Ο ρωσο-οθωμανικός πόλεμος των ετών 1877-1878 ξεκίνησε υπό πολύ ευνοϊκές συνθήκες για τη Ρωσία. Οι επιχειρήσεις των Ρώσων επικεντρώθηκαν αρχικά στο μέτωπο του Καυκάσου, περιοχή με μεγάλη γεωπολιτική σημασία για την τσαρική Ρωσία. Παρά την ταχεία προέλαση των στρατευμάτων τους στα Βαλκάνια, οι Ρώσοι συνάντησαν ένα αναπάντεχο εμπόδιο στην Πλέβνα, στην οποία οι Οθωμανοί υπερασπιστές της, υπό τις εντολές του Οσμάν πασά, πρόταξαν ηρωική αντίσταση. Η αντίσταση των Οθωμανών στην Πλέβνα κράτησε από το καλοκαίρι έως τις 10 Δεκεμβρίου 1877. Μετά την κυρίευσή της, τα ρωσικά στρατεύματα κατευθύνθηκαν νοτιοανατολικά, προελαύνοντας προς τη Φιλιππούπολη και την Αδριανούπολη, πόλη η οποία έπεσε στις 20 Ιανουαρίου 1878. Ο δρόμος προς την Κωνσταντινούπολη ήταν πλέον ανοιχτός.
Ανήσυχη για την εξέλιξη του πολέμου, η βρετανική κυβέρνηση υπό τον 1ο κόμη του Μπέκονσφιλντ, Μπέντζαμιν Ντισραέλι, έστειλε τον στόλο της στη Θάλασσα του Μαρμαρά, προκειμένου να αποτρέψει μια ενδεχόμενη κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τα ρωσικά στρατεύματα. Το Ηνωμένο Βασίλειο, άλλωστε, τασσόταν ανοιχτά υπέρ της διατήρησης της εδαφικής ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Στις 19/31 Ιανουαρίου, Ρωσία και Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέγραψαν το πρωτόκολλο της ανακωχής. Τα ρωσικά στρατεύματα στρατοπέδευσαν λίγο έξω από την οθωμανική πρωτεύουσα, στον Άγιο Στέφανο, ενώ τα βρετανικά πολεμικά πλοία αγκυροβόλησαν στην απέναντι ακτή, στα ασιατικά παράλια της Θάλασσας του Μαρμαρά.
Η Ρωσία, παρότι επιθυμούσε την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, δεν σχεδίαζε τη διεξαγωγή ενός πολέμου με το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο θα επιχειρούσε να αποτρέψει με κάθε τρόπο αυτό το ενδεχόμενο. Αντίθετη σε αυτή την εξέλιξη θα ήταν και η Αυστρο-Ουγγαρία. Έχοντας αυτά υπόψη, ο τσάρος Αλέξανδρος Β΄ απέστειλε επείγον τηλεγράφημα στον Ρώσο πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη, Νικολάι Π. Ιγνάτιεφ, στις 17 Φεβρουαρίου/1 Μαρτίου με την οδηγία να υπογράψει την επικείμενη συνθήκη ειρήνης ως προκαταρκτική. Δύο ημέρες αργότερα, στις 19 Φεβρουαρίου/3 Μαρτίου 1878 υπογράφτηκε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.
Η διαβόητη αυτή συνθήκη προέβλεπε τη δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας, η οποία ανέτρεπε την ενδοβαλκανική ισορροπία. Όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε την αντίδραση τόσο των Ελλήνων και των Σέρβων όσο και του Ηνωμένου Βασιλείου και της Αυστρο-Ουγγαρίας, δυνάμεων που τα συμφέροντά τους συγκρούονταν με εκείνα της Ρωσίας στην Ανατολή. Γνωρίζοντας ότι αυτές οι δυνάμεις θα αντιδρούσαν έντονα στη δημιουργία στα Βαλκάνια ενός εκτενούς βουλγαρικού κράτους που θα αποτελούσε δορυφόρο της Ρωσίας, η ρωσική ηγεσία έδωσε την εντολή να υπογραφτεί η συνθήκη ως προκαταρκτική, με την ιδέα ότι αυτή θα χρησίμευε ως μέσο ενίσχυσης της διαπραγματευτικής της θέσης στις συζητήσεις που θα ακολουθούσαν για την τροποποίηση της συνθήκης. Η Ρωσία λειτούργησε, δηλαδή, με την τακτική της επιδίωξης του μείζονος για την επίτευξη του ελάσσονος.
Επιθυμώντας να ελέγχει την κατάσταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο και μην έχοντας ουσιαστικά άμεσο ενδιαφέρον για τα Βαλκάνια, ο Γερμανός καγκελάριος Ότο φον Μπίσμαρκ πρότεινε τη σύγκληση μιας συνόδου στο Βερολίνο για τη διάσωση της ειρήνης στην Ευρώπη, η οποία έμεινε γνωστή ως «Συνέδριο του Βερολίνου». Ο ίδιος τέθηκε επικεφαλής της συνόδου. Οι εργασίες ξεκίνησαν στις 13 Ιουνίου 1878 και διήρκεσαν έναν μήνα. Στις 13 Ιουλίου υπογράφτηκε η Συνθήκη του Βερολίνου. Τα περισσότερα από τα φλέγοντα ζητήματα διευθετήθηκαν πριν καν συγκεντρωθούν οι αντιπρόσωποι των ισχυρών ευρωπαϊκών δυνάμεων στη γερμανική πρωτεύουσα, ενώ σχεδόν μηδαμινή υπήρξε η συμμετοχή των αντιπροσώπων των άμεσα ενδιαφερόμενων βαλκανικών κρατών.
Ως απόρροια της συνθήκης, η Ρωσία προσάρτησε τη Νότια Βεσσαραβία, το Βατούμ, το Καρς και το Αρδαχάν, ιδρύθηκε η Βουλγαρική Ηγεμονία ως αυτόνομο κράτος φόρου υποτελές στον σουλτάνο και η ημιαυτόνομη Ηγεμονία της Ανατολικής Ρωμυλίας με χριστιανό διοικητή, η επιλογή του οποίου βρισκόταν στην αρμοδιότητα του σουλτάνου. Η Μακεδονία παρέμεινε υπό οθωμανική διοίκηση, όφειλε όμως η Υψηλή Πύλη να εισάγει μεταρρυθμίσεις.
Οι αποφάσεις του συνεδρίου δεν ικανοποίησαν κανέναν βαλκανικό λαό. Όσον αφορά τους Βούλγαρους, η «ιστορική αδικία» του Βερολίνου, όπως αναφέρονταν στις αποφάσεις του συνεδρίου οι ίδιοι, στιγμάτισε την εξωτερική πολιτική της χώρας τουλάχιστον μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
