Στις 21 Μαρτίου 1925 ο κυβερνήτης του Τενεσί Όστιν Πι επικύρωσε το λεγόμενο νομοσχέδιο Μπάτλερ, με το οποίο απαγορευόταν η διδασκαλία στα σχολεία της Εξελικτικής Θεωρίας του Δαρβίνου και κάθε θεωρίας που υποστήριζε ότι ο άνθρωπος δεν δημιουργήθηκε από τον Θεό, αλλά προήλθε από κάποιο άλλο ζώο.
Μερικές ημέρες αργότερα, στις 4 Μαΐου, μια εφημερίδα της Τσατανούγκα δημοσίευε ότι η Αμερικανική Ένωση για τις Πολιτικές Ελευθερίες (ACLU) αναζητούσε δασκάλους που θα ήταν πρόθυμοι να «“ελέγξουν” τον νόμο αυτόν στο δικαστήριο». Ο εικοσιτετράχρονος καθηγητής Βιολογίας Τζον Τόμας Σκόουπς ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος. Πολύ σύντομα, αφού δίδαξε τους μαθητές τους ότι ο άνθρωπος προέρχεται από τον πίθηκο, ο Σκόουπς βρέθηκε αντιμέτωπος με την κατηγορία παραβίασης του νόμου Μπάτλερ και οδηγήθηκε στο δικαστήριο.
«Σήμερον εις το Νταίητον της Τεννεσής ήρχισεν η δίκη της πολυκρότου υποθέσεως του καθηγητού Σκόουπς, διδάξαντος την δαρβίνειον θεωρίαν περί εξελίξεως και ειδικώς το μέρος το αφορών την καταγωγήν του ανθρώπου εκ του πιθήκου», έγραφε η «Καθημερινή» αρκετές ημέρες μετά την έναρξη της δίκης, η οποία διήρκεσε από τις 10 έως τις 21 Ιουλίου. Η δίκη αυτή, που έμεινε γνωστή με το όνομα που της είχαν δώσει οι εφημερίδες της εποχής ως η «Δίκη των Πιθήκων», έλαβε πολύ μεγάλη δημοσιότητα, κυρίως εξαιτίας των αγορεύσεων στο δικαστήριο.
Από τη μία, ο διάσημος επικριτής της θεωρίας της εξέλιξης Ουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν υποστήριξε τη θέση των κατηγόρων. «Η υπόθεσις δεν θα ελάμβανε τοιαύτην τροπήν και δεν θα προυκάλει τόσον θόρυβον, αν δεν ανεμιγύνετο εις αυτήν ο πρώην Υπουργός των Ηνωμένων Πολιτειών και δις μέχρι τούδε υποψήφιος Πρόεδρος κ. Μπράυαν», ανέφερε η «Κ», «όστις υπέρμαχος της Αγίας Γραφής και πολέμιος των εξελικτικών θεωριών, αφ’ ενός, διά να δημοκοπήση δε αφ’ ετέρου εκίνησε σφοδράν εκστρατείαν κατά του καθηγητού Σκόουπς και των ομοφρόνων του και απειλεί να φέρη το ζήτημα απ’ ευθείας προ του λαού. Έχει ήδη δώση μέχρι τούδε πλείστας διαλέξεις υποσχόμενος εις τας λαϊκάς τάξεις να εισηγηθή την αναγραφήν διατάξεως εις το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών απαγορευούσης την εν τοις σχολείοις διδασκαλίαν της δαρβινείου θεωρίας και παντός ό,τι αντιστρατεύεται προς το γράμμα της Αγίας Γραφής».
