Μετά την ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης το 1938 στη Γερμανία, η Σοβιετική Ένωση επιχείρησε να αντιγράψει το πείραμα και να έρθει πιο κοντά στη δημιουργία πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, το 1941, με τη γερμανική εισβολή στα ρωσικά εδάφη, οι περισσότεροι επιστήμονες επιστρατεύτηκαν για τη δημιουργία ραντάρ και άλλων τεχνολογικών μέσων που θεωρούνταν πιο χρήσιμα και πιο επείγουσας σημασίας. Όταν, όμως, έγινε γνωστό ότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Γερμανία επιχειρούσαν να κατασκευάσουν ατομική βόμβα, τον Φεβρουάριο του 1943 συστάθηκε μια επιτροπή με επικεφαλής τον πυρηνικό φυσικό Ίγκορ Κουρτσάτοφ και πολιτικό υπεύθυνο τον αρχηγό της NKVD (προδρόμου της KGB) Λαβρέντι Μπέρια, η οποία είχε ως στόχο τη δημιουργία ατομικής βόμβας.
Η ομάδα αυτή αποτελούνταν από περίπου 20 φυσικούς και αριθμούσε λίγο προσωπικό. Απείχε πολύ από το μέγεθος του αμερικανικού πυρηνικού Προγράμματος Μανχάταν. Όμως, δύο γεγονότα ανάγκασαν τους Σοβιετικούς να διευρύνουν την ομάδα και να επισπεύσουν τις διαδικασίες. Από τη μία, τον Ιούλιο του 1945, στο περιθώριο της Διάσκεψης του Πότσνταμ, ο Αμερικανός πρόεδρος Τρούμαν ενημέρωσε με μια κρυπτική διατύπωση τον Στάλιν ότι οι ΗΠΑ κατείχαν ένα όπλο τεράστιας και καταστροφικής ισχύος. Ο Στάλιν φάνηκε αδιάφορος και παρατήρησε ότι κάτι τέτοιο ήταν χαρμόσυνο επειδή το όπλο αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον της Ιαπωνίας. Από την άλλη, η ρίψη δύο ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι από τους Αμερικανούς τον Αύγουστο του 1945 ήταν ο καταλυτικός παράγοντας που οδήγησε στην επιτάχυνση του σοβιετικού πυρηνικού προγράμματος.
Πλέον, κινητοποιήθηκαν όλες οι δυνάμεις της Σοβιετικής Ένωσης: έγινε χρήση όλων των πόρων της και επιστρατεύτηκαν ακόμη και οι κρατούμενοι των γκουλάγκ για την εξόρυξη ουρανίου και την κατασκευή των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Η πρώτη αλυσιδωτή αντίδραση που κατάφεραν οι Σοβιετικοί επιστήμονες έλαβε χώρα στη Μόσχα ανήμερα των Χριστουγέννων του 1946, ενώ ο πρώτος αντιδραστήρας για την παραγωγή πλουτωνίου λειτούργησε σε εγκαταστάσεις στα Ουράλια, στις 19 Ιουνίου 1948. Έτσι, ξεκίνησε η απαραίτητη παραγωγή πλουτωνίου. Λίγο αργότερα, σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε η πρώτη σοβιετική ατομική βόμβα στο εργαστήριο Arzamas-16 στην πόλη Σαρόφ, 400 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Μόσχας.
Έτσι, στις 29 Αυγούστου 1949 στην τοποθεσία Σεμιπαλατίνσκ στο Καζακστάν, έγινε η δοκιμή της πρώτης σοβιετικής ατομικής βόμβας, που είχε το κωδικό όνομα RDS-1 ή «Πρώτος Κεραυνός». Στη Δύση, έμεινε γνωστή με το όνομα Joe-1 και ήταν ακριβές αντίγραφο της βόμβας Fat Man που έριξαν οι Αμερικανοί στο Ναγκασάκι. Σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του σοβιετικού πυρηνικού προγράμματος έπαιξε η εκτεταμένη κατασκοπεία τον καιρό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με σημαντικότερη την «προσφορά» του Κλάους Φουξ και του ζεύγους Τζούλιους και Έθελ Ρόζενμπεργκ που μετέδιδαν απόρρητες πληροφορίες και σχέδια των Αμερικανών από το Πρόγραμμα Μανχάταν. Μάλιστα, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, ανακαλύφθηκε και η κατασκοπική δράση του Θίοντορ Α. Χολ, ο οποίος ως φυσικός που εργαζόταν στο Πρόγραμμα Μανχάταν, έδωσε στους Σοβιετικούς μια λεπτομερέστατη περιγραφή της βόμβας Fat Man.
Υπολογίζεται ότι οι πληροφορίες που εξασφάλισαν μέσω των κατασκόπων τους «γλίτωσαν» τους Σοβιετικούς από έξι μήνες έως δύο χρόνια έρευνας, ενώ τους επέτρεψαν να εξοικονομήσουν πόρους. Φαίνεται, ότι ο Στάλιν ήθελε να κρατήσει μυστική την ύπαρξη της Joe-1 έως ότου θα ήταν δυνατόν να κατασκευαστούν και άλλες πυρηνικές βόμβες από την ομάδα του. Γι’ αυτό μαλλον η ανακοίνωση της είδησης της επιτυχούς δοκιμής της 29ης Αυγούστου από τον πρόεδρο Τρούμαν σχεδόν ένα μήνα μετά, ήρθε ως έκπληξη τόσο στους Δυτικούς όσο και στους ίδιους τους Σοβιετικούς. Από τη μία οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί εκτιμούσαν ότι η ΕΣΣΔ θα αποκτούσε την πυρηνική βόμβα το 1953-54, ενώ ο Στάλιν θεωρούσε ότι δεν είχε ανιχνευθεί η δοκιμή στο Σεμιπαλατίνσκ. Όμως, ένα αμερικανικό αναγνωριστικό αεροπλάνο πετώντας κοντά στην ακτή της Σιβηρίας συνέλεξε διάφορα θραύσματα τα οποία μετά από αναλύσεις, επιβεβαίωσαν ότι είχε λάβει χώρα μια πυρηνική έκρηξη.
Έτσι, ξεκίνησε μια νέα φάση στον ψυχροπολεμικό κόσμο που καθόρισε τα επόμενα χρόνια. Τον Ιανουάριο του 1950 ο πρόεδρος Τρούμαν ενέκρινε την έναρξη έρευνας για την κατασκευή μιας ακόμη πιο ισχυρής βόμβας, αυτής του υδρογόνου. Η ΕΣΣΔ έμελλε να κάνει ακριβώς το ίδιο, εντείνοντας τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα για τη δημιουργία θερμοπυρηνικών όπλων.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
