O Ούλοφ Πάλμε, από τους πιο γνωστούς διεθνώς πολιτικούς της Σουηδίας, εντάχθηκε για πρώτη φορά σε κυβέρνηση το 1963, ενώ το 1969 ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας του. Μετά την ήττα του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος το 1976, συνέχισε να είναι ενεργός πολιτικά, ενώ διατηρούσε στενές προσωπικές σχέσεις με Ευρωπαίους σοσιαλδημοκράτες πολιτικούς, όπως ο Βίλι Μπραντ. Υπηρέτησε ως πρόεδρος του Σκανδιναβικού Συμβουλίου από το 1979 έως το 1980, προήδρευσε της Ανεξάρτητης Επιτροπής Αφοπλισμού και Ασφάλειας στη Γενεύη και ενήργησε ως ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ για τον πόλεμο μεταξύ Ιράν και Ιράκ. Ξανά πρωθυπουργός διετέλεσε το 1982, οπότε και προσπάθησε να επαναφέρει τις σοσιαλιστικές οικονομικές πολιτικές στη χώρα, τις οποίες είχε ακολουθήσει στο σύνολο της πολιτικής του πορείας, καθώς οραματιζόταν μια ανανέωση της δημοκρατίας με τη μεταρρύθμιση του εργασιακού βίου. Πίστευε σε μια ισχυρή κοινωνία στην οποία η πλήρης απασχόληση και ο δημόσιος τομέας ήταν τα δύο πιο σημαντικά μέσα για την αύξηση της ισότητας μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων, καθώς και μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η δέσμευση αυτή στις ιδέες του και η κινητοποίησή του προκάλεσαν τόσο το διεθνές ενδιαφέρον και σεβασμό για το πρόσωπό του, όσο και τη δυσαρέσκεια πολλών. Το 1986 ο Πάλμε θα πέσει θύμα δολοφονίας. Ο αναγνώστης της παρούσας έκδοσης έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει εκ νέου θέσεις και πλευρές του μεταρρυθμιστή Σουηδού πολιτικού, όπως τις ανέδειξε η Καθημερινή.
Πορεία στη γραμμή του «τρίτου δρόμου»
Ο Ούλοφ Πάλμε είναι ο μοναδικός πολιτικός στον δυτικό μεταπολεμικό κόσμο ο οποίος δολοφονήθηκε ενώ ήταν πρωθυπουργός. Η κληρονομιά του, όμως, δεν σημαδεύτηκε μόνο από τον βίαιο τρόπο του θανάτου του. Αντιθέτως. Η διαδρομή του, κυρίως κατά τα 13 –διακοπτόμενα– έτη που διετέλεσε πρωθυπουργός της Σουηδίας, είναι παραπάνω από αξιοσημείωτη. O Πάλμε ακολούθησε μια πορεία αντίθετη στο ρεύμα της εποχής, ειδικά στην ύστερη δεκαετία του 1970, καθώς και στο πρώτο μισό αυτής του 1980. Μια πορεία όχι πάντα επιτυχημένη, αλλά ριζοσπαστική, στη γραμμή του αποκαλούμενου «τρίτου δρόμου», με απώτερο επίδικο την κοινωνική δικαιοσύνη. Βέβαια, οι αρχές της σοσιαλδημοκρατίας δεν εφαρμόστηκαν στη Σουηδία πρώτη φορά από τον Πάλμε. Είχαν βαθιές ρίζες στη Σκανδιναβία. Ο δημόσιος βίος του, αφιερωμένος στα ιδανικά και στα πιστεύω του, είναι ξεχωριστός αλλά και αμφιλεγόμενος.
Σε μια χώρα με διαχρονικά συναινετικό πολιτικό σύστημα, όπου οι συγκρούσεις και οι ρήξεις αποτελούν εξαίρεση, ο Πάλμε είχε φανατικούς υποστηρικτές, είχε όμως και διαπρύσιους πολέμιους. Η επιρροή του, δε, ξεπερνούσε τα σύνορα της Σουηδίας. Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, όταν ο κόσμος είχε χωριστεί σε δύο στρατόπεδα, ο φιλειρηνιστής Πάλμε κήρυττε την πολιτική της ουδετερότητας, καταγγέλλοντας τόσο τις αμερικανικές παρεμβάσεις και τον άκρατο καπιταλισμό, όσο και τον απολυταρχισμό της κομμουνιστικής Σοβιετικής Ένωσης. Λειτούργησε ατύπως ως ο επικεφαλής του κινήματος των Αδεσμεύτων, ενώ ως ηγέτης μιας προηγμένης ευρωπαϊκής χώρας μετεξελίχθηκε σε πρότυπο κάθε δυνάμει σοσιαλιστικής κίνησης ανατροπής παγκοσμίως.
Ο Πάλμε κατηγορήθηκε εκατέρωθεν, αφενός ως κρυφός υποστηρικτής της Μόσχας υπό τον μανδύα του «τριτοκοσμικού», αφετέρου ως «οπορτουνιστής» που δρούσε υπέρ των δυτικών συμφερόντων. Καθώς η δολοφονία του παραμένει ουσιαστικά ανεξιχνίαστη, ένα πέπλο μυστηρίου διατηρείται έως σήμερα, με έντονη οσμή συνωμοσιολογίας, τόσο ως προς τον δράστη, όσο και ως προς τα κίνητρα. Κανείς δεν διαθέτει αποδείξεις ότι πρόκειται για μια δολοφονία με πολιτικά κίνητρα, βέβαιο είναι όμως ότι τη μοιραία για τον Πάλμε νύχτα της 28ης Φεβρουαρίου 1986 πυροδοτήθηκε εκ νέου μια διεθνής συζήτηση για τα πολιτικά πεπραγμένα του Σουηδού σοσιαλδημοκράτη.
Για τη συντηρητική Σουηδία ο Πάλμε ήταν «προδότης της τάξης του». Παιδί μεγαλοαστικής οικογένειας, με πατέρα επιχειρηματία και μητέρα με αριστοκρατικές ρίζες, γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1927, λαμβάνοντας εκπαίδευση αρχικά στο σπίτι και στη συνέχεια σε ιδιωτικό σχολείο. Αφού υπηρέτησε στον σουηδικό στρατό, εισήλθε στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, ενώ αργότερα πήρε υποτροφία για να σπουδάσει σε ένα μικρό ακαδημαϊκό ίδρυμα του Οχάιο. Αντιλαμβανόμενος τις επιπτώσεις του ρατσισμού στην αμερικανική κοινωνία, ήρθε σε επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες με έκαναν σοσιαλιστή», συνήθιζε να λέει. Ταξιδεύοντας στην Ασία, εμπέδωσε τα κοινωνικά προβλήματα που κυρίως οφείλονταν –όπως πίστευε– στην αποικιοκρατία και στον ιμπεριαλισμό. Το 1953 προσελήφθη στο γραφείο του Σουηδού πρωθυπουργού, δύο χρόνια αργότερα έγινε μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, ενώ το 1957 εξελέγη βουλευτής. Αφού θήτευσε στα Υπουργεία Επικοινωνιών και Παιδείας, το 1969 διαδέχθηκε τον επί 23 χρόνια πρωθυπουργό Τάγκε Έρλαντερ. Εκτός από επικεφαλής της κυβέρνησης, ο Πάλμε ήταν πλέον και ο νέος ηγέτης του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος.
