Ο σπινθήρας για την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου άναψε στο Σεράγεβο της Βοσνίας στις 28 Ιουνίου 1914, όταν ο Σερβοβόσνιος επαναστάτης, μέλος της οργάνωσης «Νέα Βοσνία» (Mlada Bosna), Γκαβρίλο Πρίντσιπ δολοφόνησε τον αρχιδούκα Φρανγκίσκο Φερδινάνδο, διάδοχο του αυστρο-ουγγρικού θρόνου, και τη γυναίκα του Σοφία. Είχαν προηγηθεί τρεις ακόμα κρίσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τον μηχανισμό του ολέθρου, το ξέσπασμα ενός γενικευμένου πολέμου στην Ευρώπη: η Βοσνιακή Κρίση του 1908, η Β΄ Κρίση του Μαρόκου του 1911 και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι των ετών 1912-1913. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν χωριστεί ήδη από το 1907 σε δύο μεγάλα στρατόπεδα και η διολίσθηση σε έναν πόλεμο έμοιαζε να είναι αναπόφευκτη.
Οι επιτυχίες της Σερβίας στους Βαλκανικούς Πολέμους εξύψωσαν κατά πολύ το κύρος της χώρας, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νοτιοσλάβους της Αυστρο-Ουγγαρίας. Η ενίσχυση της θέσης της Σερβίας στα Βαλκάνια θεωρήθηκε από τη Βιέννη ως μία εν δυνάμει απειλή για τη συνοχή της αυτοκρατορίας. Μεταξύ Βιέννης και Βελιγραδίου ξεκίνησε ένας πόλεμος νεύρων, ενώ Αυστριακοί επιτελείς άρχισαν να επεξεργάζονται σχέδια για την εξουδετέρωση της Σερβίας. Στο πλαίσιο του ψυχολογικού πολέμου που είχε ξεσπάσει ανάμεσα στις δύο πλευρές, προγραμματίστηκαν στρατιωτικά γυμνάσια του XV και του XVI Σώματος Στρατού της Αυστρο-Ουγγαρίας στη Βοσνία. Στις 28 Ιουνίου ο διάδοχος του θρόνου Φραγκίσκος Φερδινάνδος και η σύζυγός του Σοφία πραγματοποίησαν επίσημη επίσκεψη στο Σεράγεβο. Επρόκειτο για μία πρόκληση εκ μέρους των Αυστριακών, καθότι εκείνη την ημέρα οι Σέρβοι γιόρταζαν την πρώτη επέτειο από την απελευθέρωση του Κοσόβου, της κοιτίδας του μεσαιωνικού σερβικού κράτους, και την περιοχή όπου διεξήχθη η γνωστή μάχη έναντι των Οθωμανών το 1389. Οι Σέρβοι εθνικιστές θεώρησαν ότι η αυστριακή πρόκληση έπρεπε να ανταποδοθεί.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του διαδόχου στο Σεράγεβο, τα μέτρα ασφάλειας ήταν ανεξήγητα χαλαρά. Η Βιέννη γνώριζε για την πιθανότητα να υπάρξουν εξτρεμιστές ανάμεσα στο πλήθος που επευφημούσε τον Φραγκίσκο Φερδινάνδο, οι οποίοι θα προσπαθούσαν να τον δολοφονήσουν. Στο συγκεντρωμένο πλήθος βρίσκονταν και ορισμένοι νεαροί Σερβοβόσνιοι, οι οποίοι ανήκαν στην οργάνωση «Νέα Βοσνία» και είχαν στρατολογηθεί από τον Σέρβο ανώτερο αξιωματικό και γνωστό συνωμότη «Άπις» Ντραγκούτιν Ντιμιτρίεβιτς, με σκοπό τη δολοφονία του διαδόχου του αυστρο-ουγγρικού θρόνου. Αρχικά, η βόμβα του Νεντέλκο Τσαμπρίνοβιτς αστόχησε, τραυματίζοντας τους επιβαίνοντες του αυτοκινήτου πίσω από εκείνο του διαδόχου. Λίγο αργότερα, όμως, ο Πρίντσιπ βρήκε τον στόχο του πυροβολώντας θανάσιμα τον Φραγκίσκο Φερδινάνδο.