Από την άλλη, ο παλαίμαχος δικηγόρος Κλάρενς Ντάροου –ο οποίος συχνά διαφωνούσε δημόσια με τον Μπράιαν σχετικά με την κυριολεκτική ερμηνεία της Βίβλου– αποφάσισε να γίνει ο συνήγορος υπεράσπισης του Σκόουπς. Βασικός του στόχος (όντας επίσης μέλος της ACLU) ήταν να καταδικάσει τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό της εποχής. Μάλιστα, αφιέρωσε την εναρκτήρια αγόρευσή του στο να αποδείξει ότι ο νόμος Μπάτλερ ήταν αντισυνταγματικός. «Οι συνήγοροι του Σκόουπς, εκ των καλυτέρων νομομαθών της Αμερικής αντιτάσσουν ότι δεν πρέπει να εξετάζεται το γράμμα των Γραφών αλλά το πνεύμα, ότι με την φανατικήν προσήλωσιν εις το γράμμα της Αγίας Γραφής δεν δύναται να υπάρχη καμμία από τας νέας επιστήμας, ούτε γεωλογία, ούτε βιολογία, ούτε αστρονομία καν διδάσκουσα ότι η γη είνε σφαιρική, αφού η Γραφή λέγει ότι είνε επίπεδος. Συνεπώς το δικαστήριον πρέπει να καταργήση την αντισυνταγματικήν διάταξιν της πολιτείας της Τεννεσής. Απειλούν δε να φέρουν την υπόθεσιν και μέχρι του Κογκρέσσου, αν παραστή ανάγκη, ίνα προστατευθή η ελευθερία της σκέψεως και του λόγου. Αλλ’ ο Μπράϋαν εκτοξεύει την λέξιν “αθεϊσταί” κατά των αντιπάλων και κερδίζει τας επευφημίας του πλήθους», εξηγούσε η «Καθημερινή».
Πάντως, η κοινή γνώμη της εποχής καθώς και οι δώδεκα ένορκοι –εκ των οποίων οι 11 ήταν γεωργοί και ο δωδέκατος εμποροϋπάλληλος– δεν ήταν με το μέρος του καθηγητή. «Εις εξ αυτών [των ενόρκων] ωμολόγησεν ότι μετά δυσκολίας συλλαβίζει ανάγνωσιν, οι δε λοιποί ένδεκα ωμολόγησαν επίσης ότι μελετούν μεν την Αγίαν Γραφήν, αλλ’ ουδέποτε ανέγνωσαν σύγγραμμα περί της θεωρίας της εξελίξεως». Όπως προέβλεπε ο ανταποκριτής της «Καθημερινής», «περί της αποφάσεως δεν χωρεί αμφιβολία ότι θα είνε καταδικαστική, αλλά γενικώς κρατεί η πεποίθησις ότι καταδικαστική ή αθωωτική η απόφασις δεν μέλλει να είνε η τελευταία λέξις επί του ζητήματος αυτού, το οποίον, φαίνεται θ’ απασχολήση επί μακρόν την δημοσίαν γνώμην της Αμερικής και της Ευρώπης κατ’ αντανάκλασιν».
Πράγματι, η Δίκη των Πιθήκων ήταν μία από τις πιο πολύκροτες δίκες της Αμερικής, καθώς αφορούσε το καίριο ερώτημα «επιστήμη ή θρησκεία». Εν τέλει, ο Σκόουπς κρίθηκε ένοχος και του επιβλήθηκε πρόστιμο 100 δολαρίων (ποσό που σήμερα αντιστοιχεί σε περίπου 1.700 δολάρια). Πέντε ημέρες μετά τη λήξη της δίκης, ο Ουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν πέθανε στον ύπνο του. Οι εφέσεις που κατέθεσε ο Τζον Σκόουπς μέσα στα επόμενα χρόνια απορρίφθηκαν. Τελικώς, ο νόμος Μπάτλερ καταργήθηκε το 1968. Ωστόσο, το ζήτημα της διδασκαλίας σχετικά με τη δημιουργία του ανθρώπου στα σχολεία και η διχογνωμία μεταξύ δημιουργιστών και δαρβινιστών απασχολεί ακόμη και σήμερα τους Αμερικανούς νομοθέτες.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