«Όσο μπορούμε να κοιτάμε μπροστά, τουλάχιστον αυτόν τον αιώνα, η εργασία θα παίζει κεντρικό ρόλο στις ζωές των ανθρώπων. Κι αν η δουλειά σας είναι θλιβερή και απελπιστική, τα επακόλουθα θα χρωματίσουν την υπόλοιπη ζωή σας». Σε αυτή τη φράση του Πάλμε, τον Νοέμβριο του 1973, περιγράφεται όχι μόνο η φιλοσοφία του Σουηδού πολιτικού ως προς το μείζον κοινωνικό ζήτημα της μισθωτής εργασίας, αλλά αποτυπώνονται συνολικότερα οι πολιτικές προτεραιότητές του. Καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του στόχευε στη βελτίωση του σουηδικού κοινωνικού κράτους, στην αναμόρφωση της επαγγελματικής ζωής και στην καταπολέμηση της ανεργίας, την οποία θεωρούσε κύρια αιτία της κοινωνικής ανισότητας.
Επί της πρωθυπουργίας του ψηφίστηκαν δεκάδες νόμοι υπέρ της εργασιακής ασφάλειας, ενώ το σουηδικό σύστημα πρόνοιας («σουηδικό μοντέλο») έφτασε στο απόγειό του, με κεντρικό άξονα την εξασφάλιση των βασικών αναγκών της ζωής για όλους. Το κράτος κάλυπτε έως και το 90% των εξόδων κοινωνικών παροχών (περίθαλψη, παιδεία, υγεία, φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων), ενώ οι φόροι εισοδημάτων ήταν οι υψηλότεροι στη ∆ύση. Για τον Πάλμε, ο δημόσιος τομέας και η πλήρης απασχόληση ήταν οι δύο πυλώνες ισότητας μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και των φύλων. «Για μια πιο ουσιαστική κοινωνία πρέπει να ενσταλάξουμε την αίσθηση της κοινότητας στην κοινωνία, πρέπει να έχουμε περισσότερους ανθρώπους να υπηρετούν άλλους ανθρώπους», έλεγε ο ίδιος.
Ο Πάλμε εφάρμοσε ένα έντονα αναδιανεμητικό σύστημα, ενώ έδωσε στα σωματεία δικαίωμα να λαμβάνουν μέρος στη λήψη των επιχειρηματικών αποφάσεων. Η συμμετοχή των εργαζομένων στα συνδικάτα άγγιξε, τότε, κατά περιόδους το 80%. Τόσο οι υψηλοί φόροι, όσο και τα διευρυμένα συνδικαλιστικά δικαιώματα δημιούργησαν βαθύ ρήγμα ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση του Πάλμε και την επιχειρηματική κοινότητα της χώρας. Όπως περιγράφεται σε ένα από τα ντοκουμέντα αυτού του τεύχους, τον Μάιο του 1976, λίγους μήνες πριν από τις εκλογές, η αντιπαράθεση του φημισμένου σκηνοθέτη Ίνγκμαρ Μπέργκμαν με τις φορολογικές αρχές της χώρας έφερε στην επιφάνεια τη διαίρεση της σουηδικής κοινωνίας. «Το φορολογικό σύστημα είναι απαράδεκτο, γιατί όσοι έχουν υψηλά εισοδήματα πληρώνουν φόρο μέχρι και πάνω από 100%», επισημαίνει ο ανταποκριτής της εφημερίδας. Ο Πάλμε κέρδισε τις εκλογές με 42,7%, αλλά δεν σχημάτισε κυβέρνηση. Οι σοσιαλδημοκράτες απώλεσαν την εξουσία για πρώτη φορά μετά το 1936.
Για τον Πάλμε,ο δημόσιος τομέας και η πλήρης απασχόληση ήταν οι δύο πυλώνες ισότητας.
Η εξωτερική πολιτική του, καθώς και οι θέσεις του ως προς τα μείζονα διεθνή θέματα της εποχής έφεραν επανειλημμένως τον Πάλμε στο παγκόσμιο προσκήνιο. Ως πρωθυπουργός οδήγησε στα άκρα τις σχέσεις της χώρας του με τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς στήριξε οικονομικά τους Σαντινίστας στη Νικαράγουα, παραλλήλισε τους αμερικανικούς βομβαρδισμούς κατά του Βιετνάμ με την Γκουέρνικα και το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. ∆ιατηρούσε στενές σχέσεις με τον Ανδρέα Παπανδρέου και φιλοξένησε τόσο Έλληνες διωκόμενους από τη χούντα, όσο και Αμερικανούς λιποτάκτες. Στο αποκορύφωμα της αμερικανο-σοβιετικής αντιπαράθεσης, ο Πάλμε πρωταγωνίστησε στις πρωτοβουλίες υπέρ του αφοπλισμού, όντας και πρόεδρος της αρμόδιας Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών, ενώ μεσολάβησε για τον τερματισμό του πολέμου Ιράν-Ιράκ το 1980. Παρέμεινε μέχρι τέλους πιστός υποστηρικτής της ουδετερότητας, θέση που τον έφερε αντιμέτωπο κυρίως με τη ∆ύση.
Όταν ο Πάλμε ανήλθε ξανά στην πρωθυπουργία, τον Σεπτέμβριο του 1982, τα πράγματα είχαν αλλάξει. Μετά την ανάκαμψη από τις επιπτώσεις της πετρελαϊκής κρίσης, οι δυτικές κοινωνίες περνούσαν αυτό που αποκλήθηκε «κρίση δημοκρατίας», με τον φιλελευθερισμό να κερδίζει έδαφος. Οι βασικοί αρμοί, όμως, της πολιτικής του Σουηδού πρωθυπουργού ήταν σταθεροί και, παρά το γεγονός ότι η σουηδική οικονομία αντιμετώπιζε προβλήματα, η χώρα εθεωρείτο μία από τις πλέον δίκαιες εντός του καπιταλιστικού συστήματος. Όσο περνούσαν τα χρόνια, αυξάνονταν και οι προκλήσεις. Μετά την εκλογική νίκη του 1985 και μέχρι τη δολοφονία του, ο Πάλμε είχε έρθει αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο ιδιωτικοποίησης τμήματος του κράτους πρόνοιας, με την είσοδο της χώρας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και με την πίεση για μετατόπιση της Σουηδίας εγγύτερα στο δυτικό στρατόπεδο. Κράτησε σε όλα αρνητική στάση.
Ήταν ο Πάλμε ο τελευταίος σοσιαλδημοκράτης της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής; Οι υποστηρικτές του απαντούν θετικά. Ο ίδιος, πάντως, υπερασπίστηκε τη βιομηχανική κοινωνία, επιβάλλοντας όμως στη Σουηδία όρους κοινωνικής δικαιοσύνης, με το κράτος να είναι παρόν, με προτεραιότητα την αναδιανομή των εισοδημάτων και με τους πολίτες να αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα μιας κοινωνίας που στηρίζεται στη συν-ευθύνη. Η σουηδική σοσιαλδημοκρατία κατέστησε τη χώρα σύμβολο της κοινωνικής δικαιοσύνης. Μπορεί μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η έκρηξη της παγκοσμιοποίησης και η αλλαγή του οικονομικού μοντέλου με την ελεύθερη μεταφορά κεφαλαίων να άλλαξε τους όρους της εσωτερικής αγοράς και στη Σουηδία, παρ’ όλα αυτά η κληρονομιά του Πάλμε παραμένει έως σήμερα διακριτή στην πολιτική φιλοσοφία και στη σκέψη των συμπατριωτών του. Κι αυτό ανεξαρτήτως της κρίσης που περνά σήμερα η σοσιαλδημοκρατία σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Τριάντα επτά χρόνια έχουν περάσει πια από τη δολοφονία του Πάλμε. Στη δημόσια σφαίρα κυκλοφόρησε σειρά σεναρίων περί των πιθανών δραστών. Τελικά η υπόθεση έκλεισε το 2020, όταν ο αρμόδιος εισαγγελέας ανακοίνωσε το όνομα του δολοφόνου, ο οποίος όμως είχε πεθάνει κι έτσι δεν του απαγγέλθηκαν κατηγορίες. Είναι μάλλον άδικο το ότι οι Σουηδοί δεν θα μάθουν ποτέ την πλήρη αλήθεια.
