«Υπεγράφη χθες εις την Μόσχαν η τριμερής Συμφωνία περί Απαγορεύσεως των Δοκιμών», διαβάζουμε στο πρωτοσέλιδο της «Καθημερινής» της 6ης Αυγούστου 1963. Η Συνθήκη Μερικής Απαγόρευσης Δοκιμών, όπως ονομάζεται επίσημα, η οποία υπογράφηκε από τις κυβερνήσεις της Σοβιετικής Ένωσης, του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών, απαγόρευε όλες τις δοκιμαστικές εκρήξεις πυρηνικών όπλων εκτός από αυτές που διεξάγονται υπόγεια: «Αι Ηνωμ. Πολιτείαι, η Σοβ. Ένωσις και η Αγγλία υπέγραψαν […] συνθήκην διά της οποίας απαγορεύεται το μεγαλύτερον μέρος των πυρηνικών δοκιμών και εχαιρέτησαν το γεγονός διά του ανακοινωθέντος των ως σημαντικόν πρώτον βήμα προς την παγκόσμιαν ειρήνην».
Σημαντικό ρόλο για την προσέγγιση αυτή διαδραμάτισε η αυξανόμενη δημόσια ανησυχία για τις εκρήξεις που σχετίζονταν με τις πυρηνικές δοκιμές πάνω από το έδαφος ή στο υπέδαφος -η οποία, μάλιστα, ενισχυόταν από την αυξανόμενη ισχύ των πυρηνικών συσκευών, καθώς και η ανησυχία για τη γενική περιβαλλοντική βλάβη που προκαλείται από τις δοκιμές. ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση είχαν ήδη δοκιμάσει τα πρώτα τους θερμοπυρηνικά όπλα (βόμβες υδρογόνου), τα οποία ήταν πολύ πιο ισχυρά από τις ατομικές βόμβες, ήδη το 1952-53. Μέχρι το 1958, οι ΗΠΑ πραγματοποίησαν 166 ατμοσφαιρικές δοκιμές, η Σοβιετική Ένωση 82 και η Βρετανία 21.
Την 1η Ιουλίου 1958, συγκλήθηκε Διάσκεψη Εμπειρογνωμόνων στη Γενεύη, με στόχο τη μελέτη των μέσων ανίχνευσης πυρηνικών δοκιμών. Στο συνέδριο συμμετείχαν επιστήμονες από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, τη Σοβιετική Ένωση, τον Καναδά, την Τσεχοσλοβακία, τη Γαλλία, την Πολωνία και τη Ρουμανία. Η Διάσκεψη υπήρξε παραγωγική, αφού μέχρι τα τέλη Αυγούστου 1958, οι ειδικοί επινόησαν ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ελέγχου, γνωστό ως «Σύστημα της Γενεύης». Ωστόσο, δεν θα αποτελούσε ουσιαστική λύση. Με την ανάληψη της εξουσίας από τον Τζον Κένεντι, υπήρξε αναθεώρηση της αμερικανικής διαπραγματευτικής θέσης, σε μια προσπάθεια να επιταχυνθούν οι συνομιλίες, καθώς η προσέγγιση του προηγούμενου Αμερικανού προέδρου Ντ. Αϊζενχάουερ θεωρήθηκε «ανεπαρκής». Στις 21 Μαρτίου 1961, οι διαπραγματεύσεις για την απαγόρευση των δοκιμών ξεκίνησαν ξανά στη Γενεύη, σε μια προσπάθεια να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών. Ωστόσο, θα φτάναμε στον Οκτώβριο του 1962, όταν ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση βίωσαν την Κρίση της Κούβας, η οποία έφερε τις δύο υπερδυνάμεις στο χείλος του πυρηνικού πολέμου, για να επιδιωχθεί ταχεία προσέγγιση.
Οι διαπραγματεύσεις αρχικά επικεντρώθηκαν σε μια συνολική απαγόρευση, αλλά αυτή η κατεύθυνση σύντομα εγκαταλείφθηκε. Θέτοντας πιο ρεαλιστικούς στόχους, οι διαφορετικές πλευρές μπόρεσαν να συγκλίνουν και να καταλήξουν επιτυχώς σε συμφωνία, χωρίς κάτι τέτοιο να σημαίνει υπερπήδηση του συνόλου των προβλημάτων. Όπως τονίζεται και στο σχετικό άρθρο της «Καθημερινής», «εκπρόσωποι και των τριών Δυνάμεων προειδοποίησαν […] ότι ακόμη απομένουν πολλά να συντελεσθούν». Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα και με τις δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης, Αντρέι Γκρομίκο, «η σύναψις της παρούσης συνθήκης θα ανοίξη τον δρόμον και εις άλλας συμφωνίας. Συνεχίζων, εβεβαίωσεν ότι η σοβιετική Κυβέρνησις θα πράξη παν το δυνατόν διά να συμβάλη εις την επίλυσιν και των λοιπών διεθνών προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένης και της ευρωπαϊκής ασφαλείας». Στο ίδιο κλίμα, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, λόρδος Χιουμ, υπογράμμισε ότι «η ανθρωπότητα απέβαλε τας κακάς έξεις της», ενώ ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Ρασκ, δήλωσε από πλευράς του ότι «η υπογραφείσα συμφωνία αποτελεί μίαν καλήν αρχήν. […] Από τούδε, προσέθεσε, δεν είναι να δυνατόν να προβλεφθούν η όλη σημασία και ο ακριβής αντίκτυπος της υπογραφής ταύτης, διότι διά να αποκτήση η συμφωνία ολόκληρον την αξίαν της, πρέπει να παίξει εις αυτήν μέγαν ρόλον έκαστη Κυβέρνησης».
Πράγματι, αν και η Συνθήκη αυτή δεν σταμάτησε την αύξηση των εξοπλισμών, η θέσπισή της συνέπεσε με μια σημαντική μείωση της συγκέντρωσης ραδιενεργών σωματιδίων στην ατμόσφαιρα. Τέθηκε επίσημα σε ισχύ στις 10 Οκτωβρίου 1963.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
