Στις 22 Ιουνίου 1940, ο νέος επικεφαλής της γαλλικής κυβέρνησης στρατάρχης Φιλίπ Πεταίν υπέγραψε ανακωχή με τη Γερμανία, χωρίζοντας τη Γαλλία σε δύο τμήματα: σε εκείνο που κατείχε η Γερμανία και στη Γαλλία του Βισύ. Μεταξύ των υπουργών της νέας κυβέρνησης ήταν και ο ναύαρχος Φρανσουά Νταρλάν, ο οποίος -ως μέχρι πρότινος αρχηγός του ναυτικού στην κυβέρνηση Ρεϊνώ- ήταν αποφασισμένος να μην παραδώσει τον γαλλικό στόλο στους Γερμανούς.
Όμως, πριν από την παράδοση της Γαλλίας, οι Βρετανοί είχαν συμφωνήσει να αποδεσμεύσουν την κυβέρνηση Ρεϊνώ από τις συμμαχικές της υποχρεώσεις, ώστε να μπορέσει να συνάψει χωριστή ανακωχή με τη Γερμανία. Βασική προϋπόθεση για αυτήν την παραχώρηση ήταν ότι ο γαλλικός στόλος θα τοποθετούνταν υπό βρετανικό έλεγχο και δεν θα παραδινόταν στους Γερμανούς. Κι αυτό γιατί αν οι δυνάμεις του Άξονα ενσωμάτωναν και τα γαλλικά πλοία, θα πλησίαζαν την ισχύ του βρετανικού στόλου.
Η μεγαλύτερη δύναμη του γαλλικού στόλου είχε ελλιμενιστεί στο Μερς-ελ-Κεμπίρ, στο Οράν της Γαλλικής Αλγερίας. Ωστόσο, ο ναύαρχος Νταρλάν, ως υπουργός της κυβέρνησης του Βισύ, δεν ήταν διατεθειμένος να παραδώσει τον γαλλικό στόλο στον έλεγχο των Βρετανών, η δε κυβέρνηση Πεταίν αρκέστηκε στο να παράσχει διαβεβαιώσεις ότι τα γαλλικά πλοία δεν θα περιέρχονταν ούτε σε γερμανικά χέρια.
Οι Βρετανοί έδωσαν τρεις επιλογές στον ναύαρχο Νταρλάν και τον γαλλικό στόλο: να εκπλεύσουν μαζί με τα αγγλικά πλοία και να συνεχίσουν τον πόλεμο εναντίον των δυνάμεων του Άξονα, να αποπλεύσουν και να κατευθυνθούν προς αγγλικό λιμένα (στις δύο αυτές περιπτώσεις η Βρετανία δεσμευόταν να αποδώσει τα σκάφη στη Γαλλία μετά το πέρας του πολέμου ή να καταβάλει πλήρη αποζημίωση αν στο μεταξύ υφίσταντο κάποια βλάβη) ή να εκπλεύσουν με τον βρετανικό στόλο και να κατευθυνθούν «προς τινα γαλλικόν λιμένα, εις τας Δυτικάς Ινδίας ή την Μαρτινίκαν, λόγου χάριν, όπου να παροπλισθούν ταύτα κατά τρόπον ο οποίος να μας ικανοποιή ή και να παραδοθούν ίσως προς φύλαξιν εις τας Ηνωμένας Πολιτείας διά να μείνουν εκεί ασφαλή μέχρι τέλους του πολέμου».
Οι Γάλλοι δεν δέχθηκαν κάποια από αυτές τις προτάσεις, μάλιστα ο ναύαρχος «ανεκοίνωσε ότι προτίθεται να πολεμήση». Έτσι τέθηκε σε εφαρμογή από τη βρετανική κυβέρνηση η «Επιχείρηση Καταπέλτης» στις 3 Ιουλίου. «Όταν τα αγγλικά πολεμικά ήνοιξαν αιφνιδίως πυρ το απόγευμα της χθες περί ώραν 17.40 τινά των γαλλικών πολεμικών δεν ευρίσκοντο υπ’ ατμόν και εξ άλλου κατείχον θέσεις εν τω λιμένι τοιαύτας, ώστε να εμποδίζωνται να κάμουν χρήσιν του βαρός πυροβολικού των. Τα αγγλικά πολεμικά ήνοιξαν πυρ εκ μεγάλης αποστάσεως και όλως απροόπτως. Τα θωρηκτά “Δουνκέρκη” και “Προβηγκία”, καθώς και η αρχηγίς στολίσκου αντιτορπιλλικόν “Μογκαντόρ”, βληθέντα καίονται ήδη εντός του λιμένος. Το θωρηκτόν “Βρετάνη”, ενώ απέπλεεν εκ του λιμένος, προσέκρουσε προφανώς επί μαγνητικής νάρκης, τοποθετηθείσης υπό των Άγγλων και ανετινάχθη. Το θωρηκτόν “Στρασβούργον” και 5 αρχηγίδες στολίσκων, καθώς και μερικά τορπιλλοβόλα και υποβρύχια, κατώρθωσαν μαχόμενα, να διασπάσουν τον κλοιόν των αγγλικών σκαφών και να εξέλθουν εις την Μεσόγειον», έγραφε η «Καθημερινή» στις 5 Ιουλίου.
Την ίδια ώρα, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ σχολίαζε σχετικά με την απόφασή του: «Είπον την παρελθούσαν εβδομάδα ότι πρέπει να επιστήσωμεν εξαιρετικώς την προσοχήν μας επί της ιδίας μας σωτηρίας. Ουδέποτε εν τη ζωή μου συνήντησα τόσον δυσχερές ζήτημα, όσον το αφορών τον γαλλικόν στόλον. Το ζήτημα τούτο συνεζητήθη εν τω υπουργικώ Συμβουλίω. Πόσον οι λόγοι οι οποίοι επέβαλον την εκτέλεσιν των καθηκόντων μας ήσαν ισχυροί αποδεικνύεται από το γεγονός ότι έκαστον μέλος της Κυβερνήσεως ήτο απολύτως πεπεισμένον περί εκείνου, το οποίον έπρεπε να γίνη. […] Ελάβαμεν την απόφασιν αυτήν, εις την οποίαν ηνωμένοι κατελήξαμεν, με συντετριμμένην καρδίαν, αλλά και με πλήρη επίγνωσιν της σοβαρότητός της».
Η επίθεση στο Μερς-ελ-Κεμπίρ ήταν η πρώτη βρετανογαλλική ναυμαχία που έλαβε χώρα μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους και στοίχισε τη ζωή 1.297 Γάλλων ναυτών, ενώ κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του αξιόμαχου γαλλικού ναυτικού. Στις 8 Ιουλίου, η κυβέρνηση Πεταίν διέκοψε κάθε διπλωματική σχέση με τη Βρετανία, ενώ στις 18 Ιουλίου η γαλλική πολεμική αεροπορία βομβάρδισε βρετανικές θέσεις στο Γιβραλτάρ, χωρίς να επιφέρει υπολογίσιμο πλήγμα. Πάντως, η καταβύθιση του γαλλικού στόλου από τους Βρετανούς δεν αποτέλεσε μόνο μια ανήκουστη ρήξη ανάμεσα σε δύο ιστορικούς συμμάχους αλλά απέδειξε σε ολόκληρο τον κόσμο –και ιδίως στις ΗΠΑ– τι ήταν διατεθειμένη να κάνει η Βρετανία προκειμένου να νικήσει τις δυνάμεις του Άξονα.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