Πιέρρος Ι. Τζανετάκος, ∆ημοσιογράφος, υποψήφιος διδάκτορας Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών
«Η ιστορία παρέχει πολλά παραδείγματα δημοκρατίας που συντρίφθηκε από ανθρώπους που έλεγαν ότι ήταν υπέρμαχοι της “γνήσιας δημοκρατίας” και του “πραγματικού νοήματος του λαού”. Η συνειδητοποίηση αυτού μπορεί να μας οδηγήσει σε μια αμυντική θέση που κρύβει ότι η δημοκρατία είναι ένας εξαιρετικά απαιτητικός τρόπος διακυβέρνησης. Πρέπει να βρίσκει συνεχώς νέους τρόπους για να αναζωογονείται, να προσεγγίζει τους ανθρώπους και να τους κάνει ενεργούς. Οι δικτατορίες προσφέρουν έναν μηχανισμό υπακοής, κλειστό και εξωτερικά λαδωμένο. Η δημοκρατία βασίζεται στη δικαιοσύνη, τη διαφάνεια και την παλλόμενη ζωή. Επομένως πρέπει συνεχώς να κερδίζεται ξανά».
Ούλοφ Πάλμε
Παραδείγματα
Αν πρέπει να διαλέξει κανείς έναν τίτλο, μια λέξη που να χαρακτηρίζει τον άνθρωπο που χάθηκε την περασμένη Παρασκευή, καμιά δεν του αρμόζει περισσότερο από μία που είναι στην εποχή μας και από τις πιο σπάνιες…
Παράδειγμα.
Ο μικρόσωμος, ιδίως για Σουηδό, Όλοφ γεννήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 1927, από αριστοκρατική και πλούσια οικογένεια, και προχώρησε βήμα-βήμα προς τον δρόμο της σωστής, σοβαρής επιτυχίας. Σπουδές στη Σουηδία και στην Αμερική, σπορ, θητεία στις Σουηδικές Στρατιωτικές Υπηρεσίες και ύστερα ταξίδια ανά τον κόσμο. Ταξίδια όμως που τον έστειλαν μακριά από πρωτεύουσες και μεγάλη ζωή, και του άνοιξαν τα μάτια στη δυστυχία, στη φτώχεια και στην αδικία που ακόμη κυβερνά τον κόσμο.
Το χαρακτηριστικό του Όλοφ Πάλμε σε όλη του τη σταδιοδρομία ήταν η προσήλωση σε μια γραμμή μακριά από φανατισμούς και αφιερωμένη στο δίκιο. Ήταν αντικομμουνιστής αλλά και αντιαμερικανός και βοήθησε τους Τσεχοσλοβάκους πρόσφυγες να βρουν άσυλο στη Σουηδία. Έφθασε μάλιστα στο σημείο να παντρευτεί εικονικά μια νέα Τσεχοσλοβάκα για να περάσει τα σύνορα. Και την εποχή του Βιετνάμ, έλαβε μέρος σε πορείες μπροστά στην Αμερικανική Πρεσβεία στη Στοκχόλμη.
Πρέπει να πάμε αρκετά χρόνια πίσω για να τον συναντήσουμε στα πρώτα χρόνια της πολιτικής του καριέρας, όταν το 1954 έγινε γραμματέας του Τάγκε Ερλάντερ, του Σουηδού ηγέτη που κυβέρνησε τη χώρα του για δεκαετίες.
Πολύ γρήγορα ο νέος πολιτικός ξεχώρισε ως ο φυσικός μελλοντικός κληρονόμος του Ερλάντερ. Λαμπρός και δυναμικός ρήτορας, επιβλήθηκε στη Βουλή και ακούραστος εργάτης μέσα στο σοσιαλιστικό κόμμα, κυριάρχησε χωρίς δυσκολία στην παράταξή του. Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου το 1963, υπουργός Συγκοινωνιών δύο χρόνια αργότερα, υπουργός Παιδείας το 1967 και το 1969, όταν ο Ερλάντερ παραιτήθηκε, ο Όλοφ Πάλμε ορκίστηκε από τον βασιλιά Γουσταύο 6ο, για να γίνει στα 42 του χρόνια ο νεώτερος πρωθυπουργός της Ευρώπης.
Ήταν ήδη παντρεμένος, από το 1956, με την βαρώνη Λίσμπεθ Μπεκ-Φρίις –το «βαρώνη» το είχε απαρνηθεί αμέσως μετά τον γάμο της– και είχε τρεις γιους όταν ανέλαβε να κυβερνήσει «σοσιαλιστικά» τη Σουηδία. Γνώρισε φυσικά πολλούς εχθρούς, ιδίως όταν οι Σουηδοί υπέστησαν την βαρύτερη φορολογία από όλα τα κράτη της Ευρώπης. Αλλά εισέπραξαν από το Κράτος ένα ποσοστό προστασίας, στοργής και παντός είδους βοηθείας, που παρηγόρησε τους περισσότερους. Ο Πάλμε είχε μια απλή λογική, που τον έκανε να πολεμάει τη βία –ακόμη και στο σινεμά και στην τηλεόραση– και να ανέχεται, αντίθετα, την πορνογραφία και την σεξουαλική ελευθερία.
Ήταν ένας σύγχρονος άνθρωπος, ευφυής, με μια σπάνια, ειλικρινή, δημοκρατική διάθεση, μια προσωπική σεμνότητα, που δικαιολογεί αυτό που είπαμε στην αρχή.
Ότι ήταν ένα σπάνιο, ίσως μοναδικό παράδειγμα.
Και αν τον παρακολουθήσουμε από κοντά, το τελευταίο βράδυ της ζωής του, δεν θα χρειασθούμε να προσθέσουμε τίποτε άλλο για να στερεώσουμε αυτή την διαπίστωση.
Παρασκευή, ώρα 8.30 το βράδυ. Ο Όλοφ Πάλμε και η σύζυγός του αποφασίζουν να πάνε να δουν το νέο σουηδικό φιλμ «Οι αδελφοί Μότσαρτ» που παιζόταν σε κεντρικό κινηματογράφο. Φεύγουν μόνοι, πεζή, για να πάνε να πάρουν το μετρό, που θα τους αφήσει κοντά στο σινεμά. ∆ιώχνουν και αυτοκίνητο και σωματοφύλακες, με σκοπό να κυκλοφορήσουν στην πόλη τους, σαν απλοί πολίτες.
Στις 8.45 φθάνουν στο σινεμά «Γκραντ», όπου τους περιμένει ένας από τους γιους του με μια κοπέλα. ∆ε μπαίνουν αμέσως, διότι η αίθουσα είναι γεμάτη και δεν έχουν φροντίσει να κρατήσουν εισιτήρια. Μαζί με άλλους κάνουν ουρά, έως ότου αδειάσει καμιά θέση, το οποίο και γίνεται.
Στις 11.10 τελειώνει το φιλμ και βγαίνουν, με σκοπό να κατευθυνθούν πάλι πεζή προς το μετρό. ∆ύο λεπτά αργότερα, ο Πάλμε πέφτει νεκρός, χτυπημένος στην πλάτη από άγνωστο που εξαφανίζεται.
Πώς να υπογραμμίσει κανείς το φαινόμενο αυτού του πρωθυπουργικού ζευγαριού, που παίρνει το μετρό, ταξιδεύει με το πλήθος, κάθεται στην ουρά για εισιτήριο στο σινεμά, πιστεύει, δηλαδή, πραγματικά ότι έχει το δικαίωμα –περισσότερο από την υποχρέωση– να ζει ελεύθερα σε μια πολιτισμένη πόλη.
