Το 1950 θεωρείται έτος-καμπή στην ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας. Για πρώτη φορά από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, το 1923, πραγματοποιήθηκε αλλαγή εξουσίας με δημοκρατικές μεθόδους. Παρότι οι διατάξεις του τουρκικού Συντάγματος του 1924 προέβλεπαν την εκπροσώπηση των πολιτών στο Κοινοβούλιο, στην πράξη δεν λειτούργησε το πολυκομματικό σύστημα. Μόλις το 1946 δόθηκε η ελευθερία για τον σχηματισμό του Δημοκρατικού Κόμματος, το οποίο στις εκλογές του Ιουλίου κατέλαβε 64 έδρες στη νέα Βουλή. Τέσσερα χρόνια αργότερα, όμως, το 1950, το Δημοκρατικό Κόμμα αναδείχθηκε με τεράστια διαφορά πρώτο, λαμβάνοντας το 53,3% της λαϊκής ψήφου και καταλαμβάνοντας 420 έδρες στη Βουλή. Οι δύο ηγετικές φυσιογνωμίες του κόμματος, ο Τζελάλ Μπαγιάρ και ο Αντάν Μεντερές, ανέλαβαν τα καθήκοντα του Προέδρου της Δημοκρατίας και του πρωθυπουργού, αντίστοιχα.
Με το πρόγραμμά του ο Μεντερές επιδίωξε να απαλλάξει την Τουρκία από τα δεσμά του παρεμβατισμού του κράτους στην οικονομία δίνοντας περισσότερες ελευθερίες στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Πρόθεσή του, επίσης, ήταν να περιορίσει την επιρροή του στρατού στην πολιτική ζωή της χώρας. Τις πρώτες επιτυχίες στην οικονομία, όμως, διαδέχθηκε ο υψηλός πληθωρισμός. Η άρνηση της κυβέρνησης να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις στο στράτευμα προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των στελεχών του, ιδιαίτερα των νεότερων. Αυτή η δυσαρέσκεια αυξήθηκε εξαιτίας της φιλο-ισλαμικής πολιτικής του Μεντερές, η οποία βρισκόταν σε αντίθεση με τις βασικές αρχές της πολιτικής που εγκαινίασε ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας, Κεμάλ Ατατούρκ.
Οι αντιπολιτευτικές φωνές στην Τουρκία άρχισαν να αυξάνονται. Αντιδρώντας στη δράση της αντιπολίτευσης, η κυβέρνηση εφάρμοσε περιορισμούς στην έκφραση αντικυβερνητικών απόψεων. Ακολούθησαν διώξεις κατά δικαστικών και πανεπιστημιακών. Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης καθώς και οι απολύσεις στα πανεπιστήμια ξεσήκωσαν μεγάλη μερίδα των φοιτητών εναντίον του Μεντερές. Προκειμένου να αποτρέψει την εκδήλωση μεγάλων αντικυβερνητικών συλλαλητηρίων, η κυβέρνηση κήρυξε στρατιωτικό νόμο στη χώρα την άνοιξη του 1960. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 27ης Μαΐου, ο τουρκικός στρατός υπό τις εντολές του Τζεμάλ Γκιουρσέλ πραγματοποίησε πραξικόπημα ανατρέποντας τον πρωθυπουργό και τον πρόεδρο της χώρας. Ο στρατός και το ακαδημαϊκό κατεστημένο θεωρούσαν εαυτούς ως τους θεματοφύλακες της κληρονομιάς του Ατατούρκ, την οποία επιχειρούσε να ανατρέψει ο Μεντερές.
«Αι τουρκικαί ένοπλοι δυνάμεις υπό την ηγεσίαν του στρατηγού Γκουρσέλ –του αποπεμφθέντος προ τινών εβδομάδων αρχηγού του Γενικού Επιτελείου– κατέλυσαν το μεσονύκτιον της Τετάρτης προς την Πέμπτην το καθεστώς των Μπαγιάρ-Μεντερές και ανέλαβον την εξουσίαν προσωρινώς μέχρι της διενεργείας αδιαβλήτων εκλογών», έγραψε στο πρωτοσέλιδό της η «Καθημερινή» την επομένη του πραξικοπήματος. Η διανδρία Μπεντερές-Μπαγιάρ μαζί με τους συνεργάτες της παραπέμφθηκαν σε δίκη. Κύρια κατηγορία ήταν η παραβίαση του Συντάγματος, το οποίο βέβαια παραβίασαν και οι στρατιωτικοί πραγματοποιώντας το πραξικόπημα, ενώ άλλες κατηγορίες αφορούσαν τη διαφθορά και την οργάνωση του ανθελληνικού πογκρόμ τον Σεπτέμβριο του 1955.
«Κατόπιν δίκης, η οποία διήρκεσεν επί 10 περίπου μήνας, το ανώτατον δικαστήριον της Τουρκίας, εδρεύον προσωρινώς εις την νήσον Πλάτην προς τον σκοπόν αυτόν, εξέδωσε σήμερον την απόφασίν του σχετικώς με τους 600 περίπου κατηγορουμένους, άπαντας μέλη της ανατραπείσας Κυβερνήσεως Μεντερές. […] Αργά την νύκτα ανεκοινώθη ότι η Επιτροπή Εθνικής Ενότητος επεκύρωσε τας θανατικάς ποινάς που επεβλήθησαν εις τον τέως πρωθυπουργόν Αντνάν Μεντερές, τον τέως υπουργόν των Εξωτερικών Φατίμ Ζορλού και τον τέως υπουργόν των Οικονομικών Χασάν Πολατκάν. Αι υπόλοιπαι ποιναί των λοιπών δώδεκα πολιτικών ανδρών, περιλαμβανομένου και του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ μετετράπησαν εις ισόβια δεσμά», ανέφερε η «Καθημερινή» στο φύλλο της 16ης Σεπτεμβρίου 1961.
Την Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου, εκτελέστηκε η θανατική ποινή του Μεντερές. «Ο επί δεκαετίαν πρωθυπουργός της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές εξετελέσθη χθες με την σειράν του, συμφώνως προς σύντομον επίσημον ανακοίνωσιν», μετέδωσε η ανταπόκριση της «Καθημερινής» από το Λονδίνο για τις 18 Σεπτεμβρίου, η οποία συμπεριλήφθηκε στο φύλλο της Τρίτης 19 Σεπτεμβρίου. Τα επόμενα χρόνια στην Τουρκία επικράτησε πολιτική αστάθεια. Μόλις το 1965 σχηματίστηκε σταθερή κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον μηχανικό στο επάγγελμα Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ του Κόμματος της Δικαιοσύνης.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