Μεσολάβησε ένα μήνας μέχρι την έκρηξη του Μεγάλου Πολέμου. Στο διάστημα αυτό διεξήχθη διπλωματικός αγώνας στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για να αποσοβηθεί το ξέσπασμα ενός πολέμου. Ήταν γνωστό πως σε περίπτωση έκρηξης ενός αυστρο-σερβικού πολέμου, η Ρωσία και η Γερμανία δεν θα έμεναν αμέτοχες, ενώ και η Γαλλία ενδεχομένως να εμπλεκόταν στον πόλεμο στο πλευρό της συμμάχου της Ρωσίας εναντίον του άσπονδου εχθρού της, της Γερμανίας. Έχοντας τη διαβεβαίωση του Βερολίνου ότι μπορούσε να υπολογίζει σε γερμανική βοήθεια, η Βιέννη επέδωσε στις 23 Ιουλίου τελεσίγραφο στη σερβική κυβέρνηση, ζητώντας απάντηση εντός 48 ωρών. Το κείμενο είχε γραφτεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να απορριφθεί από τη σερβική πλευρά, καθότι οι απαιτήσεις του ισοδυναμούσαν με ουσιαστική κατάλυση της κυριαρχίας της Σερβίας. Η φιλοπόλεμη μερίδα είχε κερδίσει και η διενέργεια ενός προληπτικού χτυπήματος εναντίον της Σερβίας είχε προκριθεί ως η ιδανικότερη επιλογή. Κυριαρχούσε η αντίληψη ότι ο πόλεμος δεν θα γενικευόταν.
Η σερβική κυβέρνηση υπό τον Νικόλα Πάσιτς αποδέχθηκε όλους τους όρους εκτός από εκείνον, ο οποίος έκανε λόγο για τη διεξαγωγή έρευνας των αυστριακών κρατικών οργάνων σε σερβικό έδαφος για την καταστολή της ανατρεπτικής δράσης κατά της Αυστρο-Ουγγαρίας. Πρότεινε μάλιστα την παραπομπή του θέματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, απάντηση η οποία δεν ικανοποίησε την αυστριακή πλευρά.
Στις 25 Ιουλίου ο πρέσβης και οι διπλωματικοί υπάλληλοι της Αυστρο-Ουγγαρίας στο Βελιγράδι εγκατέλειψαν τη χώρα. Στις 28 Ιουλίου η Αυστρο-Ουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία και το απόγευμα της ίδιας ημέρας το αυστριακό πυροβολικό βομβάρδισε το Βελιγράδι. Την επόμενη ημέρα η Ρωσία κήρυξε επιστράτευση, ενώ οι Βρετανοί, επιθυμώντας να μην γενικευτεί ο πόλεμος, ανέλαβαν διαμεσολαβητικές προσπάθειες. Την 1η Αυγούστου η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο στη Ρωσία και στις 3 Αυγούστου στη Γαλλία. Στόχος των Γερμανών ήταν η πραγματοποίηση ενός αποφασιστικού χτυπήματος εναντίον της Γαλλίας μέσω των εδαφών του Βελγίου, προτού ολοκληρωθεί η αργοκίνητη επιστράτευση της Ρωσίας. Η παραβίαση των συνόρων του Βελγίου, ανάγκασε τη βρετανική πλευρά να αντιδράσει και να κηρύξει τον πόλεμο στη Γερμανία στις 4 Αυγούστου.
Μέσα σε ελάχιστες ημέρες, ο διμερής αυστρο-σερβικός πόλεμος γενικεύτηκε και εξελίχθηκε σε έναν ευρωπαϊκό πόλεμο. Οι προβλέψεις για σύντομη διάρκειά του διαψεύστηκαν. Ο πόλεμος διήρκεσε τέσσερα χρόνια και έληξε το φθινόπωρο του 1918. Η Ευρώπη ήταν μια εντελώς διαφορετική ήπειρος μετά τον Μεγάλο Πόλεμο.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