Αν είχαν προστασία; Θα είχε σωθεί; Μήπως δεν είχε ο Σαντάτ; Η Ίντιρα Γκάντι; Και ο Ρόναλντ Ρέηγκαν, που γλύτωσε από θαύμα, δεν ήταν περιστοιχισμένος από γορίλες; Και ο Πάπας;
Ο φανατικός που φαίνεται ότι παρακολουθούσε τον Σουηδό ηγέτη θα τον πετύχαινε κάπου, την μια μέρα ή την άλλη, μια και τον είχε βάλει στόχο.
Το γιατί αυτός ο ένας, ή πιθανόν οι άλλοι, που τον έστειλαν, διάλεξαν ακριβώς έναν άνθρωπο που πίστευε στην Ειρήνη και απεχθανόταν τη βία, μπορεί κανείς να το πιστώσει στο κλίμα της εποχής μας.
Το μίσος που συγκεντρώνουν οι μεσολαβητές, οι διαιτητές, οι άνθρωποι που προσπαθούν να σβήσουν τις εχθρότητες, να καταργήσουν τους πολέμους, να πείσουν τα χέρια να σφίξουν το ένα το άλλο… Πάρτε τους έναν-έναν, τα θύματα των φανατικών, από τον Μαχάτμα Γκάντι στον Τζων Κέννεντι και φθάνοντας στους πρόσφατους θανάτους… Ποιο ήταν το φταίξιμό τους, που ίσως ήταν και του Πάλμε, ειρηνοποιός του Τρίτου Κόσμου; Ποιο άλλο από τα κηρύγματά τους εναντίον των πολέμων;
∆εν κινδυνεύουν τώρα, στις δικές μας ημέρες τα επικίνδυνα θηρία, οι Κάστρο και οι Καντάφι. Αυτοί έχουν κοντά τους τους οπλισμένους, επαγγελματίες δολοφόνους, που πετυχαίνουν τα θύματά τους με την πρώτη πιστολιά.
∆εν κινδυνεύουν οι έμποροι των όπλων, που φροντίζουν να διοχετεύουν σε όλες τις γωνιές της Γης τον θάνατο στις πιο προοδευμένες του μορφές. Αδειάζουν τις αποθήκες των υπερδυνάμεων, για να χωρέσουν τα καινούργια, και να εξοντώσουν όσο το δυνατόν περισσότερους σε συντομότερο χρόνο. ∆εν κινδυνεύουν τα τέρατα τύπου Αμίν Νταντά ή Ντυβαλιέ.
Κινδυνεύουν οι ηγέτες τύπου Πάλμε. Κινδυνεύουν τα ευγενικά παραδείγματα, και θα κινδυνεύουν έως ότου η ανθρωπότητα υπερνικήσει τη βαρβαρότητα που ακόμη φωλιάζει μέσα της.
Η Καθημερινή, 6 Μαρτίου 1986
Οι σουηδικές έγνοιες
Τελευταία δημοσιεύτηκαν στη Στοκχόλμη τα αποτελέσματα μιας δημοσκοπικής έρευνας. Αφορούσε τις κομματικές συμπάθειες των Σουηδών και αναφερόταν στις εκλογές που θα γίνουν τον Σεπτέμβριο αυτού του χρόνου. Από το σχετικό Ινστιτούτο –λέγεται Σίφο και έχει καλή φήμη– ανακοινώθηκε ένας για την σουηδική κυβέρνηση πολύ δυσάρεστος αριθμός: Μόνο 38,5% των εκλογέων θα έδιναν την ψήφο τους στο Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Πρόκειται –με βάση τα δεδομένα της ιστορίας της σουηδικής σοσιαλδημοκρατίας– για ένα χαμηλό ποσοστό. Ποσοστό, που θύμισε παλιούς καιρούς – τον χρόνο 1928 π.χ., όταν οι σοσιαλδημοκράτες είχαν μείνει κάτω από το 40%. Όταν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα είχε αναλάβει την κυβέρνηση το 1932, η εκλογική του δύναμη πλησίαζε το 42%. Με μια μικρή διακοπή στα 1936 οι σοσιαλδημοκράτες έμειναν από τότε στην εξουσία. Στις τελευταίες εκλογές –έγιναν το 1973– το κόμμα του σημερινού Σουηδού Πρωθυπουργού Όλαφ Πάλμε είχε συγκεντρώσει τα 43,6% των ψήφων. Η έρευνα του Σίφο δίνει στα αντιπολιτευόμενα κόμματα του αστικού στρατοπέδου 54% των εκλογέων.
Βέβαια η αξία των δημοσκοπήσεων δεν είναι αναμφισβήτητη. Αλλά δεν μπορεί να υπάρξη αμφιβολία πως η σουηδική σοσιαλδημοκρατία περνά δύσκολους καιρούς. Ο Όλαφ Πάλμε έχει χάσει αρκετές συμπάθειες και θα χρειαστή έντονη προσπάθεια για ν’ αλλάξη ο άνεμος, που πνέει αυτήν την στιγμή στη Σουηδία. Το δυσμενές για τους σοσιαλδημοκράτες τρεντ βρήκε την έκφρασή του ανάμεσα στ’ άλλα και στην υπόθεση του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Ο δημιουργός τόσων κινηματογραφικών αριστουργημάτων βρέθηκε μπλεγμένος σε μια διένεξη με τις φορολογικές υπηρεσίες της πατρίδας του. Κατηγορήθηκε στην αρχή για φορολογικές ανωμαλίες. Μετά οι αρχές φάνηκαν να δείχνουν κάποια κατανόηση για την περίπτωσή του. Για τον προικισμένο σκηνοθέτη όμως το ποτήρι ξεχείλισε. Αποφάσισε να εγκατασταθή στο εξωτερικό, αφήνοντας την περιουσία του στη Σουηδία, για να μην κατηγορηθή για προσπάθεια αποφυγής των φορολογικών του υποχρεώσεων. Ταυτόχρονα διαμαρτυρήθηκε για τις μεθόδους των φορολογικών αρχών.
Η υπόθεση Μπέργκμαν ζημίωσε σημαντικά το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Σουηδίας. Η διαμαρτυρία ενός καλλιτέχνη που στο παρελθόν είχε υποστηρίξει την σοσιαλιστική πολιτική στην πατρίδα του, έδωσε επιχειρήματα στους επικριτές του κόμματος του Πάλμε. Οι τελευταίοι ισχυρίζονται, πως η σουηδική γραφειοκρατία έχει ξεπεράσει τα θεμιτά όρια. Το φορολογικό σύστημα, λένε, είναι απαράδεκτο γιατί όσοι έχουν ψηλά εισοδήματα πληρώνουν φόρο μέχρι πάνω από εκατό στα εκατό. Αλλά δεν επικρίνεται μόνο η δημοσιονομική πολιτική. Στόχο κριτικής αποτελούν και άλλες πλευρές της οικονομικής πολιτικής. Οι πολιτικοί εχθροί του Πάλμε προσπαθούν π.χ. να εκμεταλλευτούν κομματικά τις δυσχέρειες των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, που διαδραματίζουν μεγάλο ρόλο στα πλαίσια της σουηδικής οικονομίας. Οι δυσκολίες του Όλαφ Πάλμε έστρεψαν την προσοχή των Ευρωπαίων παρατηρητών σε μια χώρα που σπάνια απασχολεί τα διεθνή μέσα μαζικής επικοινωνίας. Οι σουηδικές έγνοιες απόκτησαν επικαιρότητα.
