Μετά τον θάνατο του Τίτο, στις 4 Μαΐου 1980, εξέλιπε από τη Γιουγκοσλαβία μία προσωπικότητα εγνωσμένου κύρους, η οποία θα μπορούσε να διαχειρίζεται με επιτυχία τις εσωτερικές κρίσεις και να τηρεί τις ισορροπίες. Η παλιά γενιά των Γιουγκοσλάβων ηγετών δεν ζούσε πλέον, ενώ η νέα γενιά δεν ενθουσιαζόταν πλέον από τα επιτεύγματα των παρτιζάνων. Η πίστη στον κομμουνισμό είχε εξανεμιστεί σε μεγάλο βαθμό και ο επηρεασμένος από την αμερικανική κουλτούρα τρόπος διασκέδασης της νεολαίας περιείχε και ένα πολιτικό μήνυμα.
Με βάση το Σύνταγμα του 1974, ενισχύθηκε η αποκέντρωση των Ομόσπονδων Δημοκρατιών έχοντας ως συνέπεια τη μεγαλύτερη αυτονόμησή τους στον πολιτικό και οικονομικό τομέα σε σχέση με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση στο Βελιγράδι. Καθιερώθηκε, επίσης, η αρχή της εκ περιτροπής προεδρίας της Γιουγκοσλαβίας· δηλαδή, κάθε χρόνο, διαφορετική Ομόσπονδη Δημοκρατία θα ασκούσε την προεδρία, συμπεριλαμβανομένου και του Κοσόβου, το οποίο απέκτησε με το νέο Σύνταγμα ευρύτερη αυτονομία εντός της Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Σερβίας.
Η χώρα ήρθε αντιμέτωπη με σοβαρά οικονομικά προβλήματα: αυξήθηκε ο πληθωρισμός, ανέβηκε το ποσοστάό της ανεργίας και το δημόσιο χρέος διογκώθηκε από 4 δις δολάρια το 1973 σε 21 δις το 1983.
Η κρίση στη Γιουγκοσλαβία συνέβαλε ώστε να έρθει στο προσκήνιο το υποβόσκον για πολλά χρόνια εθνικό ζήτημα στη χώρα. Ιδιαίτερα τους Σέρβους Γιουγκοσλάβους απασχόλησε το μέλλον της Σερβίας και του Κοσόβου. Όταν εξελέγη το 1987 Πρόεδρος της Ένωσης Κομμουνιστών Σερβίας, ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς έθεσε σε κίνηση μια στενά σερβική, εθνικιστική πολιτική, η οποία ευνοούσε την επιστροφή στο Κόσοβο των Σέρβων που είχαν εγκαταλείψει την περιοχή. Ο ίδιος κίνησε τις διαδικασίες και για την αλλαγή του συντάγματος. Στόχος του ήταν ένα πιο συγκεντρωτικό κράτος, καθότι θεωρούσε ως πηγή των δεινών της Γιουγκοσλαβίας το αποκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης της χώρας.
Στις 28 Ιουνίου 1989, στον εορτασμό των 600 ετών από τη Μάχη του Κοσόβου, κατά την οποία ο χριστιανικός στρατός υπό τον Σέρβο ηγεμόνα Λάζαρ Χρεμπελγιάνοβιτς πρόταξε αντίσταση στους Οθωμανούς, ο Μιλόσεβιτς παρευρέθηκε στο Κόσοβο, στον χώρο μνήμης της μάχης στο Γκαζιμέσταν, όπου και εκφώνησε έναν λόγο ενώπιον ογκώδους πλήθους. «Σχεδόν ένα εκατομμύριο Σέρβοι συγκεντρώθηκαν χθες στην πρωτεύουσα του Κοσσυφοπεδίου για να γιορτάσουν την επέτειο 600 χρόνων από την ιστορική μάχη Σέρβων και Οθωμανών και να επευφημήσουν τον φιλόδοξο Σέρβο ηγέτη, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, που εκφώνησε βαρυσήμαντο λόγο, αρκούντως διαλλακτικότερο από εκείνους του παρελθόντος», έγραψε η «Καθημερινή στις 29 Ιουνίου 1989. Συνεχίζοντας, ανέφερε πως «Χιλιάδες υποστηρικτές του Μιλόσεβιτς, με σημαίες της Σερβίας και φωτογραφίες του προέδρου αυτής της αυτόνομης γιουγκοσλαβικής δημοκρατίας, εξέφρασαν την ολόθερμη υποστήριξή τους προς τον εμπνευστή της προσπάθειας της Σερβίας να ανακτήσει τον έλεγχο της επαρχίας του Κοσσυφοπεδίου».
Η ομιλία του Μιλόσεβιτς στο Γκαζιμέσταν έμεινε γνωστή κυρίως για την αναφορά του στις μάχες των Σέρβων, σε αυτές που έγιναν στο παρελθόν και σε εκείνες που έρχονται στο μέλλον. Συγκεκριμένα, δήλωσε: «Έξι αιώνες αργότερα, τώρα, είμαστε και πάλι αντιμέτωποι με μάχες. Δεν είναι ένοπλες, παρόλο που τέτοιους είδους μάχες δεν έχουν αποκλειστεί ακόμα».
Στις 30 Ιουνίου 1989, η «Καθημερινή» έκανε μνεία στην άνοδο του εθνικιστικού πνεύματος στη Σερβία, αναφέροντας μεταξύ άλλων πως «η Σερβία είναι ενωμένη, ανακαλύπτοντας ξανά, ή επινοώντας ξανά, την ταυτότητά της ως ενός έθνους περήφανου, βυζαντινού και θαμμένου μέσα στον μύθο του πόνου, της βιαιότητας και της καταστολής. Στις θυελλώδεις διαδηλώσεις των Σέρβων, οι “εικόνες” του Μιλόσεβιτς, του “Σλόμπο”, είναι παντού».
Οι Αλβανοί της Γιουγκοσλαβίας αντέδρασαν στην εθνικιστική πολιτική του Μιλόσεβιτς. Πραγματοποίησαν σειρά διαδηλώσεων, ενώ στις 2 Ιουνίου 1990 το σύνολο των Αλβανών βουλευτών της τοπικής Βουλής του Κοσόβου διακήρυξε την επιθυμία του για αυτοδιάθεση (ανεξαρτησία). Ακόμη και τότε, προτού ξεκινήσει ο πόλεμος, οι προβλέψεις για το μέλλον της Γιουγκοσλαβίας ήταν δυσοίωνες.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
