παρέχη τόσον εντυπωσιακάς προβλέψεις και προφητείας;
Εξ όλων των ανωτέρω, ο αναγνώστης φέρεται να πιστεύση ότι αι ενέργειαι του στρατηγού Αϊζενχάουερ υπήρξαν προτιμότεραι και υγιέστεραι από τας θεωρίας του και αι ενστικτώδεις ενέργειαί του αποτελεσματικώτεραι από τα αξιώματά του.
Εκ των υστέρων άλλωστε διαπιστούται ότι εις το σημαντικότερον πεδίον των εξωτερικών υποθέσεων εδικαιολογήθη η προτίμησις του Αϊζενχάουερ διά την τακτικήν της μετριοπάθειας και των συμβιβασμών. ∆ιότι, οσονδήποτε και αν υπήρξε το όργανον της συντηρητικής πτέρυγος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος εις διάφορα ζητήματα της εσωτερικής πολιτικής, είναι σαφές ότι ετάχθη με την φιλελευθέραν διεθνιστικήν πτέρυγα προκειμένου περί ζητημάτων που αφεώρων τας ευθύνας της Αμερικής έναντι του υπολοίπου κόσμου, και του ρόλου της Αμερικής ως παγκοσμίου ∆υνάμεως.
Ο παρ’ αυτού γενόμενος διορισμός του Τζων Φόστερ Ντάλλες, ως υπουργού των Εξωτερικών, η σθεναρά υποστήριξίς του προς τον ΝΑΤΟ και τον Οργανισμόν Ηνωμένων Εθνών, η έντονος υποστήριξις του προγράμματος παροχής βοήθειας προς τας χώρας του εξωτερικού, το οποίον είχεν αρχίσει να διαμορφούται επί προεδρίας Τρούμαν, η θερμή υιοθέτησις του προγράμματος διαθέσεως της «ατομικής» ενεργείας δι’ ειρηνικά έργα, η μετριοπάθειά του και η ορθολογιστική στάσις του εις τας δοσοληψίας με τον κομμουνιστικόν κόσμον, η άρνησίς του να υποχωρήση και να επηρεασθή από τον θόρυβον των αντιπάλων εις το Βερολίνον, το Βιετνάμ και αλλαχού – όλα αυτά δεικνύουν ότι και εις το πεδίον της εξωτερικής πολιτικής είχε παραμερίσει κάθε κομματικήν έννοιαν, και έδειξεν ότι δεν επρόκειτο να επαναλάβη το μοιραίον σφάλμα του απομονωτισμού που είχαν διαπράξει ο Ουώρρεν Χάρντιγκ και οι διάδοχοί του.
Φυσικά, διέπραξε και εδώ μερικά μικρότερα σφάλματα, η ιστορία όμως θα αναγνωρίση εις τον στρατηγόν Αϊζενχάουερ την τιμήν διά την γενναιοφροσύνην και ωριμότητα με τας οποίας αι Ηνωμέναι Πολιτείαι απεδέχθησαν και εξεπλήρωσαν τας διεθνείς υποχρεώσεις των κατά την διάρκειαν της δεκαετίας 1950-1959. Θα του αναγνωρίση επίσης την αξίαν ότι παρημπόδισε το Ρεπουμπλικανικό κόμμα –και ίσως την χώραν– από του να ακολουθήση τον κονιορτοβριθή δρόμον προς ένα στείρον απομονωτισμόν εις μίαν από τας δραματικωτέρας και σημαντικωτέρας περιόδους της Ιστορίας της ανθρωπότητος.
Η Καθημερινή, 10 Νοεμβρίου 1963