***
Θ’ αποτελούσε λάθος αν οι δυσχέρειες της Σουηδίας ωδηγούσαν σε βιαστικές και μονόπλευρες κρίσεις. Όταν μιλούμε για έγνοιες της χώρας αυτής του Βορρά, δεν πρέπει να λησμονούμε, πως μ’ όλα της τα προβλήματα δεν παύει να είναι μία από τις πιο ευνομούμενες και προοδευτικές δημοκρατίες του κόσμου. ∆εν είναι τυχαίο, ότι για πολλούς η Σουηδία είναι το σύμβολο σε φιλελεύθερη βάση πραγματοποιημένης κοινωνικής δικαιοσύνης. Όσοι ξεκινούν από ένα δογματικό «μαρξισμό» και συγχέουν την κρατικοποίηση με την κοινωνικοποίηση, θα κατατάξουν τη Σουηδία –παρά την πολύ προχωρημένη κοινωνική πολιτική της– στις «καπιταλιστικές» χώρες. Η πραγματικότητα είναι όμως κι εδώ περίπλοκη και δεν ανέχεται την συμπίεσή της σε στενόκαρδα θεωρητικά σχήματα.
Η σουηδική οικονομία δεν είναι κρατικοποιημένη, μα μικτή. ∆εν είναι μ’ άλλα λόγια κοινωνικοποιημένη η παραγωγή, αλλά κοινωνικοποιούνται τα εισοδήματα. Τελευταία ο Όλαφ Πάλμε έδωσε συνέντευξη σε μιαν ελβετική εμπορική εφημερίδα και σκιαγράφησε το πρόγραμμα του κόμματός του. Οι Σουηδοί σοσιαλδημοκράτες ακολουθούν κατά τον Πάλμε μια πραγματιστική γραμμή με σκοπό την μεταβολή της σημερινής βιομηχανικής κοινωνίας. Σύμφωνα με την άποψη του Σουηδού Πρωθυπουργού, η κοινωνία αυτή περνά κρίση. Οι άνθρωποι την χρειάζονται όμως γιατί δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς δουλειά και ψωμί. «Έχομε», τόνισε ο Όλαφ Πάλμε, «την υποχρέωση όχι μόνο να υπερασπιστούμε την βιομηχανική κοινωνία, αλλά και να την κάνουμε ν’ αναπτυχθή παραπέρα. Αυτό σημαίνει, πως πέφτουν βαριά καθήκοντα στους ώμους του κράτους, αλλά και σ’ εκείνους των πολιτών, που πρέπει να συμμετέχουν στην ευθύνη». Η θέση της σουηδικής σοσιαλδημοκρατίας είναι, ότι η σχεδιασμένη οικονομία δεν επιτρέπεται να πραγματοποιηθή παρά με δημοκρατικό έλεγχο και ενεργό συμμετοχή του πληθυσμού.
Το πρόβλημα φυσικά είναι, πως θα συνδυαστούν οι δύο αρχές –ο σχεδιασμός από την μια μεριά και ο λαϊκός έλεγχος από την άλλη– χωρίς να υπάρξουν ή διαταραχές στην οικονομία ή δυσαρέσκειες στον πληθυσμό. Στην Σουηδία ο κρατικός μηχανισμός δεν διαθέτει τις ολοκληρωτικές εξουσίες, που έχει το «κατεστημένο» στις κομμουνιστικές χώρες. Κι όμως η κοινωνικοποίηση των εισοδημάτων δημιουργεί, όπως έδειξε η υπόθεση Μπέργκμαν, προβλήματα. Στα προβλήματα αυτά προστίθενται οι όχι λίγες δυσχέρειες, που έχουν πηγή τους στην τωρινή διεθνή οικονομική ύφεση. Κι όλα τούτα έχουν τον αντίκτυπό τους στο πολιτικό «εποικοδόμημα».
Εδώ η κυβέρνηση αντιμετωπίζει προ παντός το θέμα, πώς θα μπορέση να εξασφαλίση στο νέο κοινοβούλιο αυτοδύναμη πλειοψηφία. Για ν’ αποφευχθή ισοψηφία κι έτσι πολιτική αστάθεια, το νέο κοινοβούλιο θα έχη 349 μέλη, δηλαδή έναν περιττό αριθμό βουλευτών. Κατά την γνώμη του Σουηδού πρωθυπουργού, η ρύθμιση αυτή εξασφαλίζει μια πλειοψηφία του ενός ή του άλλου στρατοπέδου. Κι οι σοσιαλδημοκράτες θα προσπαθήσουν να κερδίσουν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία παίρνοντας με το μέρος τους και πρώην ψηφοφόρους των κομμουνιστών, που το κόμμα τους περνά ιδεολογική και οργανωτική κρίση; Θα το πετύχουν; Η έρευνα του Ινστιτούτου Σίφο δικαιολογεί αρκετά ερωτηματικά. Οι σοσιαλδημοκράτες και οι κομμουνιστές, λέει, δεν συγκεντρώνουν πάνω από 43%.
Οι ξένοι παρατηρητές παρακολουθούν τα εσωτερικά πράγματα της Σουηδίας κάτω από διαφορετικά πρίσματα – ανάλογα με την ιδεολογική τους τοποθέτηση. Όλων την συμπάθεια βρίσκει όμως ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του σουηδικού πολιτικού κλίματος: η αλληλεγγύη των Σουηδών με τους άλλους λαούς – ιδίως εκείνους, που κακή πολιτική ή οικονομική μοίρα κάνει να περνούν δύσκολους καιρούς. Αυτήν την αλληλεγγύη την γνώρισε κι ο ελληνικός λαός την εποχή της τυραννίας της χούντας. Και δεν την ξεχνά.
Του Παύλου Τζερμιά. Η Καθημερινή, 15 Μαΐου 1976
Πάλμε: «Οπωσδήποτε πρέπει να σταματήσει αυτός ο πόλεμος…»
Νέο μέτωπο, προς τα στρατηγικής σημασίας υψώματα Τζιλάν-Γκαρμπ, άνοιξαν οι ιρακινές δυνάμεις, βομβαρδίζοντας την ομώνυμη πόλη με πυραύλους εδάφους και προκαλώντας –κατά τους ισχυρισμούς τους– «μεγάλες απώλειες στον εχθρό».
Τα υψώματα ήταν από την αρχή του πολέμου της έριδος των αντιμαχόμενων στρατευμάτων, δεδομένου ότι βρίσκονται στο μέσο της οδού που οδηγεί στις σημαντικότερες Περσικές πόλεις και, παράλληλα, είναι κοντά στα ιρακινά σύνορα.
Ορισμένα από τα γειτονικά υψώματα, κοντά στο όρος Ζάγκρος, είχαν καταλάβει οι Ιρακινοί μετά την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων και η διεύρυνση του μετώπου ερμηνεύεται ως προσπάθεια των στρατευμάτων του Χουσεΐν να ενισχύσουν τη θέση τους.
Παράλληλα, ιρακινά αεροσκάφη και μαχητικά ελικόπτερα χτύπησαν τους Πέρσες καταδρομείς που μάχονται από προχθές στην πόλη Τζιλάν-Γκαρμπ αλλά και στις τρεις γειτονικές συνοριακές πόλεις οι οποίες ελέγχουν την οδική επικοινωνία προς την Βαγδάτη. Κατά το Περσικό πρακτορείο ειδήσεων «ΠΑΡΣ», οι Ιρακινοί πύραυλοι προκάλεσαν ζημιές στην πόλη, ενώ πολλά άτομα σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Υπενθυμίζεται ότι είναι τρίτη φορά που οι Ιρακινοί χρησιμοποιούν πυραύλους εναντίον Περσικών πόλεων. Στις δύο προηγούμενες φορές, στόχος ήταν η Ντεζφούλ και είχαν βρει τον θάνατο περισσότερα από 250 άτομα.
Σχετικά με τις συμπλοκές του όρους Ζάγκρος, οι δύο αντίπαλοι εξέδωσαν αντιφατικά πολεμικά ανακοινωθέντα. Οι Πέρσες ισχυρίστηκαν ότι 50 Ιρακινά άρματα μάχης καταστράφηκαν από επιθέσεις εξοπλισμένων ελικοπτέρων, ενώ οι Ιρακινοί τόνισαν ότι τα δικά τους ελικόπτερα και αεροσκάφη κατέστρεψαν πολλές εχθρικές πυροβολαρχίες στο βόρειο μέτωπο, αλλά και στην περιοχή της Σουσαγκέρντ και της Αχβάζ.
Και ενώ οι συμπλοκές συνεχίζονται με αμείωτη ένταση, ο Σουηδός πολιτικός Όλαφ Πάλμε άρχισε χθες το δεύτερο σκέλος της μεσολαβητικής προσπάθειας που του ανέθεσε ο ΟΗΕ, μεταβαίνοντας στη Βαγδάτη για συνομιλία με τον Ιρακινό πρόεδρο Σαντάμ Χουσεΐν.
Οι προσπάθειες του Σουηδού πρώην πρωθυπουργού δεν φάνηκαν να έχουν καμμία απήχηση στην Περσία και ήδη ο αραβικός Τύπος χαρακτηρίζει την επιτυχία της αποστολής του ως «απίθανη».
Στην τελευταία συνάντησή του με τον Ιρανό πρωθυπουργό, Αλή Ρατζάι, ο κ. Πάλμε δεν κατάφερε να τον κάνει να αλλάξει γνώμη και να δεχθεί διαπραγματεύσεις.
Αργότερα στο Αμμάν της Ιορδανίας, ο κ. Πάλμε συναντήθηκε για δύο ώρες με τον Ιρακινό υπουργό Εξωτερικών Σααντάμ Χαμμαντέχ, ενώ σήμερα αναμένεται να συναντηθεί με τον πρόεδρο Χουσεΐν. Μετά την επίσκεψή του, πάντως, στην ερειπωμένη Ντεζφούλ και το Κερμανσάχ, προχθές το πρωί, ο κ. Πάλμε τόνισε ότι ο πόλεμος πρέπει να σταματήσει οπωσδήποτε και ότι ο ίδιος θα καταβάλει κάθε προσπάθεια για να το πετύχει.
Η Καθημερινή, 23 Νοεμβρίου 1980
Παπανδρέου και Πάλμε σε κοινή συνέντευξη προς ABC
Την πεποίθηση ότι στην πρωτοβουλία των έξη ηγετών –Μεξικού, Ελλάδος, Σουηδίας, Ινδίας, Τανζανίας και Αργεντινής– που απηύθυναν κοινή έκκληση στις υπερδυνάμεις για το πάγωμα των εξοπλισμών και την επανάληψη του διαλόγου Ανατολής-∆ύσεως θα συμμετάσχουν και άλλοι ηγέτες, εξέφρασε χθες ο πρωθυπουργός, κ. Α. Παπανδρέου, σε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Σουηδό πρωθυπουργό Όλαφ Πάλμε –μέσω δορυφόρου– στο Αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο «ABC».
Σε ερώτηση προς τον κ. Παπανδρέου αν θα ήταν αποτελεσματικότερη η ιδιωτική προσέγγιση προς τους ηγέτες των δύο υπερδυνάμεων, ο Έλληνας πρωθυπουργός απήντησε ότι αυτή τη στιγμή βασικός στόχος των έξη ηγετών είναι να προκαλέσουν μια γενική αίσθηση του κινδύνου ότι κινούμαστε με τρομερή ταχύτητα προς το πυρηνικό ολοκαύτωμα.
Ο κ. Παπανδρέου στη συνέχεια ανέπτυξε τη θεωρία του ότι αυτό που αποκαλούμε επίτευξη ισορροπίας δεν έχει πλέον νόημα, εφ’ όσον κάθε μια από τις υπερδυνάμεις μπορεί να καταστρέψει τον κόσμο δέκα φορές. Αυτό που επιζητούν είναι η υπεροχή.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός απαντώντας στη συνέχεια σε σχετική ερώτηση δήλωσε ότι από την Ουάσιγκτον υπήρξε μια πρώτη αντίδραση που κατ’ αρχήν αποδέχεται αυτή την προσπάθεια, αυτή την πρωτοβουλία, αλλά αρνείται πως είναι δυνατόν να υπάρξει άμεσο πάγωμα των εξοπλισμών. Υπήρξε ακόμη, είπε ο κ. Παπανδρέου, μια ήπια αντίδραση από τη Μόσχα, ότι οι αρχές αυτές είναι συνεπείς με τη δική της αντίληψη του προβλήματος.
Τόσο ο κ. Παπανδρέου όσο και ο κ. Πάλμε εξέφρασαν την απαισιοδοξία τους γύρω από το αν εκείνοι που κρατούν στα χέρια τους το μέλλον του κόσμου έχουν συνειδητοποιήσει αρκετά τι επιφυλάσσει το μέλλον για όλους, «συμπεριλαμβανομένων και εκείνων».
Εν τω μεταξύ το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών υιοθέτησε την ειρηνευτική πρωτοβουλία των τεσσάρων ηπείρων, η οποία καλεί τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση να άρουν το αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις τους για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων.
Ο Γενικός Γραμματέας του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών, κ. Φιλίπ Πόττερ, δήλωσε ότι το Συμβούλιο χαιρετίζει την πρωτοβουλία αυτή. «Αυτή η κοινή προσπάθεια για το συμφέρον της ειρήνης αξίζει κάθε υποστήριξη από όλους τους λαούς που αγωνίζονται για την ειρήνη», τόνισε ο κ. Πόττερ.
Ο Γενικός Γραμματέας του Ο.Η.Ε. εξ άλλου συναντήθηκε χθες με τους μόνιμους αντιπροσώπους στον Ο.Η.Ε. της Ελλάδος, της Ινδίας, της Αργεντινής, του Μεξικού, της Σουηδίας και της Τανζανίας που τον πληροφόρησαν για την κοινή διακήρυξη που έδωσαν στην δημοσιότητα οι αρχηγοί των κυβερνήσεων των χωρών αυτών σχετικά με τους πυρηνικούς εξοπλισμούς.
Η Καθημερινή, 24 Μαΐου 1984
Η δημιουργία του ιδιότυπου καπιταλισμού στη Σουηδία
Μια τούφα μαλλιά που πέφτουν πάνω σε ένα μεγάλο μέτωπο, ένα γαλάζιο βλέμμα, ζωηρό και άγρυπνο, που κυριαρχεί πάνω σε μια επιβλητική μύτη, λεπτά χείλη με ένα χαμόγελο γεμάτο γοητεία. Τέλος μια ολόκληρη σειρά από χειρονομίες που δείχνουν διαθεσιμότητα και ακρίβεια. Αυτό ήταν ο Όλοφ Πάλμε, 58 χρονών, πρωθυπουργός της Σουηδίας, που κάποιος τρομοκράτης αποφάσισε να εξαφανίσει από τον κόσμο των ζωντανών. Για ποιο λόγο; Έτσι, για το τίποτα. Είναι «μοντέρνο» στα 1986. Και αν τολμήσει κανείς να το πει, έτσι είναι η ζωή.
Αλλά αυτή η δολοφονία ήταν μεγαλύτερο πλήγμα από τις άλλες. Πρόκειται για έναν αντι-ήρωα της Σοσιαλδημοκρατίας που έπεσε τη στιγμή που επιδιδόταν στην πιο αντιηρωική δραστηριότητα που υπάρχει. Είχε πάει στον κινηματογράφο. Έβγαινε για να επιστρέψει σπίτι του. Χωρίς συνοδεία, χωρίς γορίλες, χωρίς κανέναν σωματοφύλακα. Είναι η Σουηδία και η δημοκρατία. Η χώρα όπου ψάχνει κανείς το όνομα του πρωθυπουργού στον τηλεφωνικό κατάλογο, τον βρίσκει και μετά του τηλεφωνεί. Απαντάει ο ίδιος στο τηλέφωνο φιλικά και αν είναι ελεύθερος κλείνει ραντεβού. Το να δολοφονήσει κανείς τον άνθρωπο-σύμβολο μιας τέτοιας κοινωνίας είναι μια απειλή εναντίον του ονείρου όλου του κόσμου να μιμηθεί αυτή την κοινωνία.
Αυτός ο Σουηδός έσπαγε τα πιο αντιφατικά ρεκόρ δημοτικότητας. Φροντίζοντας να κρατάει την ουδετερότητά του απέναντι στους Σοβιετικούς, είχε καταφέρει να τον σέβονται οι Αμερικανοί. Στρατευμένος τριτοκοσμικός κήρυττε στους κύκλους της υψηλής οικονομίας. Φίλος των Παλαιστινίων, δεν εθεωρείτο εχθρός από τους Ισραηλινούς. Οι Ιρακινοί και οι Ιρανοί τον είχαν δεχθεί ως μεσολαβητή. Ο βασιλιάς του Μαρόκου τον προόριζε να είναι ένας από τους εγγυητές σε ένα ενδεχόμενο δημοψήφισμα στη Σαχάρα. Οι Αλγερινοί δεν θα μπορούσαν να μην τον δεχθούν. Ποιος άλλος σήμερα θα μπορούσε να συγκεντρώσει στο άτομό του τόσες αντιφατικές ψήφους; Κανένας.
Τέλος, ένας ακόμη λόγος για την φοβερή θλίψη όλου του κόσμου μπροστά σ’ αυτή τη δολοφονία είναι ότι συνέπεσε μαζί με μια άλλη. Εκείνη του Ζαφέρ Ελ Μασρί, δημάρχου της Ναπλούζ. Μόνο που σ’ αυτή την περίπτωση είναι γνωστό γιατί πέθανε αυτός ο άνθρωπος. Γιατί αντιπροσώπευε μια ελπίδα ειρήνης, ένα ενδεχόμενο ειρηνικού διακανονισμού, μια λογική πιθανότητα ν’ αντικατασταθεί ο πόλεμος με μια συμφωνία. Οι υποθέσεις της Μέσης Ανατολής είναι πολύ περίπλοκες. Και είναι δύσκολο να καταλάβουν οι αναγνώστες, όταν προσπαθεί κανείς να τους οδηγήσει μέσα στους απίστευτους δαιδάλους των κινήτρων. Αλλά τουλάχιστον υπάρχει μια πολύ απλή ιδέα. Η ειρήνη δεν είναι αξία, και η ανθρώπινη ζωή έχει χάσει επίσης κάθε αξία. Κάθε στρατόπεδο θα πει φυσικά ότι η τιμή επιτάσσει να αρνηθεί κανείς οποιαδήποτε ειρήνη. Αλλά από τη στιγμή που οι απόψεις για την τιμή είναι πολύ αντίθετες μεταξύ τους, αυτό που προκύπτει είναι η μόνιμη και οργανωμένη «θέση» στον πόλεμο και στον θάνατο. Αυτός ο δήμαρχος της Ναπλούζ είχε διοριστεί από τους Ισραηλινούς γιατί είχε τη συγκατάθεση των Ιορδανών, της PLO και κυρίως των δημοτών, ήταν ένα σύμβολο. Ένας κοινός άνθρωπος, που δεν είχε επίσης τίποτα το ηρωικό, αλλά ήταν ένας εθελοντής πιθανών διαβουλεύσεων για την ειρήνη. Γι’ αυτόν τον λόγο τον δολοφόνησαν. Όλα τα άλλα, εκτός του ότι είναι περίπλοκα, είναι και επουσιώδη. Όμως φαίνεται ότι τα αίτια που υπάρχουν γι’ αυτή τη δολοφονία αποτελούν επίσης απάντηση στο ερώτημα γιατί σκότωσαν τον Όλοφ Πάλμε. Γιατί πεθαίνουν αυτοί οι δίκαιοι; Γιατί ακριβώς είναι δίκαιοι.
***
Όμως η εξαφάνιση του Όλοφ Πάλμε φέρνει στο μυαλό αυτή τη στιγμή όλες τις ιδιαιτερότητες, τις επιτυχίες και τα όρια της σουηδικής Σοσιαλδημοκρατίας. Κυρίως στη στιγμή που στην προεκλογική εκστρατεία της Γαλλίας ακούγεται η έκκληση «ας ξανασκεφτούμε τον αντικαπιταλισμό». Αυτό ακριβώς έκαναν οι Σοσιαλδημοκράτες πριν από 40 χρόνια, κάτι για το οποίο δεν έχουν πάψει να τους κατηγορούν. Σε τι συνίστατο λοιπόν αυτό το περίφημο σουηδικό πρότυπο; Ένα μάξιμουμ ελευθερίας στους επιχειρηματίες και ένα μάξιμουμ ισότητας στους πολίτες. Όλες οι διευκολύνσεις στους επικεφαλής επιχειρήσεων και όλες οι προστασίες στους μισθωτούς. Ένα απίστευτο μίγμα ανταγωνιστικής κοινωνίας και κράτους πρόνοιας. Σ’ αυτό το μίγμα θριαμβεύει ο καπιταλισμός. Πέντε πολυεθνικές σ’ αυτή τη χώρα των μόλις 8,5 εκατομμυρίων κατοίκων έχουν να επιδείξουν συντριπτικούς ισολογισμούς. Αλλά κατά κάποιον τρόπο οι καπιταλιστές έχουν τους περιορισμούς τους. Το σύστημα είναι «φραγμένο» όχι από την πλευρά της παραγωγής αλλά της διανομής. Το 90% των μισθωτών είναι συνδικαλισμένοι και ανήκουν στο ίδιο συνδικάτο.
Οία είναι η συνταγή; Υπάρχει μια φορολογική κόλαση σ’ αυτόν τον καπιταλιστικό παράδεισο. Το κέρδος ενθαρρύνεται, αλλά ελέγχεται η χρήση του. Κατά κάποιον τρόπο, η επιτυχία του συστήματος συνίσταται στο ότι οι εργοδότες και οι χρηματιστές οδηγήθηκαν στο να εργάζονται έτσι ώστε οι μικροί Σουηδοί να έχουν στην αρχή τις ίδιες δυνατότητες στη ζωή. Με το χρήμα τους οικοδομήθηκε η κοινωνία πρόνοιας και ισότητας. Είτε το θέλουν ή όχι, οι διευθυντές των πολυεθνικών εργάζονται για τα παιδιά, τους γέρους και τους ανάπηρους.
Και αυτό το σύστημα πήγε καλά για ένα διάστημα είκοσι χρόνων, χωρίς βέβαια να μπορεί να πει κανείς ότι είναι πανάκεια. Οι φόροι συχνά είναι αβάσταχτοι. Η διαρκής αναζήτηση ισότητας τελικά οδηγεί στο να επιτηρεί ο ένας τον άλλον. Και επιπλέον το σουηδικό πρότυπο δεν είναι εξαγώγιμο είδος. Αλλά η λειτουργία του τινάζει στον αέρα όλες τις προκατασκευασμένες ιδέες πάνω στο ασυμβίβαστο οικονομικής αποτελεσματικότητας και κοινωνικής προστασίας, αξιοποίησης της επιχείρησης και υποχρεώσεων του κράτους προνοίας. Την ημέρα που οι Σοσιαλιστές θα αποφασίσουν επί τέλους να δημιουργήσουν ένα μεγάλο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και που η ουσία του νέου τους δόγματος θα μπορούσε να είναι να βγάλουν θεωρητικά συμπεράσματα για την υπέροχη μεταστροφή τους προς τη νέα πραγματικότητα, αυτήν την ημέρα θα πρέπει να σκεφτούν τον Όλοφ Πάλμε και τις προηγούμενες επικρίσεις τους για το σουηδικό πείραμα.
Η Καθημερινή, 11 Μαρτίου 1986
Αναγνώρισαν τον δολοφόνο
Ο Σουηδός, που συνελήφθη αργά προχθές στη Στοκχόλμη ως ύποπτος για τη δολοφονία του πρωθυπουργού Όλαφ Πάλμε, αρνήθηκε χθες την ενοχή του, παρά το γεγονός ότι αυτόπτες μάρτυρες της δολοφονίας τον αναγνώρισαν ανάμεσα σε ομάδα ατόμων, που τους παρουσίασε η αστυνομία.
Έπειτα από ανακρίσεις όλη τη χθεσινή ημέρα, η αστυνομία συνέλαβε επίσημα τον ύποπτο, του οποίου το όνομα δεν δόθηκε στη δημοσιότητα όπως ορίζει με ιδιαίτερη αυστηρότητα ο σουηδικός νόμος περί Τύπου. Στους δημοσιογράφους πάντως δόθηκε πρόσβαση στο φάκελο του υπόπτου, που περιλαμβάνει 63 καταδικαστικές αποφάσεις εις βάρος του, ενώ τα τελευταία 22 χρόνια «μπαινόβγαινε» σε φυλακές και ψυχιατρικές μονάδες για επικίνδυνους εγκληματίες.
Το 1970 είχε καταδικαστεί γιατί σκότωσε με ξιφολόγχη έναν τοξικομανή λίγα μέτρα μακριά από το σημείο όπου δολοφονήθηκε ο Πάλμε.
Όπως είναι γνωστό, ο Σουηδός πρωθυπουργός πυροβολήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1986, την ώρα που επέστρεφε πεζός με τη σύζυγό του στο σπίτι του από τον κινηματογράφο.
Η σουηδική αστυνομία δήλωσε ότι είναι απαραίτητη η διεξαγωγή περαιτέρω έρευνας, ενώ ο συνήγορος, που ανέλαβε την υπόθεση, χαρακτήρισε την περίπτωση «ιδιαίτερα δύσκολη».
Οι έρευνες της αστυνομίας για τον «σωματώδη άνδρα», όπως περιέγραψαν τον δράστη αυτόπτες μάρτυρες, που ακολούθησε τον Όλαφ Πάλμε μερικές εκατοντάδες μέτρα πριν τον πυροβολήσει με ένα Μάγκνουμ 357, είχαν αποβεί άκαρπες έως σήμερα, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση προκήρυξε αμοιβή οκτώ εκατομμυρίων δολλαρίων για τον δολοφόνο.
Η αποτυχία των αστυνομικών ερευνών προκάλεσε θύελλα επικρίσεων στη Σουηδία και ο επικεφαλής των διωκτικών αρχών αντικαταστάθηκε δύο φορές.
«Η αδυναμία της αστυνομίας να ανακαλύψει το δολοφόνο προκάλεσε εθνικό τραύμα στη χώρα μας, και κλόνισε την πίστη των πολιτών μας στο νομικό μας σύστημα», έγραψε η σουηδική εφημερίδα. «Εάν δεν διαλευκανθεί το έγκλημα θα παραμείνει μολύνοντας σαν ασθένεια τη σουηδική κοινωνία. Για το λόγο αυτό όλοι ελπίζουν ο ύποπτος που συνελήφθη την Τετάρτη να είναι πραγματικά ο δολοφόνος», αναφέρει σε κύριο άρθρο της η εφημερίδα.
Οι αρχικές έρευνες είχαν εντοπιστεί σε πολιτικά κίνητρα, βασιζόμενες και στον ισχυρισμό του πρώην προέδρου του Ιράν, Αμπολασάν Μπανισάντρ, ότι το καθεστώς του Χομεϊνί, διέταξε τη δολοφονία του Όλαφ Πάλμε, όταν ο Σουηδός πρωθυπουργός ανακάλυψε και απαγόρευσε τη λαθραία μεταφορά όπλων στην Τεχεράνη από σουηδική εταιρία.
Η Καθημερινή, 16 ∆εκεμβρίου 1988
Είκοσι χρόνια από τη μυστηριώδη δολοφονία του Πάλμε
ΣΤΟΚΧΟΛΜΗ. Την 20ή επέτειο από τη μυστηριώδη δολοφονία του πρώην πρωθυπουργού Όλαφ Πάλμε τίμησαν χθες οι Σουηδοί, ενώ η σουηδική αστυνομία εξετάζει εσχάτως νέα στοιχεία, αναζητώντας ακόμη τον δολοφόνο του ιδιαίτερα αγαπητού στην πατρίδα του, αλλά και διεθνώς, πολιτικού. Ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα κατατέθηκαν χθες στο σημείο στο οποίο είχε εκτελεστεί εν ψυχρώ ο Πάλμε στις 28 Φεβρουαρίου του 1986. Ένα μικρό πλήθος συγκεντρώθηκε χθες το πρωί στον τάφο του, ενώ αργότερα είχαν προγραμματιστεί σεμινάρια με τη συμμετοχή του σημερινού πρωθυπουργού, Γκόραν Πέρσον, και του διαδόχου του Πάλμε, Ίνγκβαρ Κάρλσον, με αντικείμενο τα επιτεύγματα του Πάλμε, τα οποία συχνά επισκιάζονται από το μυστήριο του θανάτου του.
«Η εικόνα του Πάλμε στα μέσα ενημέρωσης ήταν συχνά πολύ διαφορετική από αυτήν του ζεστού και συμπονετικού ανθρώπου, που εμείς οι φίλοι του γνωρίσαμε», διηγήθηκε ο Κάρλσον σε συνέντευξή του στο πρακτορείο Αssociated Ρress.
Υπενθυμίζεται ότι ο Πάλμε κατευθυνόταν σπίτι του από έναν κινηματογράφο, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του, όταν δέχθηκε δύο πυροβολισμούς. Όπως συνήθιζε σε ιδιωτικές στιγμές του, εκείνο το βράδυ είχε δώσει ρεπό στους σωματοφύλακές του. Ο δολοφόνος του διέφυγε σε ένα σκοτεινό δρόμο κι έκτοτε καταζητείται από την αστυνομία. Ο μοναδικός άνθρωπος, ο οποίος δικάστηκε για τη δολοφονία, ήταν ένας αλκοολικός και ναρκομανής, ονόματι Κρίστερ Πέτερσον, ο οποίος απηλλάγη μετά την έφεση που άσκησε, καθώς η αστυνομία απέτυχε να παράσχει πειστικά στοιχεία εναντίον του. Ο Πέτερσον πέθανε πριν από δύο χρόνια.
Η σουηδική αστυνομία ανέφερε χθες ότι ανακρίνει εκ νέου κάποιους βασικούς μάρτυρες, μετά την προβολή τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ, στο οποίο ένας φίλος του Πέτερσον αποκάλυψε ότι είδε τον μέθυσο να πυροβολεί τον Πάλμε.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία αυτή, ο Πέτερσον πέρασε τον πρωθυπουργό για έμπορο ναρκωτικών και τον σκότωσε κατά λάθος. Ο Μάρτεν Πάλμε, γιος του δολοφονημένου πολιτικού, είναι επίσης πεπεισμένος πως ο Πέτερσον είναι ο δολοφόνος του πατέρα του.
∆εκατέσσερις εισαγγελείς εξακολουθούν να ερευνούν την υπόθεση, ενώ έχει οριστεί αμοιβή 6,3 εκατ. δολ. για πιθανές πληροφορίες, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στον εντοπισμό του ενόχου.
Μυστήριο παραμένει για τη σουηδική αστυνομία η δολοφονία Πάλμε.
Η Καθημερινή, 1 Μαρτίου 2006
